Từ lớp học đến phòng thí nghiệm, vào đời sống
Từ lớp học đến phòng thí nghiệm, vào đời sống
Lê Minh Hoan
Khoa học, công nghệ và sự sáng tạo của người Hàn đã làm cho sâm trở thành thương hiệu quốc gia, và làm cho thế giới biết đến “xứ sở Kim Chi” từ những luống bắp cải…
Vậy là một lần nữa tôi trở lại xứ Kim Chi, đất nước tôi có nhiều dịp đến làm việc, tham quan, học hỏi. Có chuyến tháp tùng lãnh đạo. Có chuyến đi tìm hiểu Chương trình Làng Mới, thúc đẩy đưa lao động sang làm trong các nông trại. Có chuyến đi để bàn chuyện hợp tác song phương về nông nghiệp, lâm nghiệp, nghề muối.
Trong những chuyến đi, có dịp đến thăm và làm việc với trường đại học, viện nghiên cứu khoa học, đến vùng nông thôn để hiểu hơn khẩu hiệu của đất nước này: “Nông nghiệp là sinh mệnh, nông thôn là tương lai”. Mỗi lần đi là mỗi lần nhớ lại câu nói của một danh nhân: “Đích đến không phải là một nơi, mà là một cách nhìn mới về mọi thứ”.
Muốn thoát nghèo, phải học; muốn giàu mạnh, phải giỏi khoa học
Sau chiến tranh, bán đảo Hàn Quốc chỉ có vết thương, nghèo đói và bầu trời đầy hoài nghi. Nhưng cũng chính từ những ngày đó, họ đã gieo vào lòng nhau một niềm tin giản dị: muốn thoát nghèo, phải học; muốn đất nước mạnh, phải giỏi khoa học. Niềm tin ấy không chỉ ở sách giáo khoa, mà ở câu chuyện bữa cơm của mỗi gia đình, ở lời nhắc nhở của người cha, người mẹ cho con cái trước khi đến trường.
Họ đưa khoa học từ chỗ là kiến thức xa xôi trở thành một phần đời sống. Học sinh tiểu học được làm quen với thí nghiệm, với mô hình, với toán và kỹ thuật như những trò chơi. Sinh viên không chỉ học lý thuyết mà phải bước ra cộng đồng, mang kiến thức phục vụ nông thôn, công nghiệp địa phương. Giáo dục ở đó không chỉ đào tạo người biết, mà đào tạo người làm, và làm cho ích chung.
Có lẽ chính vì thế, tinh thần khoa học của Hàn Quốc không khô cứng trong phòng thí nghiệm. Nó được nuôi dưỡng bởi văn hóa trọng tri thức, tôn sùng kỷ luật, đề cao hợp tác. Văn hóa ấy không coi khoa học là “việc của ai đó”, mà là công việc của cả cộng đồng, giống như một cánh đồng cần nhiều bàn tay cùng gieo trồng.
Nhà nước đóng vai trò như một nhạc trưởng. Ngay từ những năm 1960, Hàn Quốc đã có luật khuyến khích khoa học - công nghệ, lập Bộ Khoa học và Công nghệ, đầu tư mạnh mẽ vào các viện nghiên cứu và trường đại học. Mỗi kế hoạch 5 năm đều có chỗ cho khoa học và giáo dục. Chính sách công ở đó không chỉ “bơm vốn”, mà còn “bơm niềm tin”, bơm cả cơ chế kết nối giữa nhà nước - viện/trường - doanh nghiệp.
Hạt giống Saemaul Undong trong tinh thần khoa học
Nếu tinh thần khoa học là dòng nhựa chảy bên trong cây, thì phong trào Saemaul Undong chính là bộ rễ bám sâu vào lòng đất, nuôi dưỡng niềm tin tự lực và tinh thần cộng đồng.
Saemaul Undong, Chương trình Làng Mới, không chỉ là chuyện xây lại con đường làng, thay mái nhà tranh bằng mái ngói. Đó là một cuộc cách mạng tinh thần: tự lực, cần cù, hợp tác. Ba giá trị ấy cũng chính là “chìa khóa” để khoa học Hàn Quốc phát triển.
Tự lực giúp họ không ỷ lại vào nhập khẩu công nghệ, mà kiên trì học hỏi, nghiên cứu, dám thử nghiệm.
Cần cù giúp họ vượt qua giai đoạn đầu “sao chép” để tiến đến sáng tạo, từ nhà máy đóng tàu đến phòng nghiên cứu bán dẫn.
Hợp tác giúp họ kết nối được chính quyền - viện/trường - doanh nghiệp, ba nhà chung một mục tiêu, chia sẻ dữ liệu, kinh nghiệm và cả trách nhiệm.
Tinh thần của Saemaul Undong thấm vào giáo dục - nơi học sinh được rèn kỷ luật, tính tập thể; thấm vào chính sách công - nơi các kế hoạch khoa học được triển khai theo mô hình cộng đồng, có sự tham gia của nhiều bên; và thấm vào văn hóa - nơi khoa học không phải của riêng các nhà nghiên cứu, mà là sức mạnh chung của quốc gia.
Những điều gợi mở…
Nhìn vào hành trình ấy, thấy vài thông điệp rõ ràng.
Khoa học phải đi cùng giáo dục từ sớm - không chỉ dạy kiến thức, mà dạy cách áp dụng kiến thức để giải quyết vấn đề thật của cộng đồng.
Chính sách khoa học - công nghệ phải có tính liên tục, cần một tầm nhìn dài hạn và cơ chế giám sát, điều chỉnh linh hoạt.
Văn hóa tôn trọng tri thức - xã hội phải xem người làm khoa học là những người dẫn đường, chứ không chỉ là “người trong phòng thí nghiệm”.
Tinh thần cộng đồng - giống như Saemaul Undong, biến nghiên cứu - đổi mới thành phong trào toàn dân, từ thành thị đến nông thôn, từ trường học đến hợp tác xã, doanh nghiệp, thúc đẩy tinh thần khoa học cho học sinh ở mọi cấp học và cho mọi người dân.
Liên kết “ba nhà”, Nhà nước định hướng, viện/trường nghiên cứu, doanh nghiệp ứng dụng và thương mại hóa, tất cả cùng chia sẻ lợi ích và trách nhiệm.
Việt Nam đang đứng trước những cơ hội mới của chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo, kinh tế xanh. Nhưng để biến cơ hội thành năng lực cạnh tranh, có lẽ không chỉ dựa vào vốn đầu tư hay mua công nghệ. Điều quyết định là con người, là tinh thần khoa học được nuôi dưỡng bền bỉ trong giáo dục, được bảo vệ và khuyến khích bởi chính sách, và được lan tỏa bởi văn hóa cộng đồng.
Khoa học, công nghệ và sự sáng tạo của người Hàn đã làm cho sâm trở thành thương hiệu quốc gia, và làm cho thế giới biết đến “xứ sở Kim Chi” từ những luống bắp cải.
Có lẽ, chúng ta cũng cần gieo vào lòng nhau một niềm tin giản dị như cách Hàn Quốc từng làm: “Muốn đi xa, phải học; muốn vươn cao, phải dựa vào khoa học; muốn cùng đến đích, phải dựa vào nhau”.
Trong chuyến thăm Đại học Yonsei, Tổng Bí thư Tô Lâm đã phát biểu về Hàn Quốc với tư duy quản trị một đất nước từ thế giới thứ ba chuyển sang thế giới thứ nhất. Trong đó, khoa học, công nghệ là bài học thành công từ nền tảng tư duy về giáo dục - khoa học, văn hóa - khoa học.
Việt Nam là quốc gia đang phát triển. Chúng ta chịu nhiều thách thức từ người đi trước, nhưng cũng có nhiều lợi thế của người đi sau: có thể học hỏi từ những bài học thành công và thất bại của người đi trước, lựa chọn công nghệ phù hợp, tìm chỗ trống trong thị trường; và tiếp cận cách các quốc gia lan tỏa khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo vào đời sống xã hội.
