Tư duy lập pháp của Nhật Bản:

Tinh gọn, linh hoạt và hiệu quả

Nhật Bản, một quốc gia nổi tiếng với nền kinh tế phát triển và sự ổn định chính trị, sở hữu một hệ thống pháp luật được thiết kế chặt chẽ, gọn gàng và đặc biệt hiệu quả. Các chuyên gia pháp luật trên thế giới đánh giá, phong cách làm luật của Nhật Bản không chỉ phản ánh tư duy tổ chức khoa học mà còn thể hiện tính linh hoạt để thích nghi với thay đổi của thời đại.

japan-law-constitution-legal-judgment-justice-vector-13379832-4742.jpg
Nguồn: photostock

Tính ngắn gọn và trọng tâm

Một trong những đặc điểm nổi bật của pháp luật Nhật Bản là sự ngắn gọn trong nội dung. Các đạo luật thường chỉ tập trung vào nguyên tắc cốt lõi, còn các nội dung chi tiết và kỹ thuật sẽ được quy định ở các văn bản dưới luật như nghị định, thông tư hoặc hướng dẫn hành chính.

Sau khi luật được thông qua, các cơ quan hành chính sẽ soạn thảo thêm nghị định, thông tư, hoặc các văn bản hướng dẫn nhằm chi tiết hóa luật. Những văn bản này được thiết kế để dễ dàng sửa đổi mà không cần thông qua quy trình phức tạp như khi sửa đổi luật.

Trong trường hợp luật không rõ ràng, tòa án sẽ đóng vai trò giải thích và áp dụng, dựa vào án lệ hoặc nguyên tắc chung. Điều này giúp bổ sung chi tiết cho các lỗ hổng có thể tồn tại trong luật.

Những đạo luật điển hình

Mặc dù không phải đạo luật nào của Nhật Bản cũng được thiết kế tinh gọn, nhưng nhìn chung “quý hồ tinh bất quý hồ đa” là phong cách nổi bật của Nhật Bản trong quá trình làm luật. Ví dụ điển hình là Hiến pháp Nhật Bản (1947). Là văn bản pháp lý tối cao, song Hiến pháp Nhật Bản chỉ gồm 11 chương và 103 điều, ngắn gọn hơn rất nhiều so với Hiến pháp của nhiều nước khác. Trong đó, các điều khoản cũng được quy định vô cùng súc tích. Chẳng hạn, Điều 9 (Điều khoản hòa bình) cấm Nhật Bản tham gia chiến tranh và duy trì quân đội chính thức. Mặc dù chỉ là một dòng rất ngắn gọn nhưng có ý nghĩa và tác động sâu rộng, đặt nền móng cho chính sách hòa bình của Nhật Bản sau Thế chiến II. Các quy định liên quan đến quyền con người rất khái quát, tạo không gian linh hoạt cho các bộ luật khác.

Luật Công ty: quy định tổng quát về cách thành lập và vận hành công ty, nhưng các thủ tục chi tiết liên quan đến thuế, báo cáo tài chính thường được ban hành qua nghị định hoặc hướng dẫn từ cơ quan quản lý.

Luật bảo vệ thông tin Cá nhân: được ban hành lần đầu năm 2003, nhưng được sửa đổi nhiều lần để theo kịp sự phát triển công nghệ. Trong khi luật quy định chung về trách nhiệm bảo vệ dữ liệu, các chi tiết về loại thông tin, phương pháp bảo vệ, và mức phạt được quy định tại các nghị định.

Luật Giáo dục cơ bản: Luật này chỉ nêu các nguyên tắc cơ bản về giáo dục bắt buộc và quyền lợi của trẻ em. Các quy định cụ thể như chương trình học, sách giáo khoa, và ngân sách được giao cho Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ (MEXT) quy định.

Phong cách viết luật này phản ánh triết lý pháp lý của Nhật Bản: "Quy định ít, tác động lớn".

Nguồn gốc của phong cách lập pháp tinh gọn

Hệ thống pháp luật Nhật Bản chịu ảnh hưởng lớn từ hai nền pháp luật lớn là pháp luật Đức và Pháp, còn được gọi là hệ thống dân luật (Civil Law - để phân biệt với hệ thống thông luật là Common Law), trong đó luật pháp chủ yếu mang tính khung pháp lý và được làm rõ qua các văn bản dưới luật hoặc án lệ.

Bên cạnh đó, phong cách lập pháp này cũng bắt nguồn từ văn hóa tổ chức Nhật Bản với việc ưu tiên tính rõ ràng, chặt chẽ và giảm thiểu xung đột pháp lý đã ăn sâu vào cách tổ chức luật pháp.

Tư duy lập pháp này cũng gắn liền với bối cảnh lịch sử. Từ cuối thế kỷ XIX, khi Nhật Bản bước vào thời kỳ Minh Trị Duy Tân, việc học hỏi các mô hình pháp luật tiên tiến từ phương Tây đã định hình phong cách viết luật súc tích và tập trung vào nguyên tắc lớn, để dễ dàng thích nghi với sự phát triển.

Phong cách thiết kế luật khung cũng thể hiện sự phân quyền, phân cấp rõ ràng giữa cơ quan lập pháp và hành pháp, trong đó, Quốc hội (Kokkai) ban hành luật với vai trò xác định các nguyên tắc cơ bản. Các bộ, ngành và cơ quan chính phủ phụ trách xây dựng và ban hành các hướng dẫn chi tiết, phù hợp với từng lĩnh vực cụ thể. Điều này tạo nên sự phân cấp rõ ràng giữa cơ quan lập pháp và hành pháp.

Chẳng hạn, Luật Bảo vệ môi trường đặt ra mục tiêu giảm phát thải, nhưng cách thực hiện như áp dụng công nghệ nào, trợ cấp ra sao sẽ do các nghị định hoặc thông tư quyết định.

Hoặc như Luật Bảo vệ thông tin cá nhân đưa ra các nguyên tắc chung, nhưng chi tiết về cách thực hiện sẽ được quy định bởi Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp.

Tính ưu việt và hạn chế

Tư duy lập pháp của Nhật Bản đã chứng tỏ sự ưu việt của nó khi bảo đảm cho hệ thống pháp luật của Nhật Bản vừa ổn định vừa linh hoạt trong nhiều thập kỷ qua. Các vấn đề chi tiết được xử lý bởi cơ quan hành chính, giúp giảm áp lực cho Quốc hội. Việc thay đổi nội dung chi tiết không cần sửa đổi luật, chỉ cần sửa đổi văn bản dưới luật. Đặc biệt là trong bối cảnh xã hội, khoa học, công nghệ phát triển và thay đổi từng ngày, việc tạo ra tính linh hoạt các đạo luật là vô cùng cần thiết. Điều này giúp tiết kiệm được rất nhiều thời gian, nguồn lực để sửa đổi các bộ luật đồ sộ, với những quy trình phức tạp và tốn kém.

Bên cạnh đó, việc thiết kế luật ngắn gọn, rõ ràng sẽ tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp và các cơ quan chức năng dễ hiểu, dễ tiếp cận, dễ áp dụng đặc biệt trong một hệ thống pháp luật chặt chẽ như Nhật Bản. Những nội dung phức tạp sẽ được giải thích rõ ràng trong các văn bản hướng dẫn bổ sung. Và các văn bản bổ sung (văn bản dưới luật) này cũng được công bố công khai để bảo đảm minh bạch.

Trường phái luật khung cũng giúp bảo đảm sự ổn định của hệ thống pháp lý: Nhật Bản là quốc gia luôn đối mặt với thay đổi nhanh chóng về công nghệ, xã hội, và môi trường toàn cầu. Việc giữ luật ngắn gọn giúp Quốc hội dễ dàng sửa đổi khi cần mà không phải tái cấu trúc toàn bộ luật cũng như làm xáo trộn toàn bộ hệ thống pháp lý. Chẳng hạn, Luật Đầu tư Nước ngoài liên tục được điều chỉnh để phù hợp với các yêu cầu hội nhập quốc tế mà không phải viết lại toàn bộ.

Hạn chế xung đột pháp lý: bằng cách tập trung vào các nguyên tắc lớn, luật Nhật Bản giảm nguy cơ mâu thuẫn, chồng chéo với các văn bản khác.

Tuy nhiên, trường phái thiết kế luật khung với các điều khoản ngắn ngọn cũng có những mặt hạn chế. Trước hết là luật sẽ phụ thuộc nhiều vào văn bản dưới luật: một số quy định cụ thể quan trọng lại không được đề cập rõ trong luật mà nằm ở các thông tư, nghị định. Luật đôi khi cần nhiều văn bản hướng dẫn bổ sung, dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào cơ quan hành chính. Điều này cũng có thể gây khó khăn cho người dân khi tra cứu. Đặc biệt là người nước ngoài hoặc doanh nghiệp quốc tế thường gặp khó khăn trong việc nắm rõ toàn bộ quy định khi chúng nằm rải rác ở nhiều văn bản khác nhau.

Bên cạnh đó, việc phụ thuộc vào cơ quan hành pháp để đưa ra hướng dẫn chi tiết có thể làm gia tăng quyền lực cho cơ quan hành pháp. Vì nhiều chi tiết do cơ quan hành chính quyết định, nên đôi khi có thể dẫn đến tình trạng lạm quyền hoặc thiếu kiểm soát chặt chẽ.

Nghị viện thế giới

ITN
Nghị viện thế giới

Triết lý lấy con người làm trung tâm

Singapore, quốc gia nhỏ bé không chỉ được biết đến nhờ GDP bình quân đầu người cao mà còn nhờ vào nền công vụ minh bạch, hiệu quả và lấy con người làm trung tâm. Với khoảng 152.000 nhân sự tại 16 bộ và hơn 50 cục tác vụ (statutory board), đảo quốc sư tử đã xây dựng một mô hình công vụ dựa trên nguyên tắc sáng tạo, bền vững và hướng đến sự phát triển toàn diện.

todayonline.com
Nghị viện thế giới

Tinh giản biên chế để tối ưu hóa nguồn nhân lực

Nổi tiếng với bộ máy hành chính gọn nhẹ và hiệu quả, nền hành chính công vụ của Singapore đã trở thành hình mẫu tiêu biểu của quá trình tối ưu hóa nguồn nhân lực công. Với tầm nhìn chiến lược và tư duy đổi mới, đảo quốc sư tử đã triển khai một loạt chính sách cải cách nhằm tinh giản biên chế, nâng cao năng suất, đồng thời duy trì chất lượng dịch vụ công hiệu quả hàng đầu. Những bước đi này không chỉ thể hiện tư duy quản lý hiện đại, mà còn mang lại nhiều bài học quý giá cho các nhà hoạch định chính sách toàn cầu.

Nguồn: ITN
Nghị viện thế giới

Lương công chức - chìa khóa cho mọi cải cách

Singapore từ lâu được nhìn nhận như hình mẫu toàn cầu về việc xây dựng một hệ thống công vụ minh bạch, hiệu quả và có sức hút mạnh mẽ đối với nhân tài. Thành công này không chỉ đến từ những biện pháp cải cách táo bạo, mà còn nằm ở chiến lược cốt lõi: chính sách lương thưởng công chức. Đây được xem là nền tảng vững chắc và "chìa khóa vàng" thúc đẩy mọi thay đổi, từ nâng cao hiệu suất làm việc đến củng cố lòng tin của xã hội vào bộ máy công quyền.

Vai trò của vị “nhạc trưởng” trong điều hành thảo luận
Nghị viện thế giới

Vai trò của vị “nhạc trưởng” trong điều hành thảo luận

Trong phiên thảo luận tại Viện Đại biểu (Hạ viện), Chủ tịch Hạ viện là người chủ tọa phiên họp và không được phép tham gia phát biểu tranh luận. Thời gian phát biểu của từng nghị sĩ trong quá trình thảo luận không bị Hạ viện khống chế, mà tùy thuộc vào sự điều hành của Chủ tịch Hạ viện. Vì thế có thể nói, ở vị trí này, người chủ tọa đóng vai trò như một vị "nhạc trưởng" chỉ huy dàn nhạc, điều khiển tiết tấu của cuộc thảo luận.

Quyền lực của Quốc hội qua các bản Hiến pháp
Nghị viện thế giới

Quyền lực của Quốc hội qua các bản Hiến pháp

Quốc hội Nhật Bản kể từ thời Hiến pháp Minh Trị cho đến sau khi Hiến pháp năm 1947 được ban hành, đã trải qua quá trình thay đổi và phát triển, với cơ cấu và quyền lực không ngừng được đổi mới, củng cố, khẳng định vị thế của cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất.

Quốc hội đồng hành với Chính phủ
Nghị viện thế giới

Quốc hội đồng hành với Chính phủ

Để bảo đảm sự giám sát hiệu quả của Quốc hội đối với Chính phủ, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến ngân sách và các chính sách quan trọng, hệ thống các Ủy ban Thường trực liên quan đến các bộ (DRSC) đã được thành lập. Với vai trò chính là đưa ra những khuyến nghị và gợi ý chính sách, hệ thống này đã chứng tỏ vai trò đồng hành của Quốc hội với Chính phủ.

Vai trò giám sát "túi tiền" của Nhân dân
Nghị viện thế giới

Vai trò giám sát "túi tiền" của Nhân dân

Một phần thiết yếu của hệ thống giám sát Quốc hội là bảo đảm trách nhiệm giải trình của cơ quan hành pháp trước cơ quan lập pháp và quyền của Quốc hội trong việc giám sát cách thức hoạt động của cơ quan hành pháp. Một trong những công cụ quan trọng để Quốc hội thực hiện chức năng đó là giám sát “túi tiền” của Chính phủ.

Nguồn: ITN
Nghị viện thế giới

Định hướng lại cách tiếp cận đúng đắn

Tuần trước, các nhà lập pháp Trung Quốc đã thực hiện bước đi quan trọng nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của trẻ em trong độ tuổi mầm non khi thông qua Luật Giáo dục mầm non mang tính đột phá. Được Ủy ban Thường vụ Đại hội Đại biểu Nhân dân toàn quốc phê chuẩn, luật sẽ có hiệu lực từ 1.6.2025. Với 85 điều khoản chia thành 9 chương, văn bản pháp lý này hướng tới mục tiêu mở rộng, nâng cao chất lượng và tính phổ cập của giáo dục mầm non, đồng thời giảm thiểu bất bình đẳng và thúc đẩy mô hình giáo dục theo hướng phục vụ công ích.

ITN
Nghị viện thế giới

Cải cách toàn diện chính sách tuyển dụng và phúc lợi cho giáo viên

Đội ngũ giáo viên mầm non giữ vai trò then chốt trong sự phát triển trí tuệ và nhân cách trẻ nhỏ, nhưng đang phải đối mặt với nhiều bất cập về thu nhập, phúc lợi và cơ hội nghề nghiệp. Để khắc phục, Luật Giáo dục mầm non mới được ban hành nhằm nâng cao điều kiện làm việc và chế độ đãi ngộ cho giáo viên, nhấn mạnh nguyên tắc "cùng công việc, cùng mức lương", áp dụng cho tất cả giáo viên, bất kể giáo viên trong hay ngoài biên chế.

Nguồn: ITN
Nghị viện thế giới

Giáo dục nâng cao từ cấp mầm non và những hệ lụy

Giáo dục mầm non không chỉ là nền tảng giúp trẻ phát triển kỹ năng và nhận thức cơ bản, mà còn là giai đoạn quan trọng xây dựng nền tảng học tập lâu dài và nhân cách của trẻ. Tại Trung Quốc, giáo dục mầm non được coi là dịch vụ phúc lợi công thiết yếu, được nhà nước chú trọng đầu tư và quản lý. Từ những năm 1950, khi Hội đồng Nhà nước đưa ra những quyết định đầu tiên về cải cách hệ thống giáo dục, giáo dục mầm non đã bắt đầu phát triển có hệ thống và tổ chức rõ ràng.

Luật Điện lực mới của Jordan: Khuyến khích đầu tư vào lưu trữ năng lượng
Quốc tế

Luật Điện lực mới của Jordan: Khuyến khích đầu tư vào lưu trữ năng lượng

Jordan vừa ban hành Luật Điện lực mới, thay thế luật cũ có hiệu lực từ năm 2002, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong chính sách năng lượng của quốc gia Trung Đông. Luật này thúc đẩy mô hình hợp tác công-tư (PPP), khuyến khích đầu tư vào các cơ sở lưu trữ năng lượng và dự án hydro xanh nhằm tăng cường tính tự chủ năng lượng, hỗ trợ phát triển bền vững và hiện đại hóa lĩnh vực điện lực của Jordan.

Ấn Độ: Hàng rào pháp lý nghiêm minh để trả lại không gian an toàn cho trẻ
Nghị viện thế giới

Ấn Độ: Hàng rào pháp lý nghiêm minh để trả lại không gian an toàn cho trẻ

Mặc dù internet mang lại nhiều lợi ích, nhưng thời gian sử dụng gia tăng cũng đồng nghĩa với việc nguy cơ trẻ em bị dụ dỗ trực tuyến trở nên nghiêm trọng hơn. Trong bối cảnh tấn công trực tuyến và xâm hại trẻ em qua mạng ngày càng tinh vi, Ấn Độ đã đưa ra những chiến lược bảo vệ hiệu quả và khuyến khích việc hiểu biết đầy đủ về vấn đề này.

annelimky.com
Nghị viện thế giới

Cách tiếp cận đa dạng của các nước và khu vực

Trước sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, nhiều quốc gia đã chủ động thúc đẩy các đạo luật và chính sách nhằm bảo vệ trẻ em khỏi các mối nguy hại trực tuyến. Những sáng kiến pháp lý này không chỉ giúp ngăn chặn bạo lực mạng, mà còn tạo môi trường trực tuyến an toàn, lành mạnh, giúp thế hệ trẻ phát triển và trải nghiệm công nghệ một cách tích cực.

 Hai chữ P - trừng phạt (Punishment) và bảo vệ (Protection)
Nghị viện thế giới

Hai chữ P - trừng phạt (Punishment) và bảo vệ (Protection)

Đạo luật Phòng, Chống mua bán người của Thái Lan năm 2008 (Anti - Trafficking in Persons Act B.E. 2551) đã bãi bỏ và thay thế Đạo luật năm 1998 về các Biện pháp phòng ngừa và trấn áp nạn buôn bán phụ nữ và trẻ em, với trọng tâm chính là hai chữ P: Bảo vệ (Protection) các nạn nhân trong khi trừng phạt (Punishment) nghiêm khắc đối với những kẻ buôn người và kẻ tham gia loại hình tội phạm nguy hiểm này.

 Đối phó với tội phạm mua bán người sử dụng công nghệ
Quốc tế

Đối phó với tội phạm mua bán người sử dụng công nghệ

Các hoạt động lừa đảo trực tuyến đang làm thay đổi hồ sơ của nạn buôn người. Bối cảnh ngày càng phát triển của tuyển dụng lao động kỹ thuật số và các hoạt động xuyên biên giới được hỗ trợ bởi internet đã khiến cuộc chiến chống buôn người trở nên phức tạp hơn rất nhiều.

Những điều chưa biết về bỏ phiếu bất tín nhiệm
Quốc tế

Những điều chưa biết về bỏ phiếu bất tín nhiệm

Kể từ cuộc bỏ phiếu bất tín nhiệm đầu tiên trên thế giới diễn ra cách đây gần 300 năm, đã có không biết bao nhiêu các động thái tương tự diễn ra ở khắp các nước trên thế giới, như một minh chứng cho quyền giám sát của cơ quan lập pháp. Có nhiều câu chuyện thú vị xung quanh thủ tục đặc biệt này.