Gỡ “điểm nghẽn” trong thi hành Luật Đất đai
Thảo luận tại Tổ 8 (gồm Đoàn ĐBQH tỉnh Bắc Ninh và Cà Mau) các đại biểu cho rằng, việc ban hành Nghị quyết của Quốc hội về các cơ chế, chính sách tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong tổ chức thi hành Luật Đất đai là cần thiết. Đại biểu đề nghị, cần tách bạch hai nhóm đối tượng khi áp dụng bồi thường, gồm: người dân sinh sống ổn định lâu dài và nhóm đầu cơ đất nhằm hưởng lợi từ dự án.
Tránh hiện tượng “lướt sóng”, gom đất gây biến động giá
Một trong những nội dung được đại biểu quan tâm, đó chính là cơ chế thu hồi đất được được quy định tại điểm b, khoản 2, Điều 3 quy định Nhà nước thu hồi đất trong “Trường hợp sử dụng đất để thực hiện dự án thông qua thoả thuận về nhận quyền sử dụng đất đã hết thời hạn phải hoàn thành việc thoả thuận hoặc hết thời gian gia hạn phải hoàn thành thoả thuận mà đã thoả thuận được trên 75% diện tích và trên 75% số lượng người sử dụng đất thì HĐND cấp tỉnh xem xét, thông qua việc thu hồi phần đất còn lại để giao đất, cho thuê đất đối với chủ đầu tư”.
Nhiều đại biểu bày tỏ lo ngại cơ chế này chưa bảo đảm tính hợp hiến và có thể làm gia tăng khiếu kiện. Đại biểu Trần Thị Hoa Ry (Cà Mau) cho rằng quy định này liên quan trực tiếp đến quyền công dân về tài sản nên cần cân nhắc thận trọng. Đại biểu nhấn mạnh thực tế hiện nay, hơn 60% khiếu nại – tố cáo phát sinh từ thu hồi đất và bồi thường, do đó nếu cơ chế mới không được thiết kế chặt chẽ thì “nguy cơ tạo ra một điểm nghẽn mới là rất lớn”.
Cùng quan điểm, đại biểu Trần Văn Tuấn (Bắc Ninh) cho rằng cần làm rõ cơ sở để đặt ra 2 điều kiện được Nhà nước thu hồi đất trong trường hợp trên là “đã thỏa thuận được trên 75% diện tích và trên 75% số lượng người sử dụng đất” (tại sao không phải tỷ lệ cao hơn hay thấp hơn?). “ Tại sao phải đáp ứng đồng thời cả 2 điều kiện này mà không phải chỉ cần đáp ứng một trong 2 điều kiện”, ĐBQH Trần Văn Tuấn đặt vấn đề.
Theo đại biểu, trên thực tế có trường hợp đã thoả thuận được trên 75% diện tích (thậm chí còn cao hơn), song tỷ lệ người sử dụng đất đã đạt được thoả thuận lại rất thấp vì diện tích đất thuộc quyền sử dụng đất của họ không lớn; nếu chờ có đủ 75% số lượng người sử dụng đất đồng thuận là rất khó (trường hợp ngược lại cũng tương tự, tỷ lệ người sử dụng đất đồng thuận cao, có thể là 75% hoặc cao hơn, song tỷ lệ diện tích đất đã đạt được sự thoả thuận lại rất thấp).
“Đây là vấn đề mà trong Tờ trình của Chính phủ chưa đề cập đầy đủ. Do đó cần làm rõ, đồng thời có đánh giá tác động chính sách cụ thể đối với các đối tượng, nhất là đối với người có đất bị thu hồi và chủ đầu tư khi đưa ra quy định trên vào Nghị quyết”, ĐBQH Trần Văn Tuấn kiến nghị.
Đồng thời, cần có quy định cụ thể về nguyên tắc bồi thường, thu hồi đất khi Nhà nước thu hồi đất đối với trường hợp quy định tại điểm b, khoản 2, Điều 3 nêu trên. Theo đại biểu trong trường hợp này không nên áp dụng giá đất tính tiền bồi thường theo quy định tại khoản 6, Điều 3 trong dự thảo Nghị quyết (khoản 6, Điều 3 quy định “Giá đất tính bồi thường về đất quy định tại khoản 2, Điều 91 Luật Đất đai và giá đất tái định cư quy định tại khoản 3, Điều 111 Luật Đất đai được tính theo giá đất trong bảng giá đất và hệ số điều chỉnh giá đất theo quy định tại Nghị quyết này”.
Theo đại biểu, giá đất mà chủ đầu tư đã bồi thường đối với diện tích đất đã đạt được thoả thuận thường cao hơn giá theo bảng giá đất do cơ quan có thẩm quyền ban hành, vì vậy nếu thực hiện theo quy định trên sẽ không công bằng, có thể dẫn đến khiếu kiện phức tạp. Vì vậy, đại biểu đề nghị bổ sung khoản 6, Điều 3 trong dự thảo Nghị quyết quy định sau: Trường hợp Nhà nước thu hồi đất theo quy định tại điểm b, khoản 2, Điều 3 của Nghị quyết này thì giá đất để tính bồi thường, hỗ trợ khi thu hồi đất bằng mức giá bình quân đối với diện tích đất mà chủ đầu tư đã đạt được sự thoả thuận. Kinh phí thu hồi đất do doanh nghiệp/chủ đầu tư bảo đảm.
ĐBQH Đinh Ngọc Minh (Cà Mau) đồng tình với xu hướng mở của dự thảo nhưng đề nghị bổ sung cơ chế linh hoạt: Khi dự án đã đạt trên 90% diện tích thì có thể thu hồi phần còn lại mà không cần xét số hộ, nhằm tránh tình trạng một vài hộ nhỏ lẻ kéo dài tiến độ của cả dự án.
Về cơ chế bồi thường, tái định cư và giá đất, các đại biểu thống nhất rằng đây là “gốc rễ” của các tranh chấp đất đai và là điểm nghẽn gây chậm tiến độ cho nhiều dự án. Do vậy có ý kiến đại biểu đề nghị cần tách bạch hai nhóm đối tượng khi áp dụng bồi thường, gồm: Người dân sinh sống ổn định lâu dài và nhóm đầu cơ đất nhằm hưởng lợi từ dự án.
Việc này giúp tránh hiện tượng “lướt sóng”, gom đất gây biến động giá và làm gia tăng chi ngân sách cho bồi thường. Đồng thời, nên xem xét mức bồi thường bình quân theo giá nhà đầu tư đã thỏa thuận được với người dân trước đó, thay vì áp dụng duy nhất bảng giá đất. Điều này vừa phù hợp thực tiễn, vừa tạo sự công bằng cho các hộ dân đã chấp thuận trước.
Giá đất chuyển tiếp cần được quy định theo lộ trình
Bên cạnh đó, có ý kiến nhấn mạnh giá đất chuyển tiếp phải được quy định theo lộ trình, “không gây sốc” cho doanh nghiệp, tránh việc hàng loạt dự án bị dừng lại do không kịp điều chỉnh.
Liên quan quy định công khai vi phạm đất đai trên Cổng thông tin điện tử của UBND tỉnh, đại biểu Đỗ Thị Việt Hà (Bắc Ninh) cho rằng nội dung này chưa phù hợp với Luật Xử lý vi phạm hành chính, vì luật hiện hành chưa quy định hình thức công khai như vậy. Đại biểu đề nghị nếu tiếp tục giữ nội dung công khai, phải sửa ngay trong chính Nghị quyết để tránh mâu thuẫn pháp luật, đồng thời bổ sung quy định về hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp, cách thức bồi thường đối với đất giao – cho thuê trái thẩm quyền và chủ thể được tiếp tục cho thuê đất khi dự án cần duy trì sản xuất.
Một vấn đề then chốt khác là cơ chế chuyển tiếp giữa Luật Đất đai 2024 và các dự án đang thực hiện. Đại biểu Nguyễn Duy Thanh (Cà Mau) cho rằng chuyển tiếp không rõ ràng sẽ khiến dự án “đứng hình”. Theo đại biểu, những dự án đã có quyết định giao đất hoặc quy hoạch 1/500 cần được tiếp tục triển khai theo cơ chế cũ; còn dự án đang điều chỉnh chủ trương đầu tư thì có thể áp dụng quy định mới nhưng theo thủ tục rút gọn để không phải làm lại toàn bộ.