Tổng thống Donald Trump bất ngờ để ngỏ khả năng thành lập Nhà nước Palestine

The Washington Post hôm nay đưa tin, bản kế hoạch hòa bình Gaza của Tổng thống Mỹ Donald Trump gồm 21 điểm, dài hơn ba trang, kêu gọi giải giáp Hamas, triển khai lực lượng an ninh quốc tế, tái thiết toàn diện Gaza và đặc biệt để ngỏ khả năng hình thành một Nhà nước Palestine trong tương lai.

Tuy nhiên, cả Israel và Hamas đều chưa đưa ra phản hồi chính thức, và nhiều nội dung được dự báo sẽ gặp phải những trở ngại lớn.

Những đề xuất đáng chú ý

Theo tài liệu mà The Washington Post tiếp cận được, bước đi đầu tiên của kế hoạch hòa bình được Tổng thống Mỹ đưa ra là chấm dứt ngay lập tức mọi hoạt động quân sự, đóng băng các tuyến giao tranh hiện tại và trao trả trong vòng 48 giờ toàn bộ 20 con tin Israel còn sống, cùng thi thể hơn hai chục người đã chết. Tất cả vũ khí tấn công của Hamas sẽ bị tiêu hủy. Các tay súng chấp nhận “chung sống hòa bình” sẽ được ân xá, còn những người muốn rời Gaza sẽ được tạo điều kiện di chuyển an toàn sang quốc gia khác.

Đáng chú ý, kế hoạch cũng đề cập tới một đợt trao đổi tù nhân lớn: Sau khi con tin được thả, Israel sẽ trả tự do cho 250 tù chung thân và 1.700 người Palestine bị bắt giữ sau ngày 7/10/2023. Đồng thời, với mỗi thi thể con tin Israel được trao trả, Israel sẽ chuyển giao thi thể của 15 người Palestine.

Kế hoạch cam kết ngay sau khi thỏa thuận có hiệu lực, viện trợ quốc tế sẽ được đưa vào Gaza để khôi phục hạ tầng cơ bản, từ điện, nước, y tế, đến bệnh viện, lò bánh và dọn dẹp đống đổ nát. Việc phân phối sẽ do Liên Hợp Quốc (LHQ) và các tổ chức quốc tế khác thực hiện, nhằm tránh sự can thiệp của cả Israel và Hamas. Tuy nhiên, kế hoạch không nêu rõ cơ chế tài chính hay lực lượng trực tiếp đảm trách công việc này.

Một “kế hoạch phát triển kinh tế Donald Trump” cũng được đề xuất nhằm tái thiết và khôi phục sức sống cho Gaza, song chưa có thông tin cụ thể về tiến trình triển khai. Văn bản khẳng định không người dân Gaza nào bị ép buộc phải rời bỏ quê hương, và những ai ra đi đều có quyền trở lại.

Kế hoạch dự kiến thành lập một “cơ chế quản trị lâm thời” gồm những người Palestine có năng lực và chuyên gia quốc tế để điều hành dịch vụ công hàng ngày tại Gaza. Cơ chế này sẽ được giám sát bởi một tổ chức quốc tế mới do Mỹ khởi xướng, trong khi Chính quyền Palestine tại Bờ Tây tiến hành cải cách nội bộ để từng bước đủ khả năng tiếp quản Gaza.

Đồng thời, Mỹ sẽ phối hợp với các đối tác Ảrập và quốc tế thành lập một “Lực lượng ổn định quốc tế” triển khai ngay tại Gaza, bảo đảm an ninh trong giai đoạn chuyển tiếp. Israel sẽ dần rút lực lượng khỏi Gaza, chỉ duy trì một sự hiện diện “ngoại vi” chưa được xác định rõ. Một số quốc gia Ảrập đã tỏ ý sẵn sàng tham gia, song còn cần thêm tham vấn.

Những yếu tố gây tranh cãi

Kế hoạch cũng đưa ra những điều khoản mang tính ràng buộc về mặt chính trị. Israel được yêu cầu cam kết không chiếm đóng hoặc sáp nhập Gaza, cũng như ngừng mọi hành động quân sự nhằm vào Qatar - quốc gia đóng vai trò trung gian đàm phán. Văn kiện ghi nhận “vai trò quan trọng của Qatar” trong tiến trình hòa giải, đồng thời nhấn mạnh chính Mỹ và Israel từng đề nghị Doha cho phép Hamas đặt văn phòng tại đây.

Tuy nhiên, nội dung gây nhiều tranh luận nhất nằm ở phần kết: kế hoạch mở ra một “lộ trình đáng tin cậy” hướng tới việc thành lập Nhà nước Palestine, nếu các điều kiện về phát triển và cải cách chính trị được đáp ứng. Đây được coi là điểm nhượng bộ của Tổng thống Donald Trump nhằm thu hút sự ủng hộ từ hơn 150 quốc gia - trong đó có nhiều đồng minh của Mỹ - đã công nhận Palestine, cũng như từ các chính phủ Ảrập khẳng định sẽ không ủng hộ bất kỳ thỏa thuận nào thiếu vắng cam kết về quyền tự quyết của người Palestine.

Triển vọng khó đoán

Trong bài phát biểu tại LHQ cuối tuần qua, Thủ tướng Benjamin Netanyahu không đề cập tới thỏa thuận của Mỹ, mà tập trung cáo buộc cộng đồng quốc tế đã “lãng quên” cuộc tấn công của Hamas ngày 7/10/2023 khiến khoảng 1.200 người Israel thiệt mạng và 250 người bị bắt làm con tin. Ông khẳng định Israel phải tiếp tục chiến dịch quân sự để “kết thúc công việc” và ngăn chặn các mối đe dọa lặp lại.

Trong hai năm qua, các cuộc không kích của Israel đã khiến Gaza gần như bị san phẳng, theo giới chức y tế địa phương, hơn 66.000 người Palestine thiệt mạng, hàng trăm nghìn người sống trong các trại tạm bợ và LHQ đã tuyên bố tình trạng nạn đói tại một số khu vực. Trong bối cảnh đó, khả năng Israel chấp thuận một kế hoạch có nội dung hướng tới Nhà nước Palestine vẫn còn bỏ ngỏ.

Một quan chức Israel thừa nhận một số điểm của kế hoạch “rất khó thực hiện”, nhất là việc giải giáp Hamas. Tuy nhiên, ông đồng tình về nguyên tắc cần thiết lập một cơ chế quản trị lâm thời do người Palestine điều hành, với sự hỗ trợ quốc tế. Theo quan điểm này, sức ép quân sự hiện nay có thể buộc Hamas phải cân nhắc thỏa thuận.

Thách thức phía trước

Trong khi Tổng thống Donald Trump nhiều lần khẳng định “chúng ta đang rất gần một thỏa thuận”, thực tế cho thấy con đường hòa bình tại Gaza vẫn đầy rẫy bất định. Ngay cả khi các bên chấp nhận ngừng bắn và trao trả con tin, những vấn đề then chốt như ai sẽ tái thiết Gaza, ai chi trả, lực lượng quốc tế nào đảm nhận an ninh và quan trọng hơn cả, triển vọng Nhà nước Palestine sẽ được xử lý ra sao, vẫn chưa có câu trả lời rõ ràng.

Kế hoạch 21 điểm của Mỹ, vì vậy, vừa thể hiện tham vọng lớn, vừa cho thấy nhiều mâu thuẫn chưa được giải quyết. Nó mở ra một cơ hội đối thoại mới, nhưng cũng đồng thời đặt ra thách thức không nhỏ đối với tiến trình hòa bình Trung Đông vốn đã kéo dài và phức tạp suốt nhiều thập kỷ.