Sớm hoàn thiện cơ chế huy động sức mạnh cộng đồng bảo vệ môi trường

Đây là đề xuất được nêu ra tại hội thảo "Đóng góp ý kiến của cử tri – trí thức trước Kỳ họp thứ Mười, Quốc hội Khóa XV", do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) tổ chức sáng 24/9.

Mục tiêu tăng trưởng thách thức nhưng khả thi

Phát biểu khai mạc hội thảo, TSKH. Phan Xuân Dũng, Chủ tịch VUSTA cho biết, việc báo cáo phản ánh, kiến nghị của cử tri, trí thức gửi tới các kỳ họp của Quốc hội là một trong những kênh quan trọng để đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ phát huy vai trò, trách nhiệm tham gia cung cấp thêm cơ sở, luận cứ, góp phần hoàn thiện thể chế, tăng cường giám sát, nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả trong thực thi pháp luật, để chính sách, pháp luật đi vào cuộc sống, thúc đẩy sự phát triển chung của đất nước.

Đặc biệt, tại Kỳ họp thứ Mười tới, Quốc hội xem xét, thông qua nhiều dự án luật, nghị quyết nhằm đồng bộ thể chế phát triển, tiếp tục đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số, bảo đảm quốc phòng, an ninh và yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững.

“Với trí tuệ, sức sáng tạo và tinh thần xây dựng, đội ngũ trí thức khoa học và công nghệ của Liên hiệp Hội Việt Nam thấy được trách nhiệm của mình đóng góp ý kiến đối với những vấn đề quan trọng của đất nước”, Chủ tịch VUSTA Phan Xuân Dũng phát biểu.

Tại hội thảo, các đại biểu tập trung thảo luận, cho ý kiến về việc thể chế hóa bốn Nghị quyết đột phá (Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; Nghị quyết số 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới và Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân).

Các đại biểu cũng nêu kiến nghị với Quốc hội về các giải pháp phát triển khoa học và công nghệ, đầu tư, hoàn thiện hạ tầng cho khoa học và công nghệ; phát triển, trọng dụng nguồn nhân lực chất lượng cao, nhân tài khoa học và công nghệ…

Theo GS.TS Lê Vân Trình, Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật an toàn, vệ sinh lao động Việt Nam, tác động của “bộ tứ trụ cột” Nghị quyết đang định hình một hệ sinh thái phát triển đồng bộ.

“Mục tiêu tăng trưởng GDP 8% trở lên trong năm nay là đầy thách thức nhưng khả thi nếu các dự án trọng điểm như đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam, sân bay Long Thành được quản trị theo tư duy khoa học công nghệ, tránh dàn trải và thất thoát nguồn lực. “Chất lượng, hiệu quả và bền vững phải quan trọng hơn tốc độ”, ông Trình nhấn mạnh.

Cũng theo Chủ tịch Hội Khoa học kỹ thuật an toàn, vệ sinh lao động Việt Nam, để bảo đảm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, Chính phủ cần tiếp tục đầu tư, nâng cấp hạ tầng kỹ thuật số và đồng bộ cơ sở dữ liệu quốc gia, bao gồm dữ liệu về dân cư, đất đai… để tạo điều kiện thuận lợi cho việc cải cách thủ tục hành chính; tăng cường biện pháp mạnh để phòng, chống lừa đảo trên không gian mạng, hàng giả, hàng kém chất lượng.

Cần huy động sức mạnh cộng đồng bảo vệ môi trường

TS. Nguyễn Ngọc Sinh, Chủ tịch Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam (VACNE) cho rằng, hiện nay, lĩnh vực môi trường vẫn rất phức tạp, luôn biến động. Luật pháp liên quan về môi trường, đa dạng sinh học, khoáng sản… đều đã có những quy định nhất định về huy động sức mạnh cộng đồng.

Chẳng hạn, Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 đã có các Điều 157, 158, 159 quy định về quyền và trách nhiệm của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, của tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội - nghề nghiệp và của cộng đồng dân cư trên địa bàn chịu tác động môi trường, trong đó có cả quy định trách nhiệm liên quan của các cơ quan quản lý Nhà nước. Song, như vậy vẫn chưa đủ.

“Thời gian tới, trong kế hoạch hoàn thiện và ban hành các luật thuộc thẩm quyền, rất mong Quốc hội quan tâm đầy đủ và hệ thống đến các vấn đề thuộc nội hàm huy động sức mạnh cộng đồng trong lĩnh vực bảo vệ thiên nhiên môi trường, phát triển bền vững đất nước. Đồng thời, rất mong Quốc hội có các động thái nhằm thúc đẩy việc xây dựng và ban hành một chiến lược chung, có tính bổ trợ cho các chiến lược quốc gia, ngành và địa phương liên quan đến việc huy động sức mạnh cộng đồng bảo vệ môi trường và phát triển bền vững đất nước”, TS. Nguyễn Ngọc Sinh kiến nghị.

Huy động trí tuệ nhà khoa học nữ cho phát triển

Nhấn mạnh khoa học và công nghệ là động lực quan trọng cho tăng trưởng, GS.TS Lê Vân Trình đề nghị cần bảo đảm tăng đầu tư cho khoa học và công nghệ; đổi mới cơ chế phân bổ, quyết toán kinh phí theo hướng đặt hàng gắn với nhu cầu thực tiễn; hoàn thiện hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Cùng với đó, cần có chính sách đãi ngộ đặc biệt để giữ chân, thu hút nhân tài, nhất là trí thức Việt Nam ở nước ngoài; khuyến khích trí thức tham gia phản biện, tư vấn chính sách, coi đây là nhiệm vụ thường xuyên.

Dẫn kinh nghiệm từ Hàn Quốc, Phó Chủ tịch Hội Thông tin Khoa học và Công nghệ Việt Nam Lê Thị Khánh Vân cho biết, cuộc khủng hoảng tài chính 1997–1998 khiến kinh tế Hàn Quốc suy giảm mạnh. Khi đó, lãnh đạo nước này nhận ra nguồn nhân lực khoa học còn thiếu hụt, đặc biệt là đội ngũ nữ khoa học bị bỏ lỡ vì gánh nặng chăm sóc gia đình. Từ thực tế đó, Hàn Quốc đã ban hành đạo luật riêng nhằm tạo điều kiện và thu hút nữ khoa học tham gia đóng góp cho sự phát triển đất nước.

Từ năm 2001, Hàn Quốc thành lập Tổ chức WISET (Women in Science, Engineering and Technology) dưới sự bảo trợ của Bộ Khoa học và Công nghệ. Tổ chức này triển khai nhiều chương trình đào tạo, cố vấn nghề nghiệp, học bổng và hỗ trợ nghiên cứu, nhất là trong các lĩnh vực công nghệ cao như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn hay robot. WISET nhanh chóng trở thành mô hình tiêu biểu trong việc thúc đẩy sự nghiệp khoa học của phụ nữ, đồng thời tạo ra những tác động tích cực đến cải cách chính sách và hệ thống

Bà Vân cho biết, ở nước ta, nữ giới hiện chiếm 46% đội ngũ nghiên cứu và phát triển. Từ kinh nghiệm Hàn Quốc, bà đề xuất Việt Nam cần ban hành chính sách hỗ trợ các nhà khoa học nữ, nhằm thúc đẩy phát triển khoa học - công nghệ và đóng góp thiết thực cho sự phát triển đất nước.