Đây tiếp tục là một trong những luật, nghị quyết được Quốc hội thông qua với tỷ lệ ĐBQH có mặt tán thành rất cao tại Kỳ họp bất thường lần thứ Chín này, thể hiện sự đồng thuận rất cao của các đại biểu Quốc hội đối với việc sửa đổi, bổ sung hoàn thiện các luật về tổ chức bộ máy và nghị quyết có liên quan, trực tiếp phục vụ cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy của hệ thống chính trị cũng như các chủ trương của Trung ương nhằm thúc đẩy sự phát triển bứt phá của đất nước trong kỷ nguyên mới.
Tổ chức chính quyền địa phương tinh, gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả
Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) gồm 7 chương, 50 Điều; có hiệu lực thi hành từ ngày 1.3.2025.
Theo luật, đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam gồm có: tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương; xã, phường, thị trấn; đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do Quốc hội quyết định thành lập.
Tùy theo điều kiện địa lý, dân cư, yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đơn vị hành chính cấp huyện tại các đảo, quần đảo có thể không tổ chức đơn vị hành chính cấp xã.
Nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp được xác định trên cơ sở phân định thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước ở trung ương và cơ quan nhà nước ở địa phương và của chính quyền địa phương các cấp theo hình thức phân quyền, phân cấp.
Luật quy định 5 nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương.
Cụ thể, thứ nhất, tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng pháp luật; thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ. HĐND làm việc theo chế độ tập thể và quyết định theo đa số. UBND ở cấp chính quyền địa phương hoạt động theo chế độ tập thể UBND kết hợp với trách nhiệm của Chủ tịch UBND.
Thứ hai, tổ chức chính quyền địa phương tinh, gọn, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu quản trị địa phương chuyên nghiệp, hiện đại, minh bạch, bảo đảm trách nhiệm giải trình gắn với cơ chế kiểm soát quyền lực.
Thứ ba, bảo đảm quyền con người, quyền công dân; phát huy quyền làm chủ của Nhân dân, phục vụ Nhân dân, chịu sự kiểm tra, giám sát của Nhân dân.
Thứ tư, bảo đảm nền hành chính thống nhất, thông suốt, liên tục.
Thứ năm, những công việc thuộc thẩm quyền của chính quyền địa phương phải do địa phương quyết định, địa phương tổ chức thực hiện và tự chịu trách nhiệm.
Luật cũng quy định, HĐND gồm các đại biểu HĐND do cử tri ở địa phương bầu ra, là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và cơ quan nhà nước cấp trên.
UBND ở cấp chính quyền địa phương do HĐND cùng cấp bầu, là cơ quan chấp hành của HĐND, cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương, HĐND cùng cấp và cơ quan hành chính nhà nước cấp trên.
UBND ở nơi không tổ chức cấp chính quyền địa phương là cơ quan hành chính nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm trước Nhân dân địa phương và UBND cấp trên trực tiếp.
Giao Chính phủ quy định cụ thể số lượng Ủy viên UBND các cấp
Trình bày Báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo Luật, Ủy viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng nêu rõ, có ý kiến đề nghị bổ sung một điều giải thích các thuật ngữ phân cấp, phân quyền, ủy quyền. Một số ý kiến đề nghị rà soát, chỉnh lý quy định của dự thảo Luật để bảo đảm thống nhất với Luật Tổ chức Chính phủ (sửa đổi).
Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã tiếp thu ý kiến nêu trên và rà soát, chỉnh lý quy định tại các điều 12, 13 và 14 của dự thảo Luật để bảo đảm thống nhất, phù hợp với vai trò, tính chất của mỗi chủ thể, rõ ràng về điều kiện bảo đảm và cơ chế chịu trách nhiệm trong thực hiện phân quyền, phân cấp, ủy quyền.
Về khái niệm phân quyền, phân cấp, ủy quyền, Luật Tổ chức Chính phủ vừa được Quốc hội thông qua đã có quy định cụ thể nên xin phép không nhắc lại trong Luật này để tránh trùng lặp.
Một số ý kiến đề nghị rà soát, bổ sung, chỉnh lý các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể của HĐND, Thường trực HĐND, UBND, Chủ tịch UBND các cấp bảo đảm đáp ứng yêu cầu thực tiễn, phù hợp và thống nhất với các quy định có liên quan.
Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉnh lý các quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND, UBND, Chủ tịch UBND các cấp bảo đảm có sự phân biệt nhất định về phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương ở từng cấp, tạo cơ sở cho việc tiếp tục quy định cụ thể các nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND, UBND các cấp trong từng lĩnh vực quản lý nhà nước trong các luật chuyên ngành, bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật và tính khả thi, ổn định, lâu dài của Luật.
Một số ý kiến đề nghị tiếp tục kế thừa cách thức quy định của Luật hiện hành về số lượng đại biểu HĐND, số lượng Phó Chủ tịch HĐND, số lượng các Ban của HĐND thay vì giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định cụ thể. Đồng thời, chỉnh lý quy định về cơ cấu tổ chức của UBND các cấp bảo đảm thống nhất, phù hợp thực tế.
Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiếp thu ý kiến nêu trên và bổ sung thêm một điều (Điều 28) quy định cụ thể về số lượng đại biểu HĐND các cấp trên cơ sở kế thừa quy định của Luật hiện hành; đồng thời bổ sung quy định về số Phó Chủ tịch HĐND, số lượng Ban của HĐND tại các điều khoản tương ứng trong dự thảo Luật để bảo đảm thuận lợi cho việc áp dụng pháp luật và việc tổ chức công tác bầu cử đại biểu HĐND các cấp nhiệm kỳ 2026 - 2031.
Đối với cơ cấu tổ chức của UBND, dự thảo Luật đã được chỉnh lý theo hướng giao Chính phủ quy định cụ thể số lượng Ủy viên UBND các cấp để tạo sự chủ động trong việc điều chỉnh cơ cấu tổ chức của UBND các cấp, phù hợp với chủ trương tiếp tục sắp xếp, tinh gọn bộ máy theo từng giai đoạn.
