Hàng ngàn cá thể động vật hoang dã được cứu hộ
Theo Ths Nguyễn Anh Tuấn cho biết, là thành viên của Công ước về mua bán quốc tế các loài động thực vật hoang dã, nguy cấp, quý hiếm (CITES) từ năm 1994, Việt Nam đã ban hành nhiều công cụ pháp lý nhằm luật hóa cam kết này và hoàn thiện khung pháp lý về xử lý vi phạm liên quan đến buôn bán động vật hoang dã.
Tuy nhiên, tình trạng săn, bắt, giết mổ, vận chuyển, kinh doanh, tiêu thụ bất hợp pháp các loài động vật hoang dã còn diễn biến phức tạp. Cụ thể, theo báo cáo Công tác xử lý tội phạm về động vật hoang dã tại Việt Nam của Trung tâm Giáo dục thiên nhiên (ENV), số lượng các vụ án hình sự về động vật hoang dã trong 5 năm gần đây có chiều hướng gia tăng.
Năm 2017 số vụ án hình sự về động vật hoang dã là 94 vụ với 134 đối tượng bị bắt giữ thì năm 2021 con số này là 161 vụ với 251 đối tượng. Sự gia tăng này có thể là biểu hiện của tính hiệu quả trong nỗ lực ngăn chặn tình trạng buôn bán động vật hoang dã trái phép, tuy nhiên điều này cũng cho thấy tình trạng buôn bán động vật hoang dã vẫn còn nghiêm trọng.
Cùng với sự gia tăng các vụ án về động vật hoang dã là sự gia tăng các loài động vật hoang dã bị thu giữ và theo đó là các nỗ lực cứu hộ, bảo tồn. Thống kê 3 năm gần đây của Trung tâm Cứu hộ động vật hoang dã Hà Nội cho thấy, số lượng động vật hoang dã được cứu hộ đã tăng nhanh chóng, chủ yếu từ các vụ bắt giữ vi phạm. Theo đó, năm 2020 số vụ cứu hộ là 119 vụ, tương đương với 537 cá thể tiếp nhận giải cứu, thì đến năm 2022 con số này đã tăng lên thành 142 vụ với 1.242 cá thể được cứu hộ. Trong khi, điều kiện cơ sở vật chất còn khó khăn, gây nên tình trạng quá tải thường xuyên ở trung tâm cứu hộ.
Theo Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNatute), Việt Nam được đánh giá là một trong số các quốc gia có tính đa dạng sinh học cao và có nguồn tài nguyên đa dạng. Vốn quý này lẽ ra phải là nguồn chủ đề dồi dào để báo chí khai thác một cách tích cực. Song lâu nay, công tác tuyên tuyền về đa dạng sinh học và giới tự nhiên còn hạn chế. Trong khi đó, dưới sức ép của tăng trưởng kinh kế cũng như quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa, đa dạng sinh học và các nguồn tài nguyên nói chung đang bị xâm hại nghiêm trọng và suy giảm ở mức báo động.
Ở Việt Nam, số loài bị đe dọa toàn cầu không chỉ tăng về số lượng mà còn tăng về mức độ đe dọa. Về động vật, tính đến năm 2007 đã có 9 loài được xem là tuyệt chủng và tuyệt chủng ngoài tự nhiên, dù trước đó chúng được xếp hạng nguy cấp trong trong Sách Đỏ Việt Nam 1992-1996. Về thực vật, loài lan hài Việt Nam đã tuyệt chủng ngoài tự nhiên, điều mà trước đây chưa từng có...
Sớm kiện toàn Ban Chỉ đạo kiểm soát buôn bán động vật hoang dã
Chia sẻ tại Hội thảo, ThS Nguyễn Anh Tuấn cho biết, Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn, thách thức trong công tác phòng, chống buôn bán trái phép động vật hoang dã do những đối tượng buôn bán trái phép động vật hoạt động tinh vi hơn. Đó là sự chồng chéo chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, ngành gây lãng phí nguồn lực; các cơ chế hợp tác hiện nay chưa được quy định rõ ràng trong các văn bản quy phạm pháp luật. Rất ít vụ việc buôn bán quốc tế động vật hoang dã được điều tra theo dòng tiền.
Ở cấp độ địa phương, hoạt động phối hợp giữa các cơ quan thực thi có lúc, có nơi chưa chặt chẽ, chưa ưu tiên trong lĩnh vực chống buôn bán động vật hoang dã. Thành viên Ban Chỉ đạo liên ngành về kiểm soát buôn bán động vật hoang dã thường xuyên thay đổi dẫn đến thiếu hiệu quả trong hợp tác.
Mặt khác, hiện nay, còn thiếu quy định về động vật hoang dã trong các văn bản quy phạm pháp luật về du lịch, chưa có quy định tài nguyên du lịch, môi trường du lịch gồm động vật hoang dã. Đặc biệt, luật chuyên ngành chưa có chế tài xử lý hành vi tiêu thụ (ăn) động vật hoang dã hoặc hành vi môi giới, dẫn khách mua các sản phẩm động vật hoang dã.
“Nhận thức của người dân và cộng đồng xã hội đối với bảo tồn động vật, thực vật hoang dã còn hạn chế. Du lịch phát triển với nhiều loại hình, trong đó du lịch trải nghiệm thường nhắm đến các vườn quốc gia, khu bảo tồn thiên nhiên. Tội phạm xâm hại động vật hoang dã có sự liên kết với tội phạm buôn bán vũ khí, ma tuý và buôn người. Buôn bán, vận chuyển động vật hoang dã đã mang tính xuyên quốc gia. Tội phạm hiện nay sử dụng công nghệ cao để buôn bán bất hợp pháp, sử dụng các mạng xã hội với các tài khoản ảo… gây khó khăn cho công tác quản lý”, ông Tuấn khẳng định.
Để thực thi hiệu quả Công ước CITES, ông Tuấn cho rằng, cần rà soát các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành để quy định rõ trách nhiệm phối hợp giữa quả các cơ quan quản lý và cơ quan thực thi. Quy định về thẩm quyền xử lý tội phạm, thẩm quyền xử phạt cũng như trách nhiệm tiếp nhận, cứu hộ động vật hoang dã xử lý, tịch thu. Kiện toàn Ban chỉ đạo kiểm soát buôn bán động vật hoang dã, tiến đến đề xuất đưa nhiệm vụ chống buôn bán động vật hoang dã trái phép vào nội dung chỉ đạo của Ban Chỉ đạo 389 (Ban Chỉ đạo chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả).
Bên cạnh đó, xây dựng và thực hiện các dự án chung nhằm tăng cường năng lực, trang bị kỹ thuật cho lực lượng thực thi chống tội phạm vi phạm quy định bảo vệ động vật hoang dã. Phối hợp trong đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực, các kỹ năng phòng chống buôn bán trái pháp luật động vật hoang dã.
ThS Nguyễn Anh Tuấn cũng đưa ra khuyến nghị, cần tăng cường hợp tác quốc tế với các quốc gia nước nguồn và quốc gia tiêu thụ cuối cùng để kiểm soát buôn lậu quốc tế động vật hoang dã. Xây dựng cơ sở dữ liệu chung về tội phạm trong lĩnh vực động vật hoang dã giữa cơ quan thực thi, các cơ quan quản lý chuyên ngành, cơ quan truy tố, xét xử. Đồng thời, ưu tiên thực hiện các Chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Chỉ thị 29/CT-TTg năm 2020 ngày 23.7.2020 về giải pháp cấp bách quản lý động vật hoang dã.
