Ngoại giao khí hậu

Tại phiên họp thứ 28 của Hội nghị các bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc về biến đổi khí hậu (COP28), cựu Tổng thống Sri Lanka Ranil Wickremesinghe đã nhấn mạnh đến nhu cầu cấp thiết phải giải quyết vấn đề biến đổi khí hậu và tác động không cân xứng của nó đối với các quốc gia thu nhập thấp. Đây là lần đầu tiên một tổng thống Sri Lanka sử dụng một nền tảng nổi bật như COP để vận động đẩy nhanh tài chính khí hậu cho các quốc gia dễ bị tổn thương nhất trước tác động của biến đổi khí hậu.

Tiếp đó, ông Wickremesinghe đã khởi động “Sáng kiến ​​Vành đai Nhiệt đới” - một nỗ lực hợp tác khu vực dành cho các quốc gia cùng chia sẻ những thách thức chung về khí hậu. Sáng kiến ​​tập trung vào việc khai thác các khoản đầu tư thương mại vào các nguồn tài nguyên thiên nhiên quan trọng trong vành đai nhiệt đới, chẳng hạn như rừng, đầm lầy và rừng ngập mặn...

Ý tưởng miễn trừ nợ được xem là công cụ giúp thực hiện các tham vọng về khí hậu đã được nhắc lại tại một hội thảo về “Sáng kiến ​​Vành đai và Con đường Xanh hóa”, nơi ông Wickremesinghe ủng hộ việc xóa nợ cho các quốc gia thu nhập thấp để tạo điều kiện cho quá trình chuyển đổi xanh của các quốc gia này.

Thêm vào đó, tại Diễn đàn Nước thế giới lần thứ 10, ông đã tiến thêm một bước nữa khi đề xuất đánh thuế 10% đối với lợi nhuận hằng năm của các tài sản trốn thuế toàn cầu. Số tiền thu được từ khoản thuế này, ước tính khoảng 1,4 nghìn tỷ đô la mỗi năm, có thể được sử dụng để hỗ trợ các biện pháp chống biến đổi khí hậu.

Vào tháng 5.2024, Sri Lanka đã tham gia Liên minh Tài chính Hỗn hợp Toàn cầu, nhằm sử dụng chiến lược tài chính phát triển như quỹ công và từ thiện, để huy động thêm tài chính thương mại hướng tới phát triển bền vững ở các nước đang phát triển.

Có thể nói, những ý tưởng và đề xuất nêu trên đã đưa tham vọng về khí hậu của Sri Lanka lên bản đồ toàn cầu, tạo ra sự quan tâm giữa các nước đang phát triển ngang hàng.

Nhân tố quyết định lộ trình tăng trưởng

Sri Lanka xếp thứ 23 trong số 180 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của các hiện tượng thời tiết khắc nghiệt; khoảng 19 triệu người Sri Lanka (hơn 90% dân số) sống ở những địa điểm có thể trở thành điểm nóng khí hậu vừa phải hoặc nghiêm trọng vào năm 2050. Đất nước này cũng đang trải qua tình trạng bờ biển bị thu hẹp từ 200.000 đến 300.000 mét vuông mỗi năm, gây ra mối đe dọa đối với sinh kế ven biển, du lịch và cơ sở hạ tầng... Giải quyết những thách thức này sẽ đòi hỏi các nguồn vốn mới do tình hình tài chính công đang căng thẳng nghiêm trọng.

Một số ý kiến của các nhà quan sát chỉ ra rằng, Sri Lanka đang đạt được tiến triển ổn định hướng tới tính bền vững của nợ. Các cơ quan xếp hạng quốc tế đã nâng xếp hạng chính phủ của nước này khỏi tình trạng vỡ nợ. Thỏa thuận với các chủ nợ thương mại bao gồm Trái phiếu liên kết vĩ mô - một công cụ tùy thuộc vào nhà nước, trong đó mức GDP và tăng trưởng GDP vào năm 2027 - 2028 sẽ xác định các con đường tái cấu trúc khác nhau từ thời điểm đó trở đi. Sri Lanka sẽ là trường hợp thử nghiệm cho loại tái cấu trúc này, tập trung hơn nữa vào chất lượng và tính ổn định của tăng trưởng trong thập kỷ tới.

Do đó, các cú sốc về khí hậu, chẳng hạn như các mô hình lượng mưa thay đổi ảnh hưởng đến sản lượng xuất khẩu hàng hóa và nông nghiệp của đất nước, cũng như sản lượng thủy điện và hậu quả đối với hoạt động nhập khẩu dầu - sẽ là yếu tố quyết định quan trọng đối với lộ trình tăng trưởng của Sri Lanka. Ngoài ra, nhiều ngành kinh tế chủ chốt của nước này, từ các sản phẩm xuất khẩu như trà, cao su, dừa và gia vị đến ngành dịch vụ du lịch đang phục hồi, đều phụ thuộc vào các hệ sinh thái tự nhiên.

Kế hoạch Thịnh vượng Khí hậu của Sri Lanka ước tính rằng, sẽ cần 26,5 tỷ USD đầu tư vào năm 2030, trong đó 69% được phân bổ cho các nỗ lực giảm thiểu và 31% dành cho các hành động thích ứng. Ngoài ra, quốc gia này cần 100 tỷ USD để trở thành quốc gia có mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Nhận thức về Tài chính khí hậu toàn cầu

Những nỗ lực nổi bật được nêu trước đó đã giúp đưa Sri Lanka lên "vũ đài toàn cầu" về tài chính khí hậu, nhưng việc bảo đảm các nguồn tài trợ đó sẽ không dễ dàng. Đáng chú ý, đối với các quốc gia đang gặp khó khăn về nợ như Sri Lanka, dữ liệu của OECD cho thấy, 72% tài chính khí hậu quốc tế được tạo thành từ các khoản vay, chỉ có một phần tư trong số đó là dưới hình thức tài trợ.

Theo Báo cáo của Nhóm chuyên gia cấp cao độc lập về Tài chính khí hậu, ước tính cần 1 nghìn tỷ USD mỗi năm vào năm 2030 cho các thị trường mới nổi và các nước đang phát triển để thiết lập các cơ chế thích ứng và phục hồi cần thiết để chống lại biến đổi khí hậu. Năm 2009, các nước phát triển đã cam kết cung cấp và huy động 100 tỷ đô la tài chính khí hậu mỗi năm từ năm 2020 đến năm 2025. Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chỉ có tám quốc gia đóng góp công bằng vào mục tiêu này.

Sự tập trung về mặt địa lý của tài chính khí hậu cũng sẽ quan trọng. Theo Sáng kiến ​​Chính sách Khí hậu, tài chính khí hậu vẫn tập trung nhiều ở các khu vực cụ thể; trong khi 10 quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của biến đổi khí hậu trong giai đoạn 2000 - 2019 nhận được chưa đến 2% (23 tỷ USD) tổng tài chính khí hậu. Các thị trường mới nổi và các nền kinh tế đang phát triển và các nước kém phát triển nhất, vốn dễ bị tổn thương không cân xứng trước biến đổi khí hậu mặc dù không phải là những nước phát thải lớn trong lịch sử, phải đối mặt với những thách thức lớn nhất về tài chính.

Đặt nền móng trong nước

Đối mặt với nhiều thách thức toàn cầu, Sri Lanka đã bắt đầu chuẩn bị nền móng riêng để tiếp cận và quản lý các nguồn tài trợ triển vọng. Ngân hàng Trung ương đã xây dựng Lộ trình Tài chính Bền vững, hướng dẫn các ngân hàng và tổ chức tài chính phi ngân hàng và nêu rõ các hành động chính mà các tổ chức này phải thực hiện để thúc đẩy và phát triển các sản phẩm tài chính xanh, dự kiến ​​sẽ được cập nhật vào cuối năm nay.

Ngân hàng Trung ương cũng đã ban hành Phân loại Tài chính Xanh của Sri Lanka, giúp phân loại các hoạt động kinh tế có thể được coi là bền vững với môi trường. Mục đích của nó là hỗ trợ các tác nhân thị trường tài chính tìm cách huy động vốn cho các hoạt động xanh trên thị trường tài chính trong nước và quốc tế và triển khai chúng một cách đáng tin cậy trong các dự án trong nước.

Bộ Tài chính đang tiến gần đến việc hoàn thành Khung Trái phiếu Xanh đầu tiên của đất nước, được thiết kế để giúp huy động tài chính xanh có chủ quyền từ các thị trường vốn quốc tế, hữu ích cho sự trở lại của thị trường vốn sau năm 2027. Trong khi đó, Sở Giao dịch Chứng khoán Colombo đã giới thiệu việc niêm yết và giao dịch Trái phiếu Xanh và kể từ đó, một số ngân hàng đã huy động tiền bằng công cụ này. Tiền thu được từ trái phiếu xanh dự kiến ​​sẽ được đầu tư độc quyền vào các dự án tạo ra lợi ích về khí hậu hoặc môi trường.

Ưu tiên của Tổng thống mới

Trong những năm gần đây, lập trường chủ động của các nhà lãnh đạo Sri Lanka về tài chính khí hậu tại các diễn đàn toàn cầu đã phản ánh sự cấp thiết mới trong việc chuyển đổi sang nền kinh tế xanh, ngay cả khi mục tiêu rõ ràng là cũng nhằm tìm nguồn tài chính phát triển mới sau cuộc khủng hoảng kinh tế và vỡ nợ của đất nước. Trong bối cảnh những thách thức về kinh tế vĩ mô, môi trường và tăng trưởng, chắc chắn Sri Lanka sẽ cần đầu tư đáng kể vào cả các hành động giảm thiểu và thích ứng.

Tổng thống mới của Sri Lanka, ông Anura Kumara Dissanayake và liên minh Quyền lực Nhân dân Quốc gia đã đưa ra những tham chiếu mạnh mẽ về việc vạch ra con đường tăng trưởng bền vững hơn. Ông cho rằng, mặc dù các nỗ lực ngoại giao quốc tế đã cho thấy nỗ lực rất lớn về tài chính khí hậu của Sri Lanka, nhưng việc thiết lập các cơ chế thể chế cần thiết để duy trì những nỗ lực này cũng rất quan trọng. Những nỗ lực của ông nhằm chống tham nhũng và “làm trong sạch” chính phủ có thể củng cố môi trường thuận lợi để thu hút đầu tư mới; đồng thời cần thực sự tăng cường sự tham gia quốc tế của Sri Lanka vào các vấn đề này và phát huy những thành quả đã đạt được từ trước đó. Đây sẽ là “đòn bẩy” để thúc đẩy các tham vọng tài chính khí hậu của Sri Lanka.