Quảng Phú Cầu giữ lửa làng nghề và thích ứng cuộc sống hiện đại

Kết hợp linh hoạt công nghệ và thủ công

Không ai rõ nghề làm hương ở Quảng Phú Cầu bắt đầu từ bao giờ, chỉ được truyền lại rằng tổ nghề là ba nữ tướng thời Hai Bà Trưng từng dừng chân, truyền dạy nghề cho người dân trong vùng. Câu chuyện ấy không chỉ là dã sử, mà đã thành một phần niềm tự hào của dân làng.

Từ khâu lựa chọn nguyên liệu đến khi hoàn thiện, mỗi nén hương trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, phản ánh sự khéo léo và tâm huyết của người thợ. Nứa được vận chuyển chủ yếu từ các tỉnh trung du và miền núi phía Bắc như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh…, sau đó phân loại kỹ lưỡng trước khi đưa vào sản xuất. Những ống nứa đạt tiêu chuẩn sẽ được chặt thành khúc, chẻ nhỏ, rồi đưa vào máy tiện tạo thành những que tăm đều, thẳng đẹp.

Công đoạn tiếp theo là nhuộm màu, thường là sắc đỏ đặc trưng, không chỉ giúp tăm hương bắt mắt hơn mà còn mang ý nghĩa tâm linh, tượng trưng cho may mắn và sự linh thiêng. Những que tăm sau đó được đem phơi khô dưới nắng để giữ được độ bền và chất lượng tốt nhất.

Tăm đạt chuẩn sẽ được chuyển đến khâu se hương, phần tăm bị cong, lệch hoặc gãy sẽ được tận dụng cho các công đoạn khác như đốt bột, làm chất dẫn cháy… Quy trình khép kín này không chỉ giảm thiểu lãng phí nguyên liệu mà còn cho thấy sự chỉn chu trong từng chi tiết của người làm nghề Quảng Phú Cầu.

Sau khi khô, tăm được chuyển đến tay thợ, đưa vào máy se hương. Đặc biệt, thay vì sấy, hương được hong khô tự nhiên để giữ trọn vẹn mùi thơm trầm ấm đặc trưng của làng Quảng Phú Cầu.

Chủ cơ sở sản xuất tăm hương Long Hòa, thôn Cầu Bầu, ông Nguyễn Hữu Long chia sẻ: “Trước đây chân hương được nhuộm hoàn toàn là màu đỏ, hoặc là đỏ hồng. Tuy nhiên, khi ngày càng nhiều khách đến tham quan chụp ảnh, chúng tôi nhuộm nhiều màu khác như xanh, vàng, hồng… rồi sắp xếp thành nhiều hình khối, xây cả bậc cao để khách ngắm cảnh và chụp ảnh, qua đó góp phần quảng bá hương Quảng Phú Cầu”.

Không nằm ngoài làn sóng hiện đại hóa, ngày càng nhiều cơ sở sản xuất hương tại Quảng Phú Cầu đưa máy móc vào hỗ trợ các công đoạn như chẻ nứa, tiện tăm, se hương. Tuy vậy, theo ông Nguyễn Hữu Long, nhiều khâu đặc thù của nghề làm hương vẫn do con người đảm nhiệm. Đơn cử như việc phơi hương, công đoạn tưởng đơn giản nhưng lại phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết. Những ngày nồm ẩm hay mưa nắng thất thường, thợ phải túc trực để kịp thu hương, căng bạt, điều chỉnh hướng phơi, thậm chí thay đổi toàn bộ lịch trình sản xuất chỉ trong một buổi sáng.

Chính sự kết hợp linh hoạt giữa công nghệ và cảm quan thủ công ấy đã tạo nên sức sống bền bỉ cho làng nghề. Người dân nơi đây làm nghề bằng thói quen và cảm giác. Họ thậm chí có thể nhìn trời để đoán độ nắng, ngửi hương để biết độ khô, sờ để kiểm tra độ mịn của bột… Chính những cảm quan nghề ấy đã tạo nên bản sắc riêng cho hương Quảng Phú Cầu: thơm lâu, cháy đều, không khói độc.

Làng nghề trở thành điểm đến văn hóa

Những năm gần đây, làng nghề trăm tuổi Quảng Phú Cầu trở thành điểm đến hấp dẫn nhiều du khách. Những ống kính lia vội và ánh mắt đầy tò mò của những người lần đầu chứng kiến quy trình làm ra một nén hương. Tour du lịch trải nghiệm nghề làm hương phát triển mạnh, kết hợp tham quan, chụp ảnh, tìm hiểu văn hóa.

Một số cơ sở sản xuất đầu tư cải tạo không gian nhà xưởng, xây sân bậc, trang trí cụm hương nhiều màu sắc để phục vụ nhu cầu thẩm mỹ và chụp ảnh của khách du lịch. Những tour trải nghiệm làng nghề được thiết kế gắn quy trình sản xuất với hoạt động trải nghiệm thủ công và giới thiệu văn hóa địa phương. Ngày cao điểm, một cơ sở có thể đón hàng trăm lượt khách, mang lại nguồn thu nhập bổ sung cho gia đình.

Một khách du lịch đến từ Italy chia sẻ, tại quê hương bà, hương cũng thường được sử dụng trong các nghi lễ tôn giáo như cầu nguyện. “Vì thế khi đến đây, tôi thấy rất gần gũi”. Bà bày tỏ ấn tượng với không gian đầy màu sắc và mùi hương đặc trưng của làng nghề. “Mọi công đoạn làm hương đều công phu. Tôi vừa thử nhuộm hương xong, trải nghiệm thật sự thú vị. Tôi nghĩ nơi này nên được đưa vào tất cả tour du lịch (đến Hà Nội). Rất xứng đáng”.

Việc phát triển song song sản xuất và du lịch mở ra hướng đi bền vững cho Quảng Phú Cầu trong bối cảnh nhiều làng nghề truyền thống đang bị mai một. Mô hình này không chỉ mang lại giá trị kinh tế, mà còn góp phần bảo tồn kỹ năng nghề thủ công, duy trì nhịp sống làng nghề và quảng bá bản sắc văn hóa Việt.