Thấy chuyện bất bằng
Truyện ngắn của Trần Chiến

Quán nước gốc thị lạnh tanh. Làng còn toàn người già với đám rỗi hơi làm gì chả lạnh. Bà Hựu rất bứt rứt nhưng chả dám đuổi hai ông mãnh sáng ra đã ám quẻ. Rượu chịu. Bụng rỗng. Một ông giếng sâu khó dò một ông tục tằn ăn vã mắm tôm, uống dai nói dai hôm nào cũng ngần nấy chuyện. Những là cấy hái xong nhà Trị lại giải tán ra phố vợ bế con người chồng phụ hồ, ông Chỉnh cựu bí thư xuất huyết não xong ai đến thăm cũng cười khách chỉ có bỏ đi mới dừng được. Những là dân làng Tàm ta năm kĩa sôi sục đấu tranh giữ đất chống lại bọn cường hào mới đội lốt quan chức giờ lại rồi mồm sao chả có dự án nào để hiến đất cho quốc gia đang tiến lên hiện đại lấy tý đền bù xây nhà xây cửa còn bao nhiêu đề đóm. “Tin tức” hôm quái nào chỉ bấy nhiêu, khiến bà Hựu độc một nỗi ngỡ ngàng, rằng nông dân sao không yêu đất nữa lạ nhỉ mà làng ta trống toang làm vậy đâm gốc thị ế sưng.

Nhưng hôm nay lại có “tin” mới, khi Hoằng qua chén thứ ba, uể oải: “À, thằng Lâm về đấy, bảo dự giỗ họ”.

- Lâm nào? – Đãi vểnh gương mặt đã sưa sưa lên ông chú bằng tuổi.

- Lâm con ông Chỉ em bác Kim, xưa học với mình là thằng Lấm.

- Kệ bố nó. Kể gì cái thằng chạy khỏi làng.

- Thấy bảo về với vợ mới. Đánh ô tô.

- Ô tô giờ thiếu giống. Thằng Thắng nhà cháu không lô đề giờ cũng mẹc miếc, chứ lỵ.

- Nhưng kiểu gì mai ăn giỗ cũng giáp mặt. Xưa nó học giỏi, có xe đạp không cho mình leo lên. Ghét cái mặt.

- Ghét thì chả ngồi cùng, là xong.

Minh họa của Thúy Hằng

- Chán cái thằng này… Hoằng gằn giọng. Tưởng là cắp đít đi, bao nhiêu sướng khổ cái họ này không cùng hưởng cùng chịu giờ tự dưng vác mặt về xơi mà được à. Tức nhất là bác trưởng, chả biết nó thuốc những gì mà báu, cho ngủ trong chái nhà thờ họ. Mà con vợ đã một đời chồng còn bôi nước hoa dận cao gót lộp cộp.

- Ô, thế ra… Đãi ngẩn người. Cháu thì xúc đất đổ đi ấy chứ.

- Cái thằng đầu đất này, cuối cùng cũng hiểu. Tao định…

Hai mái đầu đã lốm đốm bạc chụm lại, vắt cổ chai sáu lăm không ra giọt nào mới đứng dậy. Trả ngay. Không chịu. Giữa đường thấy chuyện bất bằng kia mà. Làng Tàm sẽ sôi nổi sẽ bớt buồn, trồi lên gương mặt anh hùng chúng ông đây…

*

 Chái nhà chật, ẩm xì, lên mùi mốc meo, nhưng nồng nàn tâm tưởng. May có cái giếng năm chỉ dùng vài lượt không khỏi thủm, chồng kéo nước vợ hì hục lau, tấm phản xoan vênh váo mới bớt hôi. Nhưng mùi lưu cữu từ chạn bát chả cất đi đâu được. Mà tính Phương không chịu được bẩn. Thấy vợ cứ phẩy chỗ nọ chùi chỗ kia mãi, Lâm phải kéo ra. “Thế thôi. Tối nay không ngủ cũng được”. Đặt đít lên chõng giữa sân mắt hẩng lên trời cao. “Thích thật. Không có ánh điện mới hay sao tỏ. Em thấy tình quê hương có lớn lao không?”

- Em thích nhất lúc bác trưởng gái bưng ra rá khoai luộc, mật chảy thơm quá, Phương hít hà. Bác ấy chả cách bức chuyện mình đi ô tô.

- Anh thuở bé ăn khoai nhiều quá, giờ ngửi lại phát nôn. Nhưng em thích thế là tốt lắm. Lại có thuốc bổ biếu bác.

- Tội nghiệp bác gái lưng cứ gập xuống. Những bà cụ nông thôn lúc có mang phải cho thai ăn, đẻ con ra lại cho bú thể nào cũng thiếu can xi.

- Chán cho em, toàn chuyện duy lý chính xác. Mà quê hương đang rưng rưng thế này…

Ngoài kia lá tre du rì rào, thân cọ vào nhau răng rắc. Tiếng ếch ộp, tiếng côn trùng râm ran, quả rụng lộp độp, con đóm lúc tắt lúc tỏ. Phong cảnh quê nghèo đạm bạc thật đấy nhưng gợi lên toàn những thương xót với thân yêu.

Bác Kim là anh ruột bố Lâm, nối bước ông nội làm trưởng cái họ Trịnh Văn nghèo mà đông đúc. Chả báu bở gì, gánh nặng là đằng khác, khi mà đất hương hỏa nhập vào hợp tác nhưng việc thờ phụng từ cụ kỵ đến cao tổ tằng tổ chí cao cao tổ chả trốn đi đâu được. Nhìn vuông giấy dán cột nhà biên hai chục ngày giỗ trong năm, Lâm phát kinh. Chả hiểu hai bác, nhất là bác gái xoay xở đâu mà lo được. Sau này có lệ góp, mỗi nhà mỗi tý, mới đỡ. Lần này về, anh đưa bác chục triệu, như một tý biện bạch vì đi xa lâu quá vô tình quá. Cũng là vì mái nhà thờ họ có chỗ xệ.

Lâm thiệt thòi đường gia cảnh. Bố hy sinh, mẹ mất sau có ít năm, cậu bé tám tuổi được bác Kim đón về, bù chì cho ăn học. Nhưng đoạn đời sau có thể nói là phẳng phiu: con liệt sĩ được cấp học bổng vào trường sư phạm, xong lên miền núi dạy, tằng tằng đi từ anh giáo quèn đến trưởng phòng phổ thông của sở giáo dục. Bốn năm trước, vợ phải cơn bạo bệnh rồi đi, Lâm nuôi con đến lúc gặp Phương ôm bằng thạc sĩ từ thủ đô về. Phương mạnh mẽ, ra lối hiện đại, ly dị xong nuôi con, chả có téo mặc cảm khi đến với anh. Ở vùng cao, vợ chồng như thế là “tân tiến”, nhiều người cọc cạch muốn được vậy nhưng ít ai dám mạnh tợn hành động. Cũng là nhờ tỉnh lỵ thông thoáng chứ trong bản làng thì khác.

- Anh bảo quê hương nặng nghĩa tình, định cất gian nhà ở lúc nghỉ ngơi, sao lại đi một mạch giờ mới về? – Phương thủ thỉ khi đã vào màn.

- Thì cũng phải để lũ trẻ nó ấm chỗ đã. Anh và em còn son rỗi nữa đâu. Là tính cả em cũng về…

- Nhưng ngần nấy năm chả héo lánh. Mà bác trưởng thương anh thật sự…

- Có những nỗi khó nói lắm - Lâm vòng tay sang - Em đánh thức nó dậy là anh chả ngủ được.

*

Cỗ đơn giản. Mươi mâm, gồm gà luộc, thịt lợn thái to đảo cháy cạnh, bí xanh xào lòng, bát canh, xôi và cơm. Làm lấy cả, giá kể làng giầu họ có đã thuê thợ nấu. Nhưng khác xưa, ở chỗ chỉ đem tiền đến, dăm chục một trăm không lễ mễ người con gà đấu gạo người cây tre dựng rạp nữa. Mâm nào cũng giắt sáu túi ny lông, ai đau răng ai ăn vào tiếc của xẻ đem về. Hai bác Kim yếu, mấy năm nay mọi sự phó cho con trưởng. Anh Phấn lo việc trọng đã quen, cắt đặt người dọn dẹp người đến sớm củi lửa. Trong đám lụi cụi bờ giếng có bà thạc sĩ, cắt tiết vặt lông như ai. Vì chỉ có “đinh” được dự chính thức, Phương “quán triệt” lời chồng ăn dưới bếp, mâm phục dịch phần nhiều đàn bà.

Sau dăm câu ba điều nhắc nhớ tổ tiên của Phấn, đám đàn ông xoa chân a vào. Mâm sắp theo nhiều tôn ty, chỗ này bằng vai nơi kia cùng tuổi dưới cùng toàn thanh niên. Bác Kim ngồi lấy lệ rồi sớm đứng dậy, thì bên mâm “nhì”, Hoằng nói to với Đãi “Chú bảo có chuyện bất bằng là sao?” Hỏi vài lần, nhưng Đãi qua chén thứ tư mới đủ đảm lược khơi khơi vắt sang mâm “nhất”, gian giữa: “Chú Phấn này, thằng Lâm được ngồi trên ấy là làm sao?”

- Cậu uống mấy chén mà đã nói nhăng vậy? – Phấn đặt cái phao câu phần của bố xuống – Chú Lâm chả ngồi đây thì ngồi đâu?

- Cháu không nhăng nhít. Thằng Lâm con bà Định, bà Định là cháu cụ Hai Mẳn, cụ Hai Mẳn chỉ anh em thúc bá với anh rể của bà ngoại cháu, tức là chỉ bằng vai với cháu sao nó dám ngồi đấy.

- Thì anh đang ngồi cùng mâm với chú Hoằng anh đây thây.

- Mâm này không theo vai vế mà toàn cùng trà tuổi, Hoằng thủng thẳng. Anh Lâm trước cùng đi học, giờ ngồi trên ấy là láo.

- Đúng là láo!

- Láo quá chứ còn gì!

- Đây là chúng cháu nói chứ không phải rượu nói. Sang thời dân chủ rồi không phải ngành trưởng thì sắp xếp hết được.

Đãi ầm ầm “hô khẩu hiệu”. “Quần chúng” cùng mâm đế theo loạn xạ. Té ra là mâm kéo bè kết đảng được sắp xếp có bài bản ủng hộ nhau rồi. Nhưng “quyền trưởng họ” không bị át vía.

- Này nhá, tôi bảo cậu Đãi, nếu tính theo họ ngoại thì về bên ấy ăn giỗ hãy so nhá. Đằng này là cỗ họ nội – Phấn quay sang Lâm đang xị mặt – Chú cứ ngồi đây. Xem chúng nó có mượn rượu làm càn được.

Đãi đã chịu cứng trước rành rọt lý lẽ, thì Lâm bưng chén sang, mềm mại: “Thôi thì tôi vai dưới, cho ngồi mâm cùng tuổi. Chả gì chúng mình cùng đi học…” Bèn lại vểnh mặt quay đi: “Chả gì… Cái thằng đi một mạch giờ về nhận họ, tưởng mà dễ á. Thế ngày xưa ông cậy học giỏi không cho chép bài thì có đáng làm anh em không?”

- Thôi thôi chú ấy đã biết điều rồi chú ngồi xuống đây – Hoằng dàn hòa rồi quay sang Lâm, hiểm độc – Thế sợ sệt hay sao mà lại bỏ dấu “sắc” đi? Là đổi “Lấm” sang “Lâm” ấy. Thôi thôi không phải giải thích tôi biết ông là trí thức đổi phận rồi đi ô tô về làng vợ sĩ siếc gì gì không nhận gốc gác nông dân nữa đừng tưởng góp tiền sửa mái nhà thờ họ mà hơn được thằng cháu nội tôi đang ỉa đùn đâu.

- Đúng rồi - Đãi hùng hổ góp - Bao năm qua xây mộ tổ với mộ các cụ mới đầu chỉ đắp vôi xi măng rồi lên gờ ra tô giờ là đá xanh vĩnh cửu lát cả đường vào cho đỡ trũng anh chạy đi đâu hở hở cả những phen trẻ trâu phá quá phải góp gạch xây tường bao nhà thờ nữa. Ha, ông trưởng với chú Phấn xử thế quá là thiên vị. Cháu không chịu.

Mâm trên nghe “choang”. Phấn mặt chín dừ vì tức. Một thằng cháu một thằng em dẫn đầu vài đứa cậy đông lấp miệng, chứ cãi lý anh đâu có sợ. Lại cậu Lâm xử nhũn quá cứ thôi thôi chín bỏ làm mười các anh xí xóa cho tôi đi bao năm rất áy náy giờ về không nhẽ chỉ để ngồi giỗ họ được mâm trên mâm dưới đâu nào, sâu xa điềm đạm quá lũ xấc xược đâu có hiểu đâm coi thường. Phấn định gọi Lâm về bên này, thì Đãi đã chỉ mặt Phương, đang lễ mễ bưng mâm canh ra: “Cái con này mày đã có chồng rồi bỏ rồi chán vạn mười phương giờ lấy thằng Lấm thì tưởng ra bề trên phỏng mày ngủ trong chái là ô uế nhà thờ họ. Ban nẫy vợ tao chào “cô” dám nhận”.

“Thị” Phương ngây người, đang định lấy vẻ mặt khép nép thì Hoằng lên tiếng, giọng ngọt lịm:

- Thưa chị, là thưa chị thạc sĩ rằng thì là cụ tổ họ chồng nhà chị đỗ đạt đến đâu hay chỉ làm ông nông dân với lại thành hoàng thờ ngoài đình làng này là vị nào? Đấy nhé không biết thì thạc sĩ làm cái đếch.

*

Giỗ họ tan. Theo kiểu tơi bời. Bác trưởng Kim tức tím tái cả người không nói được lời nào. Anh Phấn ủ ê khi vợ chồng Lâm vào chào. “Tưởng cô chú ở thêm vài ngày. Chúng nó láo quá bắt đầu cái thói nhà tôm cứt đội lên đầu rồi đây nhưng còn bác còn anh đây chú còn là dòng trưởng thôi đừng nghĩ nữa giấy rách ta cứ giữ lấy lề”.

Ô tô đến giữa cánh đồng, búi tre làng Tàm nghèo khó chỉ còn mờ mờ thì dừng. “Anh có tin như lời anh Phấn được không?”, Phương hỏi, chả thấy chồng trả lời.  

Quán gốc thị thể nào chả tưng bừng.