Thành Nhà Hồ trên hành trình trở thành di sản thế giới

Hiện nay, xung quanh khu vực thành Nhà Hồ, Trung tâm Bảo tồn Di sản thành Nhà Hồ và huyện Vĩnh Lộc đã tiến hành cắm xong hơn 200 cột mốc chỉ giới tại 3 vùng lõi gồm: Thành nội, Đàn tế Nam Giao và khu vực La thành (đê Đại La). Việc cắm các cột mốc chỉ giới nhằm công khai phạm vi khoanh vùng bảo vệ vùng đề cử di sản thành Nhà Hồ, mặt khác giúp chính quyền và nhân dân địa phương chủ động trong kế hoạch bảo vệ và tuyên truyền cho di sản. Tại các hố khai quật trong di tích Đàn tế Nam giao (di tích vệ tinh của thành Nhà Hồ), công nhân vẫn hối hả tìm kiếm dưới lớp đất cũ những di vật, dấu tích kiến trúc, để các nhà khảo cổ, các nhà khoa học có thêm chứng cứ thuyết phục trong hành trình mở ra cánh cửa bí mật về sự hình thành, phát triển của di tích thành Nhà Hồ cũng như vị vua khởi đầu nhà Hồ - Hồ Quý Ly.

Nhờ các nhà khảo cổ, Đàn tế Nam Giao hiện lên qua những dấu tích nền móng kiến trúc, hay dấu tích của con đường linh đạo được lát bằng những phiến đá xanh mài nhẵn - con đường trước kia nhà vua đã đi để vào khu vực tế trời. Năm 1402, 2 năm sau khi lên ngôi, Hồ Quý Ly đã cho xây dựng Đàn tế Nam Giao cạnh chân núi Đốn Sơn, cách trung tâm thành Nhà Hồ chưa đầy 2km, như một dấu ấn hoàn thiện việc định đô của vương triều Hồ. Đây chính là nơi hàng năm vương triều Hồ tiến hành lễ tế trời, cầu quốc thái, dân an hoặc vào những dịp đại xá thiên hạ. Đàn Nam Giao có quy mô hoành tráng, hòa quyện giữa kiến trúc và cảnh quan thiên nhiên. Sau nhiều cuộc khai quật, nghiên cứu quy mô, các nhà khoa học khẳng định đây là đàn tế duy nhất ở Việt Nam còn khá nguyên vẹn về mặt di tích. Qua các thành phần kiến trúc còn lại, hoàn toàn có thể phục dựng được Đàn Nam Giao thời Hồ.

Ngược dòng lịch sử, trở về mảnh đất An Tôn xưa (nay thuộc huyện Vĩnh Lộc), cũng là tìm về gốc tích của thành An Tôn, thành Tây Đô - những tên gọi khác của thành Nhà Hồ, thành được Hồ Quý Ly xây dựng vào năm Đinh Sửu 1397. Theo sử sách, thành bằng đá hoành tráng và độc nhất vô nhị này được hoàn thành trong khoảng 3 tháng và trở thành kinh đô của nước Đại Ngu những năm đầu thế kỷ XV (1400 - 1407).

Giống như kiến trúc Đại La và Hoàng thành Thăng Long, thành Nhà Hồ được xây dựng trên bình đồ kiến trúc gần vuông, hai mặt Bắc - Nam dài hơn 900m, Đông - Tây dài hơn 700m, tường thành cao trung bình từ 7 - 8m, bên trong ốp đất, bên ngoài có hào sâu rộng từ 20 - 40m, có hệ thống 4 cửa ở các mặt thành xây cuốn vòm, trong đó cổng phía Nam là cổng lớn nhất với chiều rộng tới 38m, cao 10m cùng 3 mái vòm lớn. Thành Nhà Hồ được xây cất từ những khối đá tảng lớn, gọt đẽo vuông vức rồi ghép lại với nhau một cách tự nhiên. Ở nhiều đoạn tường thành, có thể thấy những khối đá tảng rất lớn, mỗi khối dài khoảng 7m, nặng khoảng 20 tấn. Nhờ kỹ thuật xây dựng độc đáo, sử dụng các vật liệu bền vững, trải qua thời gian hơn 600 năm với nhiều biến cố thăng trầm của lịch sử, đến nay thành Nhà Hồ vẫn được bảo tồn tốt trong cảnh quan thiên nhiên còn hầu như nguyên vẹn. Theo các nhà nghiên cứu, đây là một trong số ít di tích kinh thành chưa chịu nhiều tác động của quá trình đô thị hóa, được bảo tồn gần như nguyên vẹn cả trên mặt đất và trong lòng đất, về cảnh quan cũng như quy mô kiến trúc ở khu vực Đông Nam Á.

Vừa qua, thành Nhà Hồ đã đón các chuyên gia Hội đồng Quốc tế về Di tích và Di chỉ (ICOMOS) - cơ quan tư vấn của UNESCO, về thẩm tra thực địa; đoàn ngoại giao các nước Thường trực Ủy ban Di sản Thế giới... Khi đến đây, Trưởng đại diện Văn phòng UNESCO tại Việt Nam Katherine Muller - Marin cho biết: “Tôi rất ấn tượng với việc xây thành Nhà Hồ bằng việc những phiến đá lớn gắn với nhau mà không cần đến chất kết dính nào trong một khoảng thời gian ngắn, lại thực hiện hoàn toàn bằng sức người. Đây là một trong rất nhiều bí ẩn của thành Nhà Hồ mà các nhà khoa học Việt Nam cần tiếp tục nghiên cứu, tìm hiểu”.

Dù có trở thành Di sản Thế giới hay không, chính quyền và nhân dân tỉnh Thanh Hóa vẫn cần tiếp tục nghiên cứu những bí ẩn của thành Nhà Hồ cũng như đầu tư thỏa đáng cho công tác quản lý, bảo vệ, trùng tu và phát huy giá trị của di tích. Bởi theo bà Katherine Muller - Marin, việc đề cử để công nhận một di sản cấp quốc gia trở thành di sản thế giới đã khó, nhưng giữ gìn, phát huy giá trị di sản đó sau khi được công nhận còn khó hơn nhiều. Ủy ban Di sản Thế giới gồm 21 quốc gia thành viên luôn giám sát chặt chẽ, nếu các di sản không được bảo tồn tốt thì rất có thể sẽ bị rút khỏi danh sách.