Tại sao Iran hành động vào thời điểm này?

Vào cuối tháng 9, Tổng thống Iran, Masoud Pezeshkian từng nhấn mạnh rằng đất nước ông không "muốn trở thành nguyên nhân gây bất ổn trong khu vực". Tuy nhiên, hành động trả đũa mạo hiểm và chưa từng có của Iran hôm 1.10 “phản ánh sự đồng thuận ngày càng tăng trong giới tinh hoa Iran rằng quyết định không tiến hành trả đũa quân sự sau vụ ám sát nhà lãnh đạo chính trị của Hamas Ismail Haniyeh tại Tehran vào tháng 7 là một sai lầm chiến lược, chuyên gia quân sự Patrick Wintour viết trên The Guardian.

Iran đã trì hoãn việc ra lệnh trả đũa vụ ám sát Haniyeh, người đã bị ám sát tại Tehran vào tháng 7, vì Hoa Kỳ đảm bảo rằng một thỏa thuận ngừng bắn ở Gaza sắp xảy ra và sự kiềm chế từ Iran sẽ là chìa khóa để đảm bảo cho thỏa thuận. Thế nhưng, không có thỏa thuận nào như vậy được thực hiện. Đầu tháng trước, Tổng thống Pezeshkian đã cáo buộc Hoa Kỳ “không giữ lời hứa”.

Trong khi đó, những nhân vật theo đường lối cứng rắn ở Iran củng cố lập luận cho rằng, việc họ cố gắng kiềm chế sau vụ ám sát hồi tháng 7 không những không giúp xoa dịu tình hình và kiềm chế Israel; trái lại, dường như đang khuyến khích Thủ tướng Netanyahu tự tin mở rộng các cuộc tấn công ở các chiến trường; cũng như tiến hành thêm nhiều vụ ám sát nhằm vào "các nhà lãnh đạo kháng chiến".

Các quan chức Iran cũng lo ngại về tuyên bố của Thủ tướng Netanyahu vào cuối tuần trước rằng các hành động mới nhất của Israel là những bước đi hướng tới việc thay đổi "cán cân quyền lực trong khu vực trong nhiều năm tới". Họ tin rằng việc thể hiện sự kiềm chế sau một loạt các hành động leo thang sẽ khiến họ ở vào vị thế chiến lược yếu hơn nữa.

Quy mô và tính chất khác biệt

Cho đến nay, Iran chủ yếu sử dụng các lực lượng ủy nhiệm của mình trong khu vực, chẳng hạn như Hamas ở Gaza, Hezbollah ở Lebanon và Houthis ở Yemen, trong các sự việc xung đột với Israel.

Vào tháng 4 vừa qua, Iran tiến hành cuộc tấn công trực tiếp đầu tiên nhằm vào quốc gia Do Thái sau khi cáo sau khi cáo buộc nước này ném bom khu phức hợp ngoại giao của Tehran ở Syria. Tuy nhiên, cuộc tấn công đó dường như nhằm mục đích phô diễn nhiều hơn là tạo ra tác động cụ thể, bởi Iran chỉ triển khai thiết bị bay không người lái và tên lửa hành trình, với mục tiêu chính là một căn cứ quân sự ở sa mạc Negev thưa dân.

Trong khi đó, các cuộc tấn công bằng tên lửa hôm 1.10 có vẻ khác. Lầu Năm Góc cho biết cuộc tấn công mới nhất của Iran vào có quy mô lớn gấp đôi vụ tấn công hồi tháng 4. Sau 12 phút bay, tên lửa đạn đạo của Iran đã được triển khai đến trước, với mục tiêu bao gồm cả các khu vực đô thị đông đúc.

Biên tập viên quốc phòng và an ninh của tờ The Guardian, Dan Sabbagh, đánh giá quyết định này cũng nằm trong chiến lược quân sự của Iran hiện nay: "Việc bắn quá nhiều tên lửa đạn đạo trong vài phút cũng thể hiện nỗ lực nghiêm túc nhằm áp đảo hoặc làm kiệt quệ hệ thống phòng không của Israel. Vì tên lửa Iran sử dụng lần này rất tinh vi, nên tên lửa đánh chặn rất đắt tiền – và kho dự trữ của Israel không chắc chắn", ông viết.

Israel sẽ lựa chọn như thế nào?

Bất kỳ quyết định nào của Israel để đáp trả đều có thể định hình giai đoạn tiếp theo của cuộc xung đột. Trong vụ việc hồi tháng 4, Israel chủ yếu thực hiện hành động đáp trả mang tính phô diễn. Mục tiêu duy nhất bị tấn công bên trong Iran là một tiền đồn phòng không tại một căn cứ quân sự gần Isfahan. Chính quyền Do Thái đã chọn phản ứng một cách có giới hạn sau lời kêu gọi kiềm chế của Mỹ và các đồng minh khác. Nhưng những tuyên bố mà các quan chức Israel đưa ra sau vụ tấn công mới nhất cho thấy phản ứng lần này có thể sẽ mạnh mẽ hơn.

Mặc dù cuộc tấn công ngày 1.10 không gây thương vong, nhưng thực tế, các thành phố bị nhắm mục tiêu được coi là yếu tố rất quan trọng đối với phản ứng của Israel. Việc nhằm vào khu vực đông dân khiến nhiều người dân Israel rơi vào trạng thái bất an và Thủ tướng Benjamin Netanyahu được cho là sẽ phản ứng theo cách toàn diện hơn nhiều. Các đề xuất đáp trả đã được đưa ra, sẵn sàng để nội các chiến tranh lựa chọn và danh sách mục tiêu được cho là rất đáng kể, có thể bao gồm cơ sở hạt nhân hoặc dầu mỏ của nước này.

Những khả năng này là điều mà Israel đã không lựa chọn sau cuộc tấn công của Iran hồi tháng 4, có thể vì họ lo lắng về cách lực lượng Hezbollah ở Lebanon sẽ đáp trả. Tuy nhiên, do Hezbollah bị suy yếu đáng kể sau các cuộc tấn công dồn dập gần đây của Israel, nguy cơ tấn công vào cơ sở hạt nhân của Iran có thể xảy ra.

Các lực lượng kiềm chế ở Trung Đông đang suy yếu

Những diễn quân sự nhanh chóng trong hai tuần vừa qua cho thấy, các lực lượng kiềm chế ở Trung Đông đang suy yếu và các nỗ lực hòa bình cho khu vực đang trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Trong khi thỏa thuận hòa bình giữa Israel và Hamas ngày càng xa vời, Israel đã mở một mặt trận thứ hai nhằm vào Hezbollah ở Lebanon với các chiến dịch trên bộ lần đầu tiên kể từ năm 2006. Các cuộc chiến hủy diệt của Israel chống lại các đối thủ trong khu vực – trước hết là Hamas và sau đó là Hezbollah - chắc chắn sẽ thúc đẩy cho lập luận của Iran rằng chỉ có vũ khí hạt nhân mới có thể đảm bảo an toàn cho đất nước. Trước tình hình này, Iran - đặc biệt là Lực lượng Vệ binh cách mạng Cộng hòa - đang phải chứng minh cho các đồng minh của họ - từ phong trào Hezbollah Lebanon, Hamas ở Palestine cho đến Houthi ở Yemen - rằng họ là một thế lực thực chất trong khu vực, là nhà lãnh đạo của "trục kháng chiến".

Trong khi đó, sự leo thang từ phía Iran khiến cho Thủ tướng Netanyahu có nhiều lý do hơn để hành động. Chứng kiến tên lửa Iran trên bầu trời Tel Aviv, Washington khó có thể yêu cầu Israel kiềm chế hơn nữa. Và ở trong nước, mối lo ngại về một Iran có vũ khí hạt nhân sẽ đánh bại những ý kiến phản đối cuộc phiêu lưu quân sự của Thủ tướng Netanyahu. Theo các báo cáo mới nhất vào tối ngày 1.10, tên lửa của Iran chỉ gây ra thương vong tối thiểu, nhưng đã làm dấy lên nỗi mối lo về những kịch bản có thể xảy ra trong vài năm tới: tên lửa chỉ cách Israel 12 phút bay, mang theo đầu đạn hạt nhân.

Trong thời điểm nguy hiểm này, khu vực Trung Đông thường nhờ vào sự hỗ trợ từ những nước có ảnh hưởng lớn, chẳng hạn Washington, để kiềm chế và đảo ngược nguy cơ leo thang. Nhưng ảnh hưởng của Tổng thống Biden dường như đang hết sức mờ nhạt trong những tháng cuối tại nhiệm.

Trong những thời điểm nguy hiểm như vậy, khu vực này trước đây thường trông chờ vào Washington, một tiếng nói có ảnh hưởng lớn đối với Israel, để kiềm chế và đảo ngược nguy cơ leo thang. Nhưng vị Tổng thống đang ở ngồi Phòng Bầu chỉ còn vài tháng nữa sẽ kết thúc nhiệm kỳ của mình. Và trong suốt nhiều tháng gần đây, ông bị đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở Trung Đông phớt lờ mọi lời cảnh báo. Trong khi đó, từ lâu đã xuất hiện nhiều ý kiến trong giới quốc phòng Hoa Kỳ kêu gọi Chính quyền phải hành động trước nguy cơ chương trình hạt nhân của Iran. Những tiếng nói đó giờ đây sẽ càng được củng cố.

Chính quyền của Tổng thống Biden nhìn chung luôn thận trọng với các kế hoạch phiêu lưu quân sự ở nước ngoài, và ứng cử viên Kamala Harris của Dân chủ được kỳ vọng sẽ đi theo con đường tương tự. Nhưng bạo lực leo thang ở Trung Đông có thể làm tổn hại đến cơ hội kế nhiệm Biden tại Nhà Trắng của bà vào thời điểm chỉ còn 5 tuần nữa là diễn ra cuộc bầu cử tổng thống.