Tiếp tục hoàn thiện thể chế về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật

Hội thảo diễn ra dưới sự chủ trì của Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc; ông Chinone Koichi, Trưởng Dự án JICA tại Việt Nam và Phó Cục trưởng Cục PBGDPL (Bộ Tư pháp) Phan Hồng Nguyên.

Sửa đổi Luật PBGDPL là yêu cầu tất yếu

Phát biểu tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh, Hội thảo chuyên đề liên quan tới hoàn thiện thể chế pháp luật về PBGDPL, đáp ứng yêu cầu hoàn thiện thể chế trong giai đoạn mới là một trong những hội thảo rất thiết thực và có ý nghĩa trong giai đoạn hiện nay; tiếp tục xây dựng, sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL để đáp ứng yêu cầu công tác PBGDPL trong kỷ nguyên mới. Hội thảo cũng tiếp tục là một kênh dữ liệu hết sức quan trọng làm cơ sở cho quá trình nghiên cứu sửa đổi, bổ sung cho phù hợp.

Theo Thứ trưởng, hơn 12 năm triển khai Luật PBGDPL, bên cạnh kết quả và thành tựu mà Luật đem lại như góp phần nâng cao nhận thức pháp luật; vẫn cần hoàn thiện và bảo đảm thực thi pháp luật trên thực tế, đóng góp rất lớn vào sự phát triển kinh tế xã hội. Trong giai đoạn hiện nay, với yêu cầu đòi hỏi rất lớn của Đảng và Nhà nước là phải nâng cao chất lượng và hiệu quả của công tác PBGDPL, làm sao hướng tới mục tiêu là xây dựng văn hóa của pháp luật.

"Muốn có được văn hóa tuân thủ pháp luật thì công tác PBGDPL phải đi trước một bước và phải có như một cuộc cách mạng. Để làm được điều đó, phải nhận diện đánh giá cho được những hạn chế, bất cập của Luật PBGDPL hiện nay để có cơ sở tiếp tục hoàn thiện; nhận diện đánh giá sự đồng bộ tương thích giữa Luật PBGDPL với Luật Tiếp cận thông tin…" - Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc nhấn mạnh.

Tham luận về "Định hướng hoàn thiện thể chế về PBGDPL, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW", Phó Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý Phan Hồng Nguyên cho biết, ngày 30/4/2025, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới. Nghị quyết một lần nữa tiếp tục khẳng định về tinh thần thượng tôn Hiến pháp và pháp luật, xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong cán bộ, Nhân dân. Đồng thời, đặt ra yêu cầu đổi mới công tác PBGDPL để đáp ứng yêu cầu về tình hình mới hiện nay.

Để đưa Nghị quyết vào cuộc sống, thể chế hóa kịp thời, đầy đủ chủ trương đổi mới công tác PBGDPL, phù hợp với yêu cầu sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị và vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp… đặt ra yêu cầu cần sửa đổi một cách toàn diện, căn bản các quy định trong Luật PBGDPL năm 2012 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

"Trên cơ sở đó, Chính phủ đã đề nghị đưa dự án Luật PBGDPL (sửa đổi) vào Chương trình lập pháp năm 2026 để trình Quốc hội xem xét, thông qua tại Kỳ họp thứ Hai, Quốc hội Khóa XVI (tháng 10/2026). Ngày 26/9, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về chương trình lập pháp năm 2026, trong đó có nhiệm vụ sửa đổi Luật PBGDPL" - lãnh đạo Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) cho biết.

Chỉ rõ những nguyên nhân cần sửa đổi Luật PBGDPL, lãnh đạo Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý cho biết, qua hơn 10 năm triển khai thi hành Luật PBGDPL và các văn bản hướng dẫn thi hành, công tác PBGDPL đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao nhận thức pháp luật cho cán bộ, Nhân dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Tuy nhiên, thực tiễn triển khai cũng cho thấy còn nhiều hạn chế, bất cập, như Luật PBGDPL chưa quy định rõ trách nhiệm PBGDPL chuyên sâu cho một số đối tượng đặc thù; một số quy định không còn phù hợp với thực tiễn đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước, mô hình chính quyền đô thị, chính quyền nông thôn.

Một số quy định về hình thức PBGDPL chưa phù hợp, chưa đa dạng; việc ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong PBGDPL chưa được quy định cụ thể, đầy đủ; một số quy định về nguồn lực chưa bảo đảm tính khả thi; nguồn kinh phí còn hạn hẹp, phân bổ chưa hợp lý; việc xã hội hóa công tác PBGDPL còn hạn chế, chưa khuyến khích được sự tham gia của doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân, các nguồn lực xã hội; việc phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương chưa đồng bộ; một số nơi còn hình thức, hiệu quả chưa cao.

Để khắc phục những tồn tại, hạn chế nêu trên, bảo đảm phù hợp với chủ trương, chính sách của Đảng, yêu cầu đổi mới công tác PBGDPL trong tình hình mới, cần tập trung vào các định hướng, giải pháp.

Cụ thể như hoàn thiện chính sách pháp luật về PBGDPL, bảo đảm đồng bộ, thống nhất, khả thi; quy định cụ thể trách nhiệm PBGDPL chuyên sâu cho từng đối tượng; bổ sung hình thức PBGDPL hiện đại, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số; hoàn thiện cơ chế bảo đảm nguồn lực, khuyến khích xã hội hóa công tác PBGDPL; tăng cường cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, địa phương; đẩy mạnh công tác kiểm tra, giám sát, đánh giá hiệu quả PBGDPL.

Xuất phát từ tầm quan trọng của thông tin trong việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân cũng như vai trò to lớn của thông tin đối với người dân, TS. Nguyễn Thị Kim Thoa, nguyên Vụ trưởng Vụ Pháp luật hình sự - hành chính (Bộ Tư pháp), Giảng viên Đại học Nguyễn Tất Thành kiến nghị, phạm vi văn bản phổ biến trong Luật PBGDPL nên mở rộng, không nên hạn chế chỉ văn bản quy phạm pháp luật.

Theo đó, cần mở rộng phạm vi thông tin pháp luật được phổ biến trong Luật PBGDPL như thông tin phổ biến, hướng dẫn thực hiện pháp luật, chế độ, chính sách đối với những lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý của cơ quan nhà nước; dự án, đề án, kế hoạch, quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia, địa phương; quy hoạch ngành, lĩnh vực; phương thức, kết quả thực hiện; thông tin về dự toán ngân sách nhà nước; báo cáo tình hình thực hiện ngân sách nhà nước; quyết toán ngân sách nhà nước.

Cùng với đó là chính sách, pháp luật về quản lý, sử dụng các khoản dự trữ, mua, cấp phát dự án, chương trình mục tiêu, mua sắm công của Nhà nước, đất đai, tài nguyên và môi trường, tình hình và kết quả thực hiện các chương trình, dự án đầu tư công, tình hình đấu thầu, giải quyết khiếu nại, tố cáo… Những thông tin này, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của nhân dân, giúp người dân giám sát, phản biện, tham gia quản lý nhà nước, xã hội; thực hiện dân chủ ở cơ sở.

Đổi mới tư duy trong tuyên truyền pháp luật

Theo Phó Giám đốc Sở Tư pháp TP. Hà Nội Phạm Thị Thanh Hương, trong bối cảnh yêu cầu đổi mới tư duy trong công tác xây dựng, tổ chức thi hành pháp luật, đổi mới công tác PBGDPL và xây dựng văn hóa tuân thủ pháp luật trong cán bộ, Nhân dân; yêu cầu tinh gọn bộ máy, sắp xếp, sáp nhập hoặc hợp nhất hình chính quyền địa phương 2 cấp (không còn cấp huyện) đòi hỏi điều chỉnh lại trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức đối với công tác PBGDPL cho phù hợp, rõ việc, rõ trách nhiệm và đẩy mạnh phân cấp, phân quyền; cần sửa đổi, bổ sung Luật PBGDPL năm 2012 để đáp ứng yêu cầu của tình hình mới.

Cụ thể như nghiên cứu để xem xét đưa vai trò, định hướng các cơ quan chuyên môn đăng trước thực hiện tuyên truyền phổ biến pháp luật; ​thể chế hóa nghiên cứu xem xét đưa nội dung "xây dựng văn hóa pháp luật" trong Luật PBGDPL; nghiên cứu xây dựng thành viên Hội đồng phối hợp PBGDPL ở cấp tỉnh, cấp xã. Trong Hội đồng phối hợp PBGDPL cấp tỉnh có thể bổ sung thêm một số thành phần cấp xã; nghiên cứu đưa nội dung về chuyển đổi số trong PBGDPL (nội dung, hình thức, cơ chế, trách nhiệm, quy định kinh phí triển khai thực hiện).

Đồng thời, sửa đổi khoản 1 Điều 35 Luật PBGDPL theo hướng mở rộng đối tượng là báo cáo viên là đội ngũ luật gia, luật sư, người công tác lâu năm trong lĩnh vực pháp luật theo chuyên ngành đã nghỉ hưu và quy định việc giao đạo, cấp chứng chỉ của cơ quan có thẩm quyền thống nhất trên phạm vi toàn quốc đối với đội ngũ này nhằm phát huy đội ngũ này thực sự trong thực tiễn.

Cùng với đó, xem xét để bổ sung "Chủ tịch UBND cấp xã quyết định công nhận báo cáo viên pháp luật của cơ quan nhà nước cấp xã" để việc thực hiện hoạt động PBGDPL tại địa phương sẽ kịp thời, thuận lợi hơn. Bổ sung quy định xây dựng đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật trong nhà trường; có thể nghiên cứu theo hướng giao thẩm quyền cho Sở Giáo dục và Đào tạo, nhà trường công nhận, quản lý, đào tạo đội ngũ này.

Bà Nguyễn Thị Thu Trang, đại diện Phòng Xây dựng văn bản và PBGDPL, Sở Tư pháp Cao Bằng cho rằng, với vai trò là khâu đầu tiên của quá trình tổ chức thi hành pháp luật, đưa pháp luật vào cuộc sống, công tác PBGDPL đang đứng trước những đòi hỏi, thách thức mới cần phải có sự thay đổi một cách toàn diện, sâu sắc từ thể chế đến cách thức tổ chức thực hiện để bảo đảm được tính toàn diện, có trọng tâm, trọng điểm về nội dung.

Mặt khác, đổi mới, sáng tạo về hình thức theo hướng tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, đáp ứng kịp thời, đầy đủ quyền tiếp cận thông tin pháp luật của người dân; giúp người dân dễ dàng, thuận lợi tìm hiểu pháp luật, bảo vệ và thực thi các quyền, nghĩa vụ pháp lý; tạo sức lan tỏa sự đồng thuận của xã hội trong thực thi chính sách, pháp luật đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong giai đoạn mới.

Trên cơ sở tổng kết quá trình thi hành Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 và thực tiễn tại địa phương; đại diện Sở Tư pháp tỉnh Cao Bằng đề xuất một số nội dung sửa đổi, bổ sung Luật đáp ứng yêu cầu trong tình hình mới như bổ sung quy định về hình thức, phương pháp PBGDPL. Theo đó, để nâng cao khả năng tiếp cận với người dân, Luật PBGDPL cần bổ sung quy định cụ thể hơn về các hình thức PBGDPL thông qua ứng dụng công nghệ hiện đại như PBGDPL qua mạng xã hội (Facebook, TikTok, Youtube…); video clip, infographic, podcast…

Với chủ trương tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp trong thời gian tới, việc sửa đổi quy định này là tất yếu, trong đó cần sửa đổi, bổ sung các quy định liên quan theo hướng tăng thẩm quyền cho cấp xã trong việc tổ chức thực hiện công tác PBGDPL trên địa bàn (thành lập Hội đồng phối hợp PBGDPL; công nhận báo cáo viên pháp luật), bảo đảm tính chủ động trong quá trình tổ chức thực hiện và bảo đảm thống nhất với các quy định về chức năng, nhiệm vụ mới của chính quyền cấp xã.

Song song với đó, sửa đổi, bổ sung quy định về nguồn nhân lực thực hiện công tác PBGDPL; bổ sung chính sách, chế độ hỗ trợ kiêm nhiệm cho thành viên Hội đồng phối hợp PBGDPL, đội ngũ báo cáo viên pháp luật, tuyên truyền viên pháp luật, góp phần nâng cao trách nhiệm và hiệu quả tuyên truyền, PBGDPL...

Thông tin về tính cần thiết trong giáo dục pháp luật ở Nhật Bản, chuyên gia dự án JICA nhấn mạnh, giáo dục pháp luật đi theo dòng chảy của cải cách tư pháp và cải cách giáo dục, hướng tới việc bồi dưỡng những phẩm chất không thể thiếu để mỗi công dân có thể trở thành một xã hội tự do và công bằng. Hiện nay, ở Nhật Bản, nhu cầu thúc đẩy việc phổ biến và phát triển giáo dục pháp luật được cho là ngày càng trở nên cấp thiết.

Theo đó, mục tiêu của giáo dục pháp luật tại Nhật Bản nhằm nâng cao nhận thức về vai trò thiết yếu của pháp luật và các quy tắc trong việc cùng nhau sinh sống và tồn trong lẫn nhau trong xã hội; phát triển năng lực lý giải ý kiến của người khác một cách công bằng, điều chỉnh các quan điểm đa dạng sao cho hình thành sự đồng thuận, và giải quyết các vấn đề một cách phù hợp theo pháp luật và các quy tắc; thông qua đó, hướng tới việc bồi dưỡng người tài để đóng góp vào xây dựng một xã hội tự do và công bằng.

Trên cơ sở các bài tham luận chuyên đề, các đại biểu đã tập trung trao đổi, thảo luận về xu hướng, kinh nghiệm và chính sách nâng cao chất lượng công tác PBGDPL, góp phần đáp ứng yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Kết luận tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc khẳng định, những chia sẻ của Nhật Bản, các chuyên gia và đại biểu tham dự tại Hội thảo là những thông tin quý báu để Bộ Tư pháp tham khảo, học tập, chắt lọc để nghiên cứu, đề xuất, sửa đổi các quy định pháp luật về công tác phổ biến, giáo dục pháp luật.

Trên cơ sở ý kiến của các đại biểu và trình bày của chuyên gia Nhật Bản, Thứ trưởng đề nghị, Cục PBGDPL và Trợ giúp pháp lý tổng hợp đầy đủ, nghiên cứu phân loại thành các nhóm vấn đề, chính sách lớn cần sửa đổi, bổ sung trong Luật PBGDPL để xin ý kiến lãnh đạo Bộ phục vụ cho việc đề xuất chính sách, đánh giá tác động chính sách.