Tổng thống Trump công du châu Á: Điều gì được chờ đợi?

Mối quan tâm lớn nhất của dư luận là tương lai của nền kinh tế toàn cầu, vốn phụ thuộc vào việc nhà lãnh đạo Mỹ có thể xoa dịu căng thẳng thương mại trong cuộc gặp dự kiến với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình hay không. Một bước đi sai lầm có thể gây chấn động trong các ngành công nghiệp Mỹ, vốn đã bị ảnh hưởng bởi chính sách thuế quan cứng rắn cùng nhiều ngày đóng cửa chính phủ.

Chiến lược “ngẫu hứng” của Tổng thống Donald Trump kể từ khi trở lại Nhà Trắng mang lại cả thành công lẫn thất bại. Hamas đã trao trả con tin cho Israel, song lệnh ngừng bắn ở Trung Đông vẫn mong manh; cuộc chiến thương mại với Trung Quốc lúc lắng dịu, lúc căng thẳng; và cuộc chiến tranh Ukraine vẫn tiếp diễn dù Tổng thống nước Mỹ đã nỗ lực thúc đẩy hòa giải.

Những cuộc gặp gỡ cụ thể của ông Trump trong chuyến công du vẫn là một câu hỏi bí ẩn khi Nhà Trắng chưa công bố chính thức lịch trình. Tổng thống cho biết hôm 20/10 rằng ông dự định tới Malaysia, quốc gia đang giữ vai trò Chủ tịch luân phiên ASEAN và sẽ đăng cai Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47, sau đó là Nhật Bản, nơi ông đang cố gắng thúc đẩy đầu tư nước ngoài; và cuối cùng là Hàn Quốc, nơi ông sẽ dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC, tiếp tục bàn về các vấn đề thương mại và dự kiến gặp Chủ tịch Tập Cận Bình. Bắc Kinh vẫn chưa xác nhận cuộc gặp này, trong khi hai nhà lãnh đạo gần đây liên tục đe dọa áp thuế và hạn chế xuất khẩu.

Chuyến công du châu Á đầu tiên trong nhiệm kỳ hai

Đây là chuyến thăm châu Á đầu tiên của Trump kể từ khi ông tái đắc cử. Mặc dù đã tiếp đón nhiều lãnh đạo khu vực tại Nhà Trắng, ông Trump vẫn chưa thiết lập được các mối quan hệ nền tảng như ông từng có ở các khu vực khác. Cách tiếp cận châu Á của Trump tập trung vào việc dùng thuế quan để tái định hình các thực hành thương mại mà ông cho là không công bằng, khiến nhiều quốc gia phụ thuộc vào thị trường Mỹ lo lắng. Mối bất an cũng bao trùm về cuộc gặp với nhà lãnh đạo Trung Quốc, khi xung đột giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể đẩy kinh tế toàn cầu vào vòng xoáy nguy hiểm.

Trong khi đó, ông Trump đã thu hẹp nhóm cố vấn đối ngoại so với nhiệm kỳ đầu, loại bỏ phần lớn đội ngũ tại Hội đồng An ninh Quốc gia để chỉ giữ lại một nhóm trung thành, điều này gây khó khăn cho công tác cố vấn chính sách trong lĩnh vực này.

Điểm dừng chân Malaysia: Vai trò kiến tạo hòa bình

Malaysia sẽ là nước chủ nhà của Hội nghị cấp cao ASEAN, sự kiện mà Tổng thống Trump chỉ tham dự một lần trong nhiệm kỳ đầu và từng bỏ qua khi hội nghị được tổ chức trực tuyến trong đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, năm nay hội nghị được xem là cơ hội để ông Donald Trump nhấn mạnh vai trò kiến tạo hòa bình của nước Mỹ - trọng tâm trong chính sách đối ngoại của ông.

Hồi mùa hè, Thái Lan và Campuchia đã xảy ra xung đột nhỏ dọc biên giới và Mỹ đã đóng vai trò tích cực trong việc đưa hai quốc gia tới bàn đàm phán. Malaysia và Mỹ hiện đang phối hợp để thúc đẩy Thái Lan và Campuchia đi đến thỏa thuận ngừng bắn mở rộng, và Ngoại trưởng Malaysia cho biết ông Trump “mong chờ việc ký kết thỏa thuận trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao”.

Nhật Bản: Kiến tạo quan hệ trong triều đại mới

Điểm đến tiếp theo là Nhật Bản, quốc gia mà chính quyền của ông vừa đạt được thỏa thuận thương mại quan trọng với cam kết của Nhật Bản sẽ đầu tư 550 tỷ USD vào các dự án tại Mỹ.

Nhật Bản hiện đang trải qua giai đoạn chuyển giao chính trị quan trọng khi vào chiều 21/10, bà Sanae Takaichi đã trở thành nữ Thủ tướng đầu tiên của đất nước mặt trời mọc nhờ giành chiến thắng trong cuộc bỏ phiếu tại Hạ viện Nhật Bản.

Bà Takaichi là một đồng minh gần gũi của cố Thủ tướng Shinzo Abe, người từng có mối quan hệ thân thiết với Tổng thống Trump trong nhiệm kỳ đầu. Giới quan sát nhận định rằng, tân Thủ tướng Takaichi “có tiềm năng đóng vai trò tương tự như cố Thủ tướng Abe” trong việc duy trì kết nối với cá nhân Tổng thống Trump. Chuyến thăm sẽ nhằm khẳng định mối quan hệ đồng minh giữa Mỹ và Nhật Bản bất chấp những xáo trộn chính trị ở Tokyo.

Hàn Quốc: Thương mại và thuế quan

Điểm dừng chân quan trọng nhất của toàn bộ chuyến công du có lẽ là Hàn Quốc, nơi ông Trump sẽ dự Hội nghị Thượng đỉnh APEC và kỳ vọng sẽ có cuộc gặp bên lề với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình.

Căng thẳng giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới đã gia tăng trong những tuần gần đây, đặc biệt sau khi Trung Quốc tuyên bố hạn chế xuất khẩu đất hiếm, còn ông Trump đe dọa áp thuế trả đũa ở mức cao đến mức chính ông thừa nhận là “không bền vững”.

Theo Rush Doshi, người từng làm việc về chính sách Trung Quốc dưới thời Tổng thống Joe Biden, cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo Mỹ-Trung có thể dẫn đến ba kịch bản: “Thỏa thuận, bế tắc hoặc thảm họa”. Ông cho rằng, Bắc Kinh đang tỏ ra tự tin hơn sau khi ông Trump buộc phải rút lại tuyên bố áp thuế trước áp lực từ Trung Quốc, nước sử dụng chiêu bài siết chặt xuất khẩu đất hiếm như một đòn bẩy.

Trong khi đó, ông Trump cho biết sẵn sàng hạ thuế quan, nhưng muốn Trung Quốc cũng phải nhượng bộ trong một số vấn đề, bao gồm việc mua đậu nành của Mỹ, kiểm soát tình trạng buôn lậu fentanyl và dỡ bỏ các hạn chế với đất hiếm, vốn rất quan trọng đối với ngành công nghệ cao của Mỹ. “Tôi có mối quan hệ rất tốt với Chủ tịch Tập Cận Bình của Trung Quốc”, ông Trump nói với các phóng viên trên chuyên cơ Air Force One hôm 19/10. Hôm 20/10, ông Trump tỏ ra tự tin hơn khi nói rằng: “Tôi nghĩ chúng ta sẽ có một thỏa thuận tuyệt vời với Trung Quốc” và “điều đó sẽ tuyệt vời cho cả thế giới”.

Một câu hỏi khác vẫn bỏ ngỏ là đàm phán thương mại Mỹ - Hàn, trong đó các biện pháp thuế quan của Mỹ đang đe dọa nghiêm trọng ngành công nghiệp ô tô Hàn Quốc. Seoul vẫn từ chối yêu cầu của ông Trump về quỹ đầu tư 350 tỷ USD, tương tự mô hình mà Nhật Bản đã chấp thuận.

“Các cuộc đàm phán đang có một chút tiến triển nhưng vẫn còn nhiều khác biệt cần giải quyết”, Wendy Cutler, người từng là nhà đàm phán thương mại Mỹ và hiện là Phó Chủ tịch cấp cao tại Asia Society cho biết. Mặc dù kỳ vọng chuyến thăm sẽ tạo đột phá cho cuộc thương lượng Mỹ-Hàn, song bà cũng cho rằng, “có quá nhiều yếu tố bất định cùng tồn tại”.

Cuộc tái ngộ giữa nhà lãnh đạo Mỹ và Triều Tiên?

Một trong những vấn đề được đồn đoán nhiều nhất trong chuyến công du lần này là liệu có diễn ra cuộc gặp lần thứ tư giữa Tổng thống Mỹ và nhà lãnh đạo CHDCND Triều Tiên Kim Jong-un hay không?

Theo tờ Korea Times, dù chưa có xác nhận chính thức về cuộc gặp này, khả năng diễn ra vẫn chưa bị loại trừ hoàn toàn, nhất là khi cuộc gặp giữa hai nhà lãnh đạo vào năm 2019 từng được chuẩn bị vỏn vẹn trong chưa đầy 48 tiếng đồng hồ, sau khi ông Trump bất ngờ đưa ra đề xuất qua mạng X.

Những đồn đoán được được ra sau khi kênh CNN dẫn lời các nguồn tin thân cận tiết lộ “giới chức trong Chính quyền Tổng thống Trump đã thảo luận riêng về khả năng tổ chức cuộc gặp giữa ông Trump và ông Kim Jong-un”.

Ông Trump từng bày tỏ mong muốn đối thoại với ông Kim, nhất là sau khi Tổng thống Hàn Quốc Lee Jae-myung trong cuộc gặp thượng đỉnh với ông Trump hồi tháng 8 đề nghị lãnh đạo Mỹ tham dự hội nghị APEC và có thể tổ chức cuộc gặp bên lề sự kiện với nhà lãnh đạo Triều Tiên.

Về phía ông Kim Jong-un, nhà lãnh đạo Triều Tiên từng phát biểu vào tháng 9 rằng ông có “kỷ niệm tốt đẹp” về các cuộc đàm phán trước đây với ông Trump và nếu Mỹ “từ bỏ ám ảnh về phi hạt nhân hóa”, thì không có lý do gì để hai bên không thể gặp mặt trực tiếp.

Tuy nhiên, cả Seoul và Washington vẫn duy trì thái độ thận trọng trước khả năng diễn ra một cuộc gặp thượng đỉnh khác giữa ông Trump và ông Kim. Kênh CNN cũng dẫn nguồn cho biết, đến nay chưa có bước chuẩn bị hậu cần cụ thể hay liên lạc trực tiếp nào với Bình Nhưỡng được thực hiện, đồng thời các quan chức vẫn còn băn khoăn về khả năng đàm phán.

Trong khi đó, nhiều chuyên gia quốc tế nhận định khả năng Bình Nhưỡng chấp nhận đối thoại với ông Trump trong thời gian diễn ra hội nghị APEC là rất thấp bởi Bình Nhưỡng có thể đánh giá cuộc gặp này sẽ mang lại nhiều lợi ích cho ông Trump hơn so với bản thân họ.

Ông Hong Min, nhà nghiên cứu cấp cao tại Viện Thống nhất Quốc gia Hàn Quốc, nói: “Năm 2019, ông Kim đã dùng cuộc gặp để khẳng định vị thế khi Tổng thống Mỹ tới gặp ông. Hiện tại, với thời điểm và điều kiện không thuận lợi cho Bình Nhưỡng, họ không có lý do để tổ chức một cuộc gặp như trước đây. Tham gia cuộc gặp vào thời điểm này có thể không mang lại nhiều lợi ích thiết thực cho phía Triều Tiên.

Tuy nhiên, Bộ trưởng Thống nhất Hàn Quốc Chung Dong-young lại tỏ ra lạc quan hơn khi cho rằng “Cuộc gặp tại Panmunjom năm 2019 diễn ra chỉ 30 giờ sau một dòng tweet của ông Trump từ Osaka. Không có quy luật nào ngăn cản điều tương tự xảy ra vào phút chót”.