Giữ gìn văn hóa phi vật thể dân tộc thiểu số thông qua mô hình câu lạc bộ
Ngành văn hóa tỉnh Quảng Trị đang tích cực hỗ trợ đồng bào dân tộc thiểu số gìn giữ, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể trong các câu lạc bộ tại địa phương, để vốn quý được bảo tồn bởi chính các thế hệ của bản làng.
Kho tàng văn hóa vô giá
Di sản văn hóa phi vật thể được xem là “hồn cốt” của cộng đồng, gắn kết quá khứ, hiện tại và tương lai. Ngày nay, cũng chính những di sản ấy là kho tàng vô giá phát triển đời sống văn hóa, là “tài nguyên” trao cơ hội phát triển kinh tế - xã hội.
Đối với các dân tộc thiểu số, những giá trị văn hóa với màu sắc đặc trưng, mang hơi thở của sử thi, những câu chuyện cổ, càng hấp dẫn và cần được lưu truyền, tiếp nối, gắn với nhiệm vụ phát triển cộng đồng và xã hội.
Tại Quảng Trị, các dân tộc thiểu số chủ yếu là Chứt, Tà Ôi và Bru-Vân Kiều đến nay vẫn lưu truyền, gìn giữ các di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc. Với nghệ thuật trình diễn dân gian, trong khi người Chứt có làn điệu Cà tơm tà lênh (con trâu đi cày), là giai điệu mộc mạc, lời ca ứng tác, vừa hát đối đáp vừa hát đơn khi lên rẫy, trong lễ hội đám cưới, hay ru con; thì người Bru-Vân Kiều nổi tiếng với dân ca Cha Chấp giàu chất trữ tình, hát trong lúc lao động hay hò hẹn, phản ánh khát vọng tình yêu và cuộc sống. Đối với người Tà Ôi, các điệu múa tâng tung da dá, vang vọng tiếng trống chiêng là biểu hiện niềm vui cộng đồng trong lễ hội. Những lời ca, tiếng hát ấy đến nay vẫn được gìn giữ trong những ngày thường nhật, và đặc biệt tại các câu lạc bộ, lớp tập huấn ở địa phương.
Ông Trần Quốc Hội, Phó Trưởng phòng Quản lý văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Trị cho biết, giữ gìn tiếng nói, âm nhạc, lối ứng tác dân gian giúp phản ánh tâm hồn người dân, gắn bó với thiên nhiên và lao động, đồng thời tạo nên sức sống cho các lễ hội của đồng bào dân tộc thiểu số.
Các lễ hội văn hóa của đồng bào dân tộc thiểu số gắn với thiên nhiên, đất trời và tín ngưỡng trong lao động sản xuất cũng góp phần kể lại một phần câu chuyện của các tộc người. Người Chứt có lễ cúng Giang Sơn, cầu mong mưa thuận gió hòa, thần linh phù hộ cho mùa màng tốt tươi, cây lúa trĩu bông và đặc biệt cầu xin cho mọi người trong bản được khỏe mạnh, bình an. Người Bru-Vân Kiều tổ chức lễ hội trỉa lúa hay lễ mừng cơm mới, cầu cho mùa màng bội thu, thóc lúa đầy kho…
Tựu chung, các di sản văn hóa phi vật thể của dân tộc thiểu số tỉnh Quảng Trị đều là “dấu ấn” riêng của mỗi dân tộc, góp phần giữ lời ăn, tiếng nói, cách ứng xử, cách nhìn thế giới và ký ức lịch sử cũng như củng cố đoàn kết buôn làng. Xa hơn, đó là kho tàng để phát triển kinh tế - xã hội, đời sống văn hóa của cả cộng đồng.
Xây dựng các câu lạc bộ văn hóa dân gian
Nhằm bảo tồn và phát huy giá trị từ các câu hát, tiết mục trình diễn dân gian; lễ hội, nghề thủ công truyền thống… của các dân tộc thiểu số trên địa bàn, ngành văn hóa tỉnh Quảng Trị đã dành nhiều năm qua đồng hành với bà con để xây dựng các câu lạc bộ văn hóa dân gian.
NSƯT. Võ Thanh Nhân, Phó Giám đốc Trung tâm Văn hóa và Điện ảnh tỉnh Quảng Trị cho hay, khác với di sản văn hóa vật thể, phương thức lưu truyền và truyền dạy các di sản văn hóa phi vật thể đều thông qua ký ức, truyền miệng, truyền nghề, thực hành qua ngôn ngữ và hành vi của con người cụ thể. Do vậy, việc gặp gỡ, sinh hoạt và lưu truyền các giá trị văn hóa phi vật thể trong khuôn khổ các câu lạc bộ là cần thiết để có thể gìn giữ, nhân lên giá trị của “kho tàng” này.
Các lớp tập huấn của ngành văn hóa Quảng Trị đã giúp bà con từng bước xây dựng, duy trì các câu lạc bộ, bao gồm sưu tầm, thống kê di sản, phục dựng và thực hành diễn xướng, phát huy vốn quý văn hóa của bà con đồng bào.
Trong số nhiều câu lạc bộ văn hóa tại Quảng Trị, đáng chú ý có câu lạc bộ văn hóa dân gian Kim Thủy với những tiết mục trình diễn của đồng bào Bru-Vân Kiều. Câu lạc bộ được thành lập năm 2023 với hơn 80 thành viên là người dân của 10/12 thôn, bản xã Kim Thủy cũ, nay là xã Kim Ngân. Do địa hình cách trở khó khăn, bà con bận rộn mưu sinh, nên việc tập hợp câu lạc bộ để sinh hoạt, tập luyện gặp nhiều gian nan. Nhưng nhờ sự đồng lòng, đồng sức, câu lạc bộ vẫn duy trì hoạt động đều đặn để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa của đồng bào mình. Nhờ đó, vào những dịp kỷ niệm quan trọng của địa phương, câu lạc bộ có thể mang đến màu sắc riêng có và tạo dấu ấn trên sân khấu.
Để tiếp tục tạo nên các không gian sinh hoạt văn hóa, góp phần gìn giữ “kho tàng” di sản văn hóa phi vật thể vô giá, ngành văn hóa địa phương mong muốn tiếp tục được nâng cấp đồng bộ cả về cơ sở vật chất, trang trí thiết bị; tăng cường đội ngũ cán bộ có chuyên môn; phát triển nhiều hoạt động thiết thực bổ ích cho bà con đồng bào thiểu số, đáp ứng nhu cầu của người dân và và nâng cao chất lượng sinh hoạt câu lạc bộ.