Quốc hội Ukraine bỏ phiếu về cơ quan chống tham nhũng:Áp lực từ dân chúng và đồng minh

Bất bình trong lòng dân

Trong những ngày qua, hàng nghìn người Ukraine đã đổ ra đường ở Kiev và các thành phố lớn khác để bày tỏ sự bất bình sau khi các nghị sĩ, chủ yếu đến từ đảng cầm quyền của Tổng thống Volodymyr Zelenskiy, vội vàng thông qua các sửa đổi làm suy yếu quyền hạn của các cơ quan chống tham nhũng. Cụ thể, những sửa đổi này trao cho Tổng chưởng lý, một nhân vật do ông Zelenskiy bổ nhiệm, quyền chuyển các vụ án khỏi các cơ quan chống tham nhũng và phân công lại công tố viên theo ý muốn.

Dư luận cho rằng, động thái này là nhằm bảo vệ các đồng minh chính trị khỏi bị điều tra và truy tố, đồng thời làm suy yếu nền tảng pháp quyền, một trong những điều kiện then chốt để Ukraine tiến gần hơn đến cánh cửa EU.

Các cuộc biểu tình vẫn tiếp tục nổ ra ngay cả sau khi Tổng thống Zelenskiy tuyên bố sẽ thu hồi quyết định và đệ trình dự luật mới để khôi phục độc lập cho các cơ quan chống tham nhũng.

Vào tối 30/7, hàng trăm người đã tụ tập trước phủ Tổng thống ở Kiev, giơ cao biểu ngữ "Nhân dân là sức mạnh!" - những khẩu hiệu gợi nhớ tới cuộc cách mạng Maidan năm 2014.

“Tôi thực sự muốn Quốc hội bỏ phiếu nhanh như lần trước”, một người biểu tình tên Kateryna Kononenko, 36 tuổi, nói với vẻ kiên quyết. Trên mạng xã hội, nhiều lời kêu gọi biểu tình gần tòa nhà Quốc hội vào đúng ngày diễn ra phiên bỏ phiếu để gây áp lực buộc các nghị sĩ phải thông qua dự luật mới.

Theo một cuộc khảo sát gần đây của công ty thăm dò Gradus Research, hơn hai phần ba người Ukraine ủng hộ các cuộc biểu tình chống lại những sửa đổi gây tranh cãi nói trên. Điều này cho thấy, lòng dân đang trở thành yếu tố ngày càng quan trọng trong việc giám sát và định hình đường lối chính trị tại Kiev.

Câu hỏi về cam kết cải cách

Cùng với áp lực trong nước, chính quyền Ukraine còn phải đối mặt với sự chỉ trích từ Liên minh châu Âu, vốn yêu cầu minh bạch hóa hoạt động tư pháp phải là một trong những điều kiện then chốt cho quá trình gia nhập EU của Ukraine. Nhiều quan chức cảnh báo rằng việc làm suy yếu các cơ quan chống tham nhũng có thể gây tổn hại nghiêm trọng tới uy tín quốc tế của Ukraine và khiến tiến trình đàm phán gia nhập EU rơi vào bế tắc.

Trong bối cảnh đất nước đang bị tàn phá bởi cuộc chiến tranh với Nga, việc duy trì sự ủng hộ từ phương Tây, cả về tài chính lẫn quân sự, phụ thuộc lớn vào mức độ Ukraine thực hiện các cải cách nội bộ. Do đó, bất kỳ động thái nào làm suy yếu cam kết chống tham nhũng đều bị xem là đòn giáng mạnh vào nỗ lực tiến gần hơn tới cánh cửa EU.

Vai trò của hai cơ quan chống tham nhũng

Hai cơ quan bị ảnh hưởng bởi các sửa đổi là Cục Chống tham nhũng Quốc gia Ukraine (NABU) và Văn phòng Công tố viên Chống tham nhũng chuyên trách (SAPO), vốn đóng vai trò then chốt trong nỗ lực làm trong sạch bộ máy công quyền, bất chấp chiến tranh vẫn đang diễn ra ác liệt.

Chỉ trong thời gian ngắn, các cơ quan này đã điều tra và truy tố nhiều quan chức cấp cao, trong đó có cả Phó Thủ tướng Oleksii Chernyshov - người bị cáo buộc nhận hối lộ 345.000 USD chỉ trong tháng trước. Những vụ việc như vậy củng cố hình ảnh NABU và SAPO như những trụ cột không thể thiếu trong cuộc chiến chống tham nhũng vốn kéo dài nhiều thập kỷ ở Ukraine.

Trong cuộc phỏng vấn với Reuters tuần trước, ngay sau khi Tổng thống Zelenskiy tuyên bố thay đổi lập trường, Giám đốc NABU Semen Kryvonos cho biết, áp lực đối với cơ quan của ông “chắc chắn sẽ tiếp tục” do sự chống đối của những “thế lực tham nhũng không có lợi trong quá trình làm trong sạch Ukraine”.

Ông Kryvonos nhấn mạnh rằng, làn sóng biểu tình đã khiến ông và các đồng nghiệp cảm thấy "trách nhiệm nặng nề hơn bao giờ hết", song ông cũng kêu gọi Chính phủ chia sẻ trách nhiệm: "Chính phủ cần phải phản ứng và nói rằng, ở đây có tham nhũng - hãy tiêu diệt nó”.

Dù quy mô các cuộc biểu tình trên đường phố những ngày qua không thể so sánh với cuộc cách mạng Maidan năm 2014, nhưng những gì đang diễn ra vẫn là một lời cảnh tỉnh rõ ràng đối với chính quyền Tổng thống Zelenskiy rằng nhân dân Ukraine không dễ dàng chấp nhận việc quay lưng lại với các nguyên tắc dân chủ và pháp quyền và thời chiến không thể là cái cớ để thỏa hiệp với tham nhũng. Phiên bỏ phiếu tại Quốc hội vào 31/7 sẽ là một phép thử quan trọng.