Thư viện không phải nơi chứa sách

Lê Thủy• 27/03/2014 08:37

Thư viện được hình thành từ 4 yếu tố: trụ sở, vốn tài liệu, người sử dụng và người làm công tác thư viện. Nói tới không gian thư viện là nói tới việc tạo lập, bố trí, sắp xếp không gian thích hợp cho 4 yếu tố trên. Tổ chức không gian thư viện hợp lý sẽ đưa thư viện trở thành nơi lưu giữ và truyền bá tri thức trong cộng đồng.

Một góc đọc tại Heritage Space, Hà Nội

Ngày 26.3, tại Hà Nội, Thư viện Quốc gia Việt Nam, Bộ VH, TT và DL đã tổ chức hội thảo Tổ chức không gian thư viện. Thực tế, trong mỗi thời kỳ lịch sử, các yếu tố cấu thành nên thư viện có nhiều đổi thay, đặc biệt những năm gần đây khi thư viện ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông. Theo Giám đốc Thư viện Quốc gia Việt Nam Phan Thị Kim Dung: trước đây, khi nói tới trụ sở thư viện, người ta thường nghĩ tới một hoặc vài tòa nhà với trang thiết bị chuyên dụng trong khuôn viên nhất định có giới hạn về mặt không gian. Nhưng từ nửa sau thế kỷ XX, một loại hình thư viện mới - thư viện số (digital library) đã xuất hiện và còn được gọi một cách hình tượng là thư viện không nóc (library without roof) hoặc thư viện không tường (library without walls). Điều này có nghĩa là không gian hạn chế của thư viện đã bị phá vỡ, người sử dụng thư viện không nhất thiết phải đến trụ sở thư viện mà có thể sử dụng thư viện tại bất kỳ chỗ nào khác có kết nối mạng. Và như vậy, trụ sở thư viện không đơn thuần là các tòa nhà trong một khuôn viên mà còn gồm cả trụ sở ảo. Phương thức hoạt động thay đổi kéo theo trang thiết bị thay đổi và không gian cho chúng cũng thay đổi. Trước đây, khi thiết kế thư viện thường chỉ tập trung vào công năng sử dụng và bảo đảm an ninh, an toàn, thì gần đây, vấn đề môi trường được chú trọng nhiều hơn. Mặt khác, những thập niên cuối thế kỷ XX, mọi người đến thư viện chủ yếu để đọc, ngày nay họ đến không chỉ để đọc mà còn để sử dụng các tiện ích và dịch vụ khác, hoặc đơn giản là tham quan và thư giãn. Nhiều thư viện trên thế giới còn là điểm dừng của các tour du lịch. Với những đặc điểm trên, không gian thư viện phải thay đổi, nhiều khu vực được thiết kế để phục vụ khách tham quan, trong đó có khu vực thư giãn, giải trí...

Các thư viện tại Việt Nam đang biến đổi theo hướng phát triển và hội nhập, theo nhiều chuyên gia, tổ chức không gian thư viện cần được đặt đúng vị trí. Những năm gần đây, Thư viện Quốc gia Việt Nam - đơn vị đứng đầu trong hệ thống thư viện công cộng - đang dần từng bước mở rộng, tổ chức lại không gian thư viện, vừa phục vụ tài liệu truyền thống, vừa phục vụ tài liệu số hóa, đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của bạn đọc trong và ngoài nước. Về tổng quan, Thư viện bố trí, sắp xếp không gian thích hợp cho 4 yếu tố: trụ sở, vốn tài liệu, người sử dụng và người làm công tác thư viện. Thời gian tới, Thư viện sẽ phát triển thêm một số không gian như: không gian bảo tàng sách; không gian mượn tài liệu; không gian đọc ngoài trời, sân vườn; không gian đọc phục vụ thiếu nhi (cuối tuần), không gian giao lưu xuất bản... nhằm đáp ứng nhu cầu của người sử dụng và xu hướng phát triển của một thư viện hiện đại.

Ngoài Thư viện Quốc gia Việt Nam, khoảng 15 năm trở lại đây, nhiều công trình thư viện lần lượt ra đời ở các cấp, các ngành, các địa phương trong cả nước. Tuy nhiên, Giám đốc Thư viện tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu Phạm Diêm cho rằng: kiến trúc các công trình thư viện chưa được quan tâm đúng mức, nhiều ngôi nhà thư viện chưa thể hiện được đặc trưng của một công trình văn hóa, theo những thiết kế chuyên dụng. Cơ quan quản lý, sử dụng thư viện hầu như không được tham gia vào quá trình lập dự án, thiết kế, thi công công trình; thiếu sự tư vấn của các nhà chuyên môn thông tin - thư viện. Do vậy, đa số công trình thư viện đều có khiếm khuyết cơ bản như: việc bố trí các phòng chuyên môn, phòng phục vụ bạn đọc, kho tài liệu không phù hợp, phá vỡ dây chuyền công nghệ - kỹ thuật thư viện, không phù hợp với xu thế phát triển về công nghệ thông tin và hoạt động đặc thù của thư viện; các công trình thư viện không được xử lý chống mối mọt từ khi thiết kế, không được chú ý về mặt mỹ thuật, trang trí nội thất đơn điệu… Đồng tình với ý kiến trên, Phó giám đốc Thư viện TP Hà Nội Nguyễn Ngọc Duyên góp ý: cơ quan quản lý nhà nước về lĩnh vực thư viện cần đưa ra những quy chuẩn chung về xây dựng các tòa nhà thư viện, khi duyệt thiết kế phải có chuyên gia về thư viện đóng góp ý kiến. Thư viện phải có cơ sở vật chất đủ tiêu chuẩn: diện tích bảo đảm, đủ ánh sáng, không gian yên tĩnh, bàn ghế sắp xếp hợp lý, bố trí đầy đủ trang thiết bị, tạo được không gian xanh càng tốt.

Giám đốc Thư viện Khoa học Tổng hợp TP Hải Phòng Phan Thị Thu Hương nhận định: không gian phục vụ của nhiều thư viện chưa hấp dẫn, tạo sự thoải mái, thân thiện cho người đọc do vốn tài liệu, phương pháp phục vụ đơn điệu, kỹ năng hướng dẫn tra tìm tài liệu hạn chế, thủ tục đăng ký thẻ, giờ mở cửa còn nặng về hành chính; không gian tra cứu lạc hậu; sản phẩm dịch vụ thư viện chưa đa dạng, không có không gian bổ trợ giải trí... Các thư viện cần tổ chức điều tra khảo sát thị hiếu, nhu cầu của các tầng lớp đọc để tổ chức các không gian phù hợp với đặc điểm tâm lý, sở thích, nhu cầu của từng nhóm bạn đọc...

Tổ chức không gian thư viện hợp lý sẽ giúp ngôi nhà thư viện không chỉ là nơi chứa sách, mà còn là nơi giao tiếp với bạn đọc; đưa thư viện trở thành nơi lưu giữ và truyền bá tri thức trong cộng đồng, khơi nguồn cảm hứng cho người sử dụng để sáng tạo các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể, các giá trị của đời sống và xã hội.