Tài sản số vào “đường ray” thể chếChìa khóa mở dòng vốn mới

Ba trụ cột lợi ích

Một thập kỷ qua, tài sản số phát triển nhanh, song phần lớn giao dịch vận hành ngoài khung chính thức, khiến dòng tiền và nghĩa vụ thuế “ẩn” khỏi hệ thống; rủi ro cho nhà đầu tư nhỏ lẻ vì thế phình lớn.

Trong bối cảnh đó, Nghị quyết 05/2025/NQ-CP đã thay đổi cục diện: xác lập phạm vi thí điểm, chủ thể tham gia, nguyên tắc tổ chức thị trường và cơ chế cấp phép, tức là đặt ra “luật chơi” và trách nhiệm giải trình cho toàn chuỗi dịch vụ. Sự can thiệp kịp thời này đặc biệt có ý nghĩa trong bối cảnh Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có mức độ chấp nhận tài sản số cao, với ước tính khoảng 17 triệu người dùng (xấp xỉ 17% dân số) và quy mô giao dịch hằng năm ước 100 - 105 tỷ USD.

Từ góc nhìn chính sách, “đi trước một bước” không phải để nới lỏng kiểm soát, mà để chủ động thiết kế hàng rào và tiêu chuẩn trước khi sản phẩm bùng nổ. Khi luật chơi rõ ràng, doanh nghiệp nghiêm túc có cơ sở đầu tư hạ tầng, còn hành vi lừa đảo, rửa tiền, thao túng sẽ khó có “đất sống”.

Nhìn tổng thể, điều này sẽ mang lại 3 trụ cột lợi ích. Một là, kênh huy động vốn mới cho hạ tầng - công nghiệp. Token hóa quyền lợi dòng tiền từ dự án hạ tầng, logistics, năng lượng, công nghiệp chế biến… cho phép chia nhỏ quyền sở hữu, rút ngắn thời gian phân phối và mở rộng tệp nhà đầu tư trong nước. Về dài hạn, đây có thể là mảnh ghép bổ sung cho thị trường vốn truyền thống, nhất là với các dự án có dòng tiền dài hạn, ổn định.

Hai là, tài chính bao trùm và chiều sâu thanh khoản. Nhờ cơ chế phân mảnh quyền sở hữu và giao dịch 24/7, các tài sản từng “đặc quyền” cho nhà đầu tư tổ chức (ví dụ bất động sản thương mại, dự án hạ tầng) có thể mở cửa cho nhà đầu tư cá nhân, qua đó gia tăng chiều sâu cho thị trường vốn nội địa.

Ba là, chuẩn hóa, minh bạch dữ liệu. Tài sản mã hóa có thể gắn kèm siêu dữ liệu (metadata) theo thời gian thực, cho phép đối chiếu sau giao dịch gần như tức thì, tạo điều kiện cho giám sát rủi ro, kế toán, kiểm toán số và quản lý thuế hiệu quả hơn. Điều này đòi hỏi chuẩn dữ liệu thống nhất và hệ thống giám sát kết nối đa cơ quan.

Khung thí điểm tạo “điểm neo” quản trị rủi ro

Nghị quyết 05/2025/NQ-CP giao Bộ Tài chính chủ trì cấp phép đối với các tổ chức cung cấp dịch vụ tài sản mã hóa (sở giao dịch, tự doanh, lưu ký, nền tảng phát hành). Điều kiện then chốt thể hiện rõ triết lý “an toàn hệ thống là tối thượng”: vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, góp bằng VND; giới hạn sở hữu nước ngoài tối đa 49%; tối thiểu 65% vốn do tổ chức góp, trong đó trên 35% do ít nhất hai tổ chức thuộc khu vực tài chính, công nghệ, bảo hiểm, quản lý quỹ… góp.

Đối với nhân sự, tổng giám đốc có tối thiểu 2 năm kinh nghiệm tài chính, chứng khoán, ngân hàng, bảo hiểm/quản lý quỹ; giám đốc công nghệ tối thiểu 5 năm; đội kỹ sư an toàn thông tin và đội nghiệp vụ chứng khoán tối thiểu mỗi bên 10 người. Hệ thống công nghệ đạt cấp độ 4 về an toàn thông tin trước khi vận hành; hoàn chỉnh quy trình quản trị rủi ro, bảo mật, xử lý xung đột lợi ích, bồi thường khách hàng...; đồng thời tuân thủ đầy đủ quy định chống rửa tiền/tài trợ khủng bố; chỉ dùng VND trong thanh toán…

Các “điểm neo” này tạo lưới an toàn ban đầu, yêu cầu năng lực tài chính, công nghệ tuân thủ ở chuẩn cao, qua đó giảm nguy cơ đổ vỡ hệ thống ngay trong giai đoạn thí điểm.

Bảy nhóm kiến nghị cho giai đoạn thí điểm

Để quá trình thí điểm thành công, cần lưu ý 7 giải pháp. Một là, hoàn thiện bộ tiêu chuẩn kỹ thuật tuân thủ. Sớm ban hành thông tư/tiêu chuẩn về lưu ký on-chain, tách biệt tài sản khách hàng, công bố sự cố an ninh mạng trong 24 - 72 giờ, kiểm định hệ thống định kỳ.

Hai là, giới hạn sản phẩm theo mức độ rủi ro. Khởi đầu với tài sản cơ sở dễ xác minh dòng tiền (trái phiếu hạ tầng, tài sản công nghiệp…), chưa thí điểm đòn bẩy phái sinh cho đến khi có khung quản trị tương đương thị trường chứng khoán/phái sinh truyền thống.

Ba là, phân hạng nhà đầu tư và cơ chế đánh giá sự phù hợp (suitability). Áp dụng bài kiểm tra hiểu biết rủi ro, hạn mức theo hồ sơ rủi ro; cảnh báo rủi ro bắt buộc trước giao dịch.

Bốn là, kết nối dữ liệu giám sát liên cơ quan. Xây dựng Cổng dữ liệu thời gian thực giữa Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Công an, Bộ Khoa học và Công nghệ; tích hợp bảo vệ dữ liệu cá nhân và Luật Phòng, chống rửa tiền.

Năm là, bảo vệ người dùng tuyến đầu. Bắt buộc tài khoản khách hàng tách biệt, bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp, quỹ dự phòng rủi ro sự cố, và cơ chế bồi thường nhanh khi xâm phạm an toàn thông tin hoặc sai sót vận hành.

Sáu là, hợp tác quốc tế chủ động. Ký biên bản ghi nhớ hợp tác chia sẻ dữ liệu với cơ quan giám sát tại các trung tâm tài chính lớn; tham gia mạng lưới cảnh báo hack, lừa đảo (on-chain intelligence) để ngăn chặn dịch chuyển tài sản bị đánh cắp.

Bảy là, đánh giá định lượng công khai, định kỳ. Công bố Bộ chỉ số thí điểm: số lượng nhà đầu tư, giá trị phát hành, giao dịch, lưu ký, số vụ việc bảo vệ người tiêu dùng, sự cố an toàn thông tin, số thu thuế, phí; 6 tháng/lần báo cáo Quốc hội/Chính phủ để điều chỉnh kịp thời.

Tóm lại, việc mở đường cho tài sản mã hóa cần “rào chắn” phải đủ dày. Thị trường tài sản mã hóa không chỉ là kênh vốn mới, mà còn là phép thử quan trọng để hiện đại hóa khung quản lý tài chính - dữ liệu hóa, thời gian thực, liên thông quốc tế.

Với định nghĩa rõ ràng, nguyên tắc VND, yêu cầu vốn - công nghệ - nhân sự nghiêm ngặt, Nghị quyết 05/2025/NQ-CP đã đặt nền móng thể chế. Việc còn lại là tổ chức thực thi thông minh: bắt đầu từ sản phẩm ít rủi ro; bảo vệ người tiêu dùng như “điện, nước”; chuẩn hóa dữ liệu giám sát; liên thông sandbox fintech và đánh giá định lượng minh bạch theo chu kỳ. Làm được điều đó, Việt Nam có thể chuyển lợi thế người dùng đông thành lợi ích kinh tế, tài khóa cụ thể, đồng thời giảm thiểu hệ quả tiêu cực vốn từng lặp lại ở nhiều thị trường.