Tư duy lại về Khu nông nghiệp công nghệ cao
Khi một khu đất được gọi là “công nghệ cao”
Một buổi chiều, đoàn công tác của tỉnh ghé thăm Khu nông nghiệp công nghệ cao mới khánh thành. Trên bản đồ quy hoạch, khu được chia thành từng ô vuông chỉn chu, đường nội bộ rộng rãi, hạ tầng điện, nước, viễn thông đầy đủ.
Một vài doanh nghiệp đầu tiên dựng nhà màng, nhà lưới, hệ thống tưới nhỏ giọt, gắn cảm biến nhiệt độ và ánh sáng. Bề ngoài, đó là mô hình rất đáng mừng. Hỏi thăm một cán bộ kỹ thuật: Sau khi hết giai đoạn ưu đãi, những doanh nghiệp này có lan tỏa công nghệ cho nông dân địa phương không? Có viện, trường hay trung tâm nghiên cứu nào thường trú trong khu này không?.
Câu trả lời là: chưa.
Câu chuyện ấy khiến suy nghĩ lại: Khu nông nghiệp công nghệ cao không thể chỉ là nơi “phân lô cho doanh nghiệp công nghệ đến thuê đất”, mà phải trở thành trung tâm lan tỏa tri thức và đổi mới sáng tạo nông nghiệp.
Khu nông nghiệp công nghệ cao không phải là “khu công nghiệp trồng cây”
Nhiều nơi đang hiểu Khu nông nghiệp công nghệ cao như một “khu công nghiệp của nông nghiệp”, có hạ tầng sẵn, mời gọi doanh nghiệp vào sản xuất bằng công nghệ cao để tăng quy mô và thu ngân sách. Cách làm đó giúp có kết quả nhanh, nhưng thiếu chiều sâu. Công nghệ thường được nhập trọn gói, thiếu năng lực nội sinh. Sau vài năm, mô hình chững lại, không còn đổi mới.
Khu nông nghiệp công nghệ cao đúng nghĩa không bắt đầu bằng hạ tầng, mà bắt đầu bằng tri thức. Nó phải là nơi các viện nghiên cứu, trường đại học, trung tâm đổi mới sáng tạo cùng làm việc, phát triển các công nghệ nền tảng: IoT, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học, robot, tự động hóa, dữ liệu lớn…
Những công nghệ này sẽ được chuyển cho doanh nghiệp thử nghiệm trong cơ chế “sandbox” - thử, sai, chỉnh, rồi mới thương mại hóa và lan tỏa ra Vùng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao (vùng nông nghiệp công nghệ cao) xung quanh.
Mối quan hệ giữa Khu nông nghiệp công nghệ cao và Vùng nông nghiệp công nghệ cao
Hai khái niệm này cần được phân định rõ nhưng gắn bó chặt chẽ. Khu nông nghiệp công nghệ cao là “bộ não - phòng thí nghiệm” của hệ thống, nơi tạo ra tri thức, công nghệ và mô hình.
Vùng nông nghiệp công nghệ cao là “cánh tay - thực địa”, nơi công nghệ được ứng dụng đại trà, sản xuất thương mại, lan tỏa đến hợp tác xã, doanh nghiệp, nông trại, hộ dân.
Khu làm nhiệm vụ nghiên cứu, thử nghiệm, chuẩn hóa, đào tạo, chuyển giao.
Vùng làm nhiệm vụ thực thi, nhân rộng, liên kết chuỗi giá trị.
Chỉ khi Khu và Vùng được kết nối, công nghệ mới thực sự “ra đồng, xuống ao, vào chuồng”, chứ không nằm yên trong nhà kính hay tòa nhà thí nghiệm.
Hệ sinh thái đổi mới nông nghiệp - từ nghiên cứu đến sản xuất
Một Khu nông nghiệp công nghệ cao hiện đại nên được tổ chức như hệ sinh thái tri thức, gồm:
Khu nghiên cứu - sáng tạo: nơi viện, trường, doanh nghiệp công nghệ cùng nghiên cứu giống, cảm biến, giải pháp thông minh cho nông - lâm - thủy sản tuần hoàn, giảm phát thải.
Khu thử nghiệm sandbox: nơi doanh nghiệp nhỏ, startup, kỹ sư trẻ thử nghiệm công nghệ mới dưới sự hỗ trợ chuyên môn và chính sách rủi ro thấp.
Khu trình diễn - đào tạo: giúp huấn luyện cán bộ, nông dân, hợp tác xã và thực hành công nghệ ngay tại chỗ.
Khu chuyển giao và hỗ trợ dịch vụ: tư vấn kỹ thuật, hiệu chỉnh thiết bị, cung cấp dữ liệu và nền tảng quản lý số.
Khu hợp tác quốc tế: mời chuyên gia, viện nghiên cứu, nhà đầu tư nước ngoài cùng phát triển công nghệ gốc.
Khi công nghệ trong Khu nông nghiệp công nghệ cao đã chứng minh được hiệu quả, nó sẽ được chuyển giao cho Vùng nông nghiệp công nghệ cao, là các cụm sản xuất nông nghiệp, thủy sản, lâm nghiệp, chăn nuôi, nơi doanh nghiệp và nông dân ứng dụng thực tế.
Kinh nghiệm thế giới - từ khu nghiên cứu đến vùng lan tỏa
Ở Hà Lan, các Greenport là mô hình tiêu biểu cho sự kết nối giữa "Khu nghiên cứu công nghệ nông nghiệp” và “Vùng sản xuất thực hành”. Các viện như Wageningen hợp tác với doanh nghiệp để tạo công nghệ mới, sau đó chuyển giao cho vùng chuyên canh rau, hoa, trái cây.
Trung Quốc cũng hình thành hàng chục Smart Agriculture Parks, nơi các startup và tập đoàn thử nghiệm AI, IoT, blockchain trong nông nghiệp, rồi nhân rộng ra vùng sản xuất xung quanh.
Nhật Bản, Hàn Quốc, Israel cũng tổ chức khu nghiên cứu nhỏ, vùng sản xuất lớn, coi khu là “vườn ươm công nghệ”, còn vùng là “vườn ươm kinh tế”.
Bài học chung là: không phải khu nào lớn hơn sẽ thành công hơn, mà khu nào kết nối sâu hơn mới bền vững hơn.
.png)
Gợi ý cho Việt Nam - từ “phân lô” sang “phân vai”
Đã đến lúc ta cần tư duy lại Khu nông nghiệp công nghệ cao không như “dự án đầu tư đất đai”, mà như “mô hình đổi mới thể chế”.
Phân vai lại: Viện - trường nghiên cứu trong khu nông nghiệp công nghệ cao; doanh nghiệp công nghệ thử nghiệm; hợp tác xã, nông dân trong vùng sản xuất; chính quyền giữ vai trò kết nối, hỗ trợ.
Chính sách lại: Không ưu đãi thuế đất đơn thuần, mà ưu tiên tài trợ nghiên cứu, khuyến khích thử nghiệm, chia sẻ dữ liệu mở.
Quản trị lại: Từ quản lý hành chính sang quản trị hệ sinh thái, tạo cơ chế “đồng phát triển - đồng hưởng lợi - đồng học hỏi.”
Đo lường lại: Hiệu quả của khu không tính bằng diện tích nhà màng hay vốn đầu tư, mà bằng số công nghệ được thương mại hóa, số mô hình được nhân rộng ra vùng sản xuất.
Khi nông nghiệp công nghệ cao trở thành câu chuyện của con người
Khu nông nghiệp công nghệ cao chỉ thật sự “cao” khi nó nâng tầm tư duy của người làm nông, người quản lý và người nghiên cứu.
Vùng sản xuất nông nghiệp công nghệ cao chỉ thật sự “vững” khi nó giữ được giá trị của đất, của người, của văn hóa nông nghiệp.
Một khu nghiên cứu hiện đại mà xa dân thì chỉ là tòa nhà lạnh. Một vùng sản xuất thông minh mà không có tri thức dẫn đường thì chỉ là phong trào tạm bợ.
Khi Khu nông nghiệp công nghệ cao và Vùng nông nghiệp công nghệ cao hòa làm một, tri thức gặp thực tiễn, công nghệ đi cùng con người, thì nông nghiệp Việt Nam sẽ không chỉ năng suất hơn, mà sáng tạo hơn, nhân văn hơn và hạnh phúc hơn.
Nơi gieo tri thức, sẽ gặt được niềm tin. Nơi công nghệ gặp con người, mùa màng sẽ nở hoa.
