Luật Phòng bệnh hướng đến công bằng y tế: Không ai bị bỏ lại phía sau
Lấy người dân làm trung tâm, dự thảo Luật Phòng bệnh đặt mục tiêu xây dựng hệ thống phòng ngừa công bằng và bao trùm, đặc biệt đối với nhóm yếu thế và vùng khó khăn. Dự thảo bổ sung nhiều chính sách mới về sức khỏe tâm thần, tiêm chủng, dinh dưỡng và quyền khám sức khỏe định kỳ miễn phí từ năm 2026.
Theo Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) Phạm Đức Mạnh, Luật Phòng bệnh khi được ban hành sẽ thể chế hóa toàn diện chính sách của Đảng và Nhà nước trong lĩnh vực y tế dự phòng, chuyển trọng tâm từ “khám chữa bệnh” sang “chủ động phòng bệnh”, hướng tới mục tiêu bảo vệ sức khỏe nhân dân từ sớm, từ xa và ngay tại cơ sở.
Một điểm mới quan trọng của dự thảo là lần đầu tiên đưa nội dung phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần vào luật, quy định rõ các yếu tố nguy cơ, biện pháp phát hiện sớm và can thiệp, phòng ngừa. Luật xác định cụ thể quyền và trách nhiệm của cá nhân, gia đình, tổ chức và chính quyền địa phương trong công tác này; bảo đảm người có nguy cơ hoặc đã mắc rối loạn sức khỏe tâm thần được khám sàng lọc, tiếp cận tư vấn - điều trị và không bị kỳ thị, phân biệt đối xử. Người bệnh cũng có nghĩa vụ phối hợp với cơ quan y tế và địa phương trong giám sát, phục hồi chức năng.
Ba cấp độ phòng ngừa được đưa vào dự thảo gồm: phòng ngừa toàn diện, phòng ngừa có chọn lọc và phòng ngừa chỉ định, phản ánh tiếp cận đa tầng đối với sức khỏe tâm thần cộng đồng. Bộ Y tế sẽ ban hành quy định chi tiết về chuyên môn, bảo đảm giám sát và can thiệp sớm hiệu quả.
Dự thảo cũng đề xuất chế tài với hành vi giả bệnh tâm thần nhằm trục lợi hoặc né tránh nghĩa vụ pháp lý; đồng thời giao trách nhiệm cho các cơ sở trợ giúp xã hội trong chăm sóc, tư vấn, phục hồi tâm lý và truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng.
Bên cạnh đó, luật mở rộng phạm vi sử dụng vaccine, sinh phẩm và bổ sung nhóm đối tượng nguy cơ cao như người cao tuổi, lực lượng vũ trang, người tham gia chống dịch. Về dinh dưỡng, dự thảo quy định nguyên tắc chăm sóc dinh dưỡng suốt vòng đời, đặc biệt nhấn mạnh 1.000 ngày đầu đời - giai đoạn quyết định thể lực, trí tuệ và tầm vóc trẻ. Luật cũng nêu rõ yêu cầu dinh dưỡng cho từng nhóm như phụ nữ mang thai, bà mẹ cho con bú, trẻ em, học sinh, người lao động và người cao tuổi.
Theo ông Phạm Đức Mạnh, dự thảo đã bổ sung quy định về phòng, chống bệnh không lây nhiễm, bao gồm giảm yếu tố nguy cơ, phát hiện sớm và quản lý bệnh tại cộng đồng. Để thể chế hóa Nghị quyết số 72-NQ/TW, dự thảo quy định người dân được khám sức khỏe định kỳ hoặc sàng lọc miễn phí ít nhất mỗi năm một lần từ năm 2026.
Luật không làm phát sinh tổ chức nhân sự mới nhưng bộc lộ thách thức về thiếu nguồn lực y tế dự phòng. Vì vậy, dự thảo đề xuất các giải pháp thúc đẩy nghiên cứu khoa học, chuyển đổi số, đào tạo nhân lực và bảo đảm kinh phí. Đồng thời, đề xuất thành lập Quỹ Phòng bệnh nhằm tạo nguồn tài chính bền vững phục vụ các hoạt động y tế dự phòng.
Nguyên Phó Chủ tịch Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam TS. Nguyễn Văn Pha cho rằng, dự thảo cần cụ thể hơn tinh thần “phòng bệnh hơn chữa bệnh”, ưu tiên nguồn lực cho phòng ngừa. Ông cũng đề nghị mở rộng cơ chế khuyến khích xã hội hóa để khu vực tư nhân đầu tư mạnh hơn vào bệnh viện, phòng khám, trung tâm chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, Nhà nước vẫn phải giữ vai trò nòng cốt vì phần lớn công tác phòng bệnh hiện nay do Nhà nước đảm nhiệm.
Ông Pha nhấn mạnh sự cần thiết của chính sách ưu tiên cho nhóm yếu thế và người dân vùng khó khăn - những đối tượng thường gặp rào cản về thông tin, hạ tầng và chi phí khi tiếp cận dịch vụ y tế. Ông cho rằng luật phải quán triệt các nguyên tắc chủ động, toàn diện, liên ngành, đặt người dân ở trung tâm, bảo đảm công bằng và bền vững.
Quá trình xây dựng Luật Phòng bệnh được Bộ Y tế định hướng theo tinh thần công bằng và bao trùm, đặc biệt chú trọng hỗ trợ cộng đồng vùng khó khăn. Chương II, Điều 16 của dự thảo quy định người dân có quyền không bị kỳ thị, phân biệt đối xử do tình trạng bệnh tật, góp phần xây dựng môi trường y tế nhân văn và bền vững.