Yêu cầu cấp thiết để tinh gọn bộ máy
Gần 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn, có ý nghĩa lịch sử, tạo thế và đà để đưa đất nước bước vào kỷ nguyên phát triển mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Tuy nhiên, tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị vẫn còn cồng kềnh, kém hiệu quả, kìm hãm sự phát triển.
Kết luận số 127-KL/TU của Bộ Chính trị, Ban Bí thư yêu cầu nghiên cứu sáp nhập một số đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập một số đơn vị cấp xã là một yêu cầu rất triệt để, có tính cách mạng, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Đại đa số cán bộ, đảng viên và Nhân dân nhiệt tình ủng hộ chủ trương này của Đảng và Nhà nước. Theo Luật sư Lương Huy Hà, Công ty Luật TNHH LawKey (Đoàn luật sư Hà Nội): việc không tổ chức chính quyền cấp huyện là đột phá, yêu cầu cấp thiết trong tinh gọn bộ máy, phù hợp với bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và chính trị của đất nước và xu thế chung của các nước trên thế giới.
Thực hiện chủ trương này phải thực hiện nhiều việc cùng một lúc, như: điều tra khảo sát, nghiên cứu các quy định của pháp luật liên quan, tổng hợp báo cáo Bộ Chính trị, hoàn chỉnh báo cáo lấy ý kiến các địa phương, thông qua tại Ban Chấp hành Trung ương và tiến hành sửa đổi Hiến Pháp. Khi Hiến pháp mới có hiệu lực, một số đơn vị hành chính sẽ được sắp xếp, hợp nhất và chấm dứt hoạt động của cấp huyện, riêng với cấp xã có thể sáp nhập, hợp nhất theo Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội.
"Việc sửa đổi Hiến pháp là yêu cầu cấp thiết để tinh gọn tổ chức bộ máy nhà nước hoạt động hiệu lực, hiệu quả; nhằm tạo đột phá trong quản lý, điều hành đất nước, phát huy sức mạnh của hệ thống chính trị, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh" - Luật sư Hà nhấn mạnh.
Tuân theo quy định của Hiến pháp
Theo Luật sư Lương Huy Hà, để thực hiện chủ trương bỏ cấp huyện, cần nghiên cứu sửa đổi hai điều khoản có liên quan trực tiếp là Điều 110 và Điều 111, tại Chương 9 về chính quyền địa phương, quy định trong Hiến pháp năm 2013. Vận dụng những nguyên lý vào tổ chức hệ thống hành chính địa phương ở nước ta theo chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, có thể xác định đơn vị hành chính tới đây sẽ có 2 cấp: cấp tỉnh, bao gồm các tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương; cấp cơ sở (dưới cấp tỉnh), có thể gọi là “cấp xã” hay “cấp cơ sở”, đây là đơn vị hành chính gần dân nhất.
Cụ thể, về Điều 110, sẽ được sửa đổi, bổ sung theo hướng quy định Việt Nam gồm các đơn vị hành chính và đơn vị hành chính chuyên biệt. Theo đó, sẽ có 2 cấp đơn vị hành chính là: đơn vị hành chính cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương và đơn vị hành chính cấp cơ sở, hay cấp xã (gồm xã, thị xã, các khu đô thị tập trung (thành phố) được phân loại thành các nhóm, tùy theo quy mô và trình độ phát triển).
Cùng với đó, Điều 111 về tổ chức chính quyền địa phương, sửa đổi, bổ sung theo hướng quy định tại các đơn vị hành chính đều thành lập chính quyền địa phương gồm: HĐND và UBND. Như vậy, đơn vị hành chính cấp tỉnh và cấp xã đều có HĐND và UBND. Việc tinh gọn bộ máy chính quyền địa phương theo hướng không tổ chức cấp huyện là một bước đột phá, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước, xóa bỏ tầng nấc trung gian, cồng kềnh trong hệ thống hành chính nhà nước. Tạo điều kiện cho chính quyền địa phương tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả và phục vụ tốt nhất lợi ích của Nhân dân.
Cũng theo quy định tại Điều 96 Hiến pháp, Chính phủ có nhiệm vụ và quyền hạn trình Quốc hội quyết định thành lập, giải thể, nhập, chia, tách, điều chỉnh địa giới hành chính tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; trình Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định đối với đơn vị hành chính dưới tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương. Thẩm quyền quyết định của Quốc hội và Ủy ban Thường vụ Quốc hội được quy định rõ tại Điều 70 và Điều 74 Hiến pháp.
Do đó, để thực hiện việc tinh gọn bộ máy đạt hiệu quả, có thể triển khai sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã trước một bước theo Nghị quyết của Quốc hội. Lúc này chính quyền cấp huyện vẫn đang hoạt động, là đơn vị quản lý trực tiếp cấp xã, sẽ tham mưu đề xuất với cấp tỉnh và Trung ương về việc sáp nhập cấp xã là tốt nhất. Sau khi sáp nhập cấp xã xong và Hiến pháp sửa đổi có hiệu lực sẽ tiến hành sáp nhập cấp tỉnh; đồng thời, chấm dứt hoạt động của cấp huyện, thì bộ máy vừa tinh gọn 2 cấp sẽ hoạt động hiệu quả hơn.
Hiến pháp là đạo luật gốc, đạo luật cơ bản, có giá trị pháp lý cao nhất, quy định những vấn đề hệ trọng của quốc gia nên việc sửa đổi phải tuân theo quy định của Hiến pháp. Tại Điều 120, Hiến pháp năm 2013 quy định: Chủ tịch nước, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ hoặc ít nhất 1/3 tổng số đại biểu Quốc hội biểu quyết tán thành sửa đổi Hiến pháp. Quốc hội thành lập Ủy ban Dự thảo Hiến pháp, tổ chức lấy ý kiến Nhân dân và trình Quốc hội dự thảo Hiến pháp. Hiến pháp được thông qua khi có ít nhất 2/3 tổng số đại biểu Quốc hội tán thành. Việc trưng cầu dân ý về Hiến pháp, thời hạn công bố, thời điểm có hiệu lực của Hiến pháp do Quốc hội quyết định.
