Tổng thống Zelensky trong vòng xoáy "áp lực cực đại"

Cuộc gọi bất ngờ

Tuần trước, khi đang phải đối mặt cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng nhất kể từ đầu nhiệm kỳ - làn sóng phản đối dữ dội trước nỗ lực thất bại nhằm kiểm soát các cơ quan chống tham nhũng của Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky bất ngờ nhận được cuộc điện thoại từ Tổng thống Mỹ Donald Trump, thông báo về cuộc gặp vừa kết thúc ở Moscow giữa đặc phái viên Steve Witkoff và Tổng thống Nga Vladimir Putin.

Theo các quan chức Ukraine, cuộc gọi nhóm giữa ông Trump, ông Zelensky và các quan chức châu Âu diễn ra trong bầu không khí “mang tính xây dựng”, song thông điệp lại gây nhiều hoang mang. Tổng thống Ukraine không rõ nội dung cụ thể mà ông Witkoff và ông Putin đã trao đổi, cũng như liệu có cam kết nào được đưa ra để đổi lấy việc chấm dứt xung đột hay không.

Ông Trump cho biết, phía Nga đề nghị ngừng bắn nếu Ukraine rút toàn bộ lực lượng khỏi vùng Donetsk. Về các tỉnh Kherson và Zaporizhzhia, thông tin vẫn thiếu rõ ràng. Ông Trump nhắc tới khả năng “hoán đổi lãnh thổ”, song Ukraine hiện chỉ kiểm soát một phần rất nhỏ lãnh thổ Nga, nên gần như không có gì để trao đổi. Kiev từ lâu coi việc nhượng đất, đặc biệt là những khu vực chưa bị chiếm giữ, là lằn ranh đỏ.

Trong bối cảnh đó, Tổng thống Zelensky gấp rút cùng các đồng minh châu Âu nỗ lực định hình cuộc đàm phán mà họ sẽ không hiện diện, nhằm tránh kịch bản phải chấp nhận một thỏa thuận bất lợi, hoặc bị Mỹ quy trách nhiệm nếu phản đối. Với ông Zelensky, đây là thử thách ngoại giao lớn nhất trong 6 năm cầm quyền, diễn ra trong bối cảnh uy tín trong nước bị suy giảm và lực lượng phòng thủ gặp nhiều khó khăn trước sức ép quân sự của Nga.

“Đây là thời điểm áp lực cực đại với ông Zelensky”, ông Balázs Jarábik, cựu quan chức ngoại giao Liên minh châu Âu (EU) tại Kiev nhận định.

Khủng hoảng chính trị trong nước

Tình thế của ông Zelensky đã trở nên khó khăn hơn sau quyết định gây tranh cãi hồi cuối tháng 6 liên quan đến Bộ trưởng Oleksiy Chernyshov - người bị Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (Nabu) cáo buộc lạm dụng chức vụ và nhận hối lộ. Thay vì giữ khoảng cách, Tổng thống Ukraine bị cho là đã tìm cách bảo vệ cộng sự, đồng thời ủng hộ dự luật đưa Nabu và Viện Công tố Chống tham nhũng (Sapo) về quyền kiểm soát của Tổng công tố - người do chính ông bổ nhiệm.

Động thái này vấp phải làn sóng phản đối mạnh mẽ từ xã hội dân sự và cảnh báo từ EU, buộc ông Zelensky phải nhanh chóng rút lại và khôi phục quyền độc lập cho hai cơ quan trên. Tuy nhiên, uy tín của ông bị tổn hại nặng nề. Khảo sát của Viện Xã hội học Quốc tế Kiev cho thấy mức tín nhiệm giảm từ 65% tháng 6 xuống 58% tháng 7.

Bất lợi trên thực địa

Trong lúc khủng hoảng chính trị trong nước chưa lắng xuống, tình hình thực địa tiếp tục bất lợi. Tuần qua, Nga tiến sâu 15km gần thị trấn Dobropillia, Donetsk - một bước tiến nhanh hiếm hoi. Nhiều ý kiến từ quân đội và lực lượng tình nguyện cho rằng cảnh báo về sự suy yếu của phòng tuyến đã bị bỏ qua.

Các chuyên gia nhận định, dù khả năng sụp đổ toàn diện tuyến phòng thủ là thấp, diễn biến này có thể được Tổng thống Nga Putin tận dụng để tạo hình ảnh Ukraine ở thế yếu khi bước vào đàm phán với Mỹ.

Quan hệ với Mỹ căng thẳng

Kể từ khi trở lại Nhà Trắng tháng 1/2025, Tổng thống Donald Trump đã hai lần tạm ngừng viện trợ vũ khí và một lần ngừng chia sẻ thông tin tình báo với Ukraine, nhằm thúc đẩy Kiev tìm cách kết thúc xung đột. Trong khi đó, mối quan hệ cá nhân giữa ông Trump và ông Zelensky vẫn căng thẳng.

Tuần này, ông Trump đã bày tỏ “khó chịu” trước việc Ukraine từ chối nhượng lãnh thổ. Trong khi đó, các quan chức Ukraine cho biết, ông Trump không hiểu rằng ông Zelensky đang bị hạn chế ở mọi phía.

“Hiến pháp hạn chế quyền lực của Tổng thống Zelensky: Ông không có quyền pháp lý để thay đổi toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine”, một cựu sĩ quan quân đội Ukraine, người đứng đầu Frontelligence Insight, một nhóm phân tích theo dõi chiến tranh cho biết. “Thậm chí còn bị ràng buộc hơn nữa bởi áp lực từ xã hội và, quan trọng hơn, từ quân đội, những người phản đối việc từ bỏ lãnh thổ chưa bị kiểm soát”.

Sự ủng hộ từ châu Âu

Dù Nhà Trắng gọi cuộc gặp với Tổng thống Nga ngày mai ở Alaska là “cuộc gặp thăm dò”, giới chức Ukraine vẫn lo ngại Washington có thể gây sức ép buộc họ chấp nhận một thỏa thuận song phương giữa Mỹ và Nga. Trong bối cảnh này, các nhà lãnh đạo châu Âu đã lên tiếng bảo vệ Tổng thống Zelensky, đồng thời phản đối bất kỳ điều khoản bất lợi nào cho Ukraine do Tổng thống Mỹ và Nga đưa ra.

Các nhà lãnh đạo Anh, Pháp, Đức đã họp với ông Zelensky trước khi cùng tham gia cuộc gọi với ông Donald Trump, nhấn mạnh lập trường rằng mọi nhượng bộ lãnh thổ chỉ có thể do Ukraine quyết định.

“Chúng tôi, những người châu Âu, đang làm mọi thứ trong khả năng của mình để định hướng đúng đắn cho cuộc họp này”, Thủ tướng Đức Friedrich Merz phát biểu sau cuộc họp, bày tỏ “hy vọng về những chuyển biến”.

Thách thức chiến lược

Trước mắt, cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Nga và Mỹ tại Alaska vẫn còn nhiều ẩn số. Những phát biểu từ cả Washington lẫn Moscow cho thấy đây chưa phải là vòng đàm phán có tính quyết định, vẫn có thể mở đường cho các thỏa thuận mang tính ràng buộc về sau. Đối với Tổng thống Ukraine, việc bị đứng ngoài tiến trình thương lượng nhưng lại chịu tác động trực tiếp là thách thức chiến lược và ngoại giao chưa từng có.

Trong bối cảnh này, khoảng cách giữa nguyên tắc và những toan tính địa - chính trị của các cường quốc sẽ là phép thử khó khăn nhất đối với cả chính quyền Kiev và bản thân nhà lãnh đạo Ukraine trong giai đoạn tới.