Thúc đẩy, phát triển các ngành công nghiệp hỗ trợ ô tô, đường sắt trong nước

Phát triển công nghiệp hỗ trợ là yêu cầu cấp thiết đối với nền kinh tế

Nổi bật là số lượng doanh nghiệp hoạt động trong ngành ngày càng gia tăng, đã sản xuất, lắp ráp được hầu hết các chủng loại xe máy, ô tô con, xe tải, xe khách; một số sản phẩm linh kiện ô tô, xe máy, thiết bị công nghiệp và sản phẩm gia công cơ khí không chỉ đáp ứng nhu cầu nội địa mà còn có thể xuất khẩu sang nhiều nước trong khu vực và thế giới. Nhiều doanh nghiệp trong ngành đã đầu tư vào công nghệ CNC, tự động hóa robot, in 3D và trí tuệ nhân tạo để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm.

Đặc biệt, một số doanh nghiệp, tập đoàn lớn (như Thành Công, Thaco, Vingroup,…) đã phát triển mạnh mẽ góp phần đưa các sản phẩm mang thương hiệu Việt từng bước khẳng định chỗ đứng ở thị trường trong nước và khu vực, đồng thời tiến sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng toàn cầu.

Theo Bộ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Hồng Diên, công nghiệp hỗ trợ, nhất là lĩnh vực cơ khí, chế tạo đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong phát triển bền vững. Bởi nó không chỉ cung cấp nguyên liệu đầu cho nhiều ngành công nghiệp khác, giảm thiểu tác động bất lợi từ biến động bên ngoài mà còn tạo ra giá trị gia tăng bền vững. Do vậy, việc phát triển công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí gắn với việc sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước tham gia vào quá trình hình thành phát triển công nghiệp đường sắt Việt Nam càng trở nên cấp thiết đối với nền kinh tế.

Theo thống kê, hiện cả nước có khoảng 3.100 doanh nghiệp ngành cơ khí chế tạo với 53.000 cơ sở sản xuất, chiếm gần 30% tổng số doanh nghiệp công nghiệp chế biến, chế tạo tại Việt Nam. Doanh thu toàn ngành đạt hơn 1,7 triệu tỷ đồng, tạo việc làm cho trên 1,2 triệu lao động. Ngành cơ khí - máy móc và thiết bị trong nước đã từng bước làm chủ và tham gia vào chuỗi sản xuất, cung ứng cho một số doanh nghiệp lớn như Toyota, Thaco, Thành Công…, tạo động lực thúc đẩy các ngành công nghiệp và kinh tế khác phát triển, qua đó trực tiếp và gián tiếp tạo việc làm cho hàng triệu lao động.

Nhiều doanh nghiệp cơ khí trong nước đã đẩy mạnh đầu tư và chuyển giao công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh thông qua việc áp dụng công nghệ tiên tiến trong sản xuất nên các sản phẩm như khuôn mẫu, linh kiện cơ khí, nhựa và cao su kỹ thuật... về cơ bản đã được đáp ứng ở mức cao. Cụ thể, linh kiện kim loại sản xuất trong nước đã đáp ứng được khoảng 15 - 40% nhu cầu linh kiện cho sản xuất ôtô (tùy chủng loại xe). Đối với lĩnh vực đường sắt, về đầu máy, toa xe hàng, toa xe khách, nếu các đơn hàng có số lượng phù hợp, các doanh nghiệp đóng tàu, xe lửa và ô tô có thể tham gia chế tạo với tỷ lệ nội địa hóa lên đến 60%.

Ưu tiên sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ công nghiệp nội địa

Tuy nhiên, đa phần các doanh nghiệp cơ khí trong nước hiện có quy mô nhỏ, năng lực cạnh tranh thấp và rất khó cạnh tranh với các sản phẩm nhập khẩu. Thị phần cơ khí ở thị trường trong nước phần lớn vẫn thuộc về các doanh nghiệp nước ngoài. Dù đã có nhiều bước tiến trong sản xuất các sản phẩm cơ khí, công nghiệp hỗ trợ, nhiều sản phẩm đã kết nối và vươn được ra nước ngoài, song nhìn chung toàn ngành, sản phẩm của đa số doanh nghiệp trong nước vẫn có chất lượng và độ chính xác thấp, giá thành sản xuất lại cao nên thiếu sức cạnh tranh. Đặc biệt, hiện cơ khí Việt Nam còn thiếu nhiều doanh nghiệp cơ khí lớn, mang tầm quốc tế và đóng vai trò dẫn dắt.

Song ngành công nghiệp hỗ trợ nói chung, công nghiệp hỗ trợ ngành cơ khí, chế tạo phục vụ sản xuất, lắp ráp ô tô, đường sắt của Việt Nam nói riêng còn nhiều hạn chế so với một số nước trong khu vực và thế giới, chưa tương xứng với tiềm năng, thế mạnh. Tỷ lệ nội địa hoá trong công nghiệp ô tô và đường sắt còn thấp; chủ yếu vẫn là linh kiện, phụ tùng đơn giản, hàm lượng công nghệ chưa cao, giá trị nhỏ trong cơ cấu giá trị sản phẩm; chưa tạo được sự hợp tác - liên kết và chuyên môn hóa giữa các doanh nghiệp trong sản xuất, lắp ráp ô tô và sản xuất phụ tùng, linh kiện.

Công nghiệp đường sắt chủ yếu mới đáp ứng nhu cầu bảo dưỡng, sửa chữa phục vụ cho đường sắt hiện hữu với công nghệ cũ. Hầu hết các thiết bị, đầu máy, toa xe và hệ thống tín hiệu vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài, chưa đáp ứng được yêu cầu xây dựng, phát triển các dự án đường sắt mới, sử dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại theo quy hoạch mạng lưới đường sắt trong tương lai.

Để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc trong phát triển công nghiệp hỗ trợ, Chính phủ vừa ban hành Nghị định 205/2025/NĐ-CP sửa đổi và bổ sung Nghị định 111/2015/NĐ-CP có hiệu lực từ 1/9/2025 đã mở rộng các ưu đãi về vốn, công nghệ, nhân lực và thị trường tạo cú huých chiến lược để công nghiệp hỗ trợ Việt Nam bứt tốc.

Bên cạnh đó, Đảng và Nhà nước cũng đã ban hành nhiều cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành như Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 17/11/2022, Kết luận số 49-KL/TW ngày 28/2/2023 của Bộ Chính trị; Quyết định số 319/QĐ-TTg ngày 15/3/2018 của Thủ tướng Chính phủ. Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 172/2024/QH15 ngày 30 tháng 11 năm 2024 về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam, Nghị quyết số 187/2025/QH15 ngày 19/2/2025 về chủ trương đầu tư Dự án đầu tư xây dựng tuyến đường sắt Lào Cai - Hà Nội - Hải Phòng, Nghị quyết số 188/2025/QH15 ngày 19/2/2025 thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù, đặc biệt để phát triển hệ thống mạng lưới đường sắt đô thị tại thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, trong đó ưu tiên sử dụng các sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ công nghiệp đường sắt mà trong nước có thể sản xuất, cung cấp.

Thời gian tới, Bộ Công thương tiếp tục giao Cục Công nghiệp chủ trì, tham mưu lãnh đạo Bộ xây dựng dự thảo Luật Phát triển cơ khí chế tạo và công nghiệp hỗ trợ, trong đó dự kiến có các cơ chế, chính sách thúc đẩy phát triển ngành cơ khí, tạo điều kiện khuyến khích mở rộng hoạt động đầu tư, sản xuất kinh doanh.

Các địa phương xây dựng kế hoạch và triển khai thực hiện Chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ tại địa phương nhằm kịp thời xúc tiến, trợ giúp phát triển công nghiệp hỗ trợ nhằm mục tiêu phát triển sản xuất các sản phẩm công nghiệp hỗ trợ.