Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm: Lành mạnh hóa thị trường, tăng mức bảo vệ người dân
Thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm, các đại biểu Quốc hội cho rằng, đây là cơ hội quan trọng để lành mạnh hóa thị trường, tăng mức bảo vệ người dân, nâng cao kỷ cương và hiệu lực giám sát, củng cố niềm tin vào hệ thống tài chính và bảo hiểm.
Đặt "chốt chặn" thiết yếu bảo vệ người mua bảo hiểm
Luật Kinh doanh bảo hiểm là luật chuyên ngành, nhưng có tác động sâu rộng đến sự ổn định kinh tế, xã hội và an sinh của người dân. Do vậy, các đại biểu Quốc hội đề nghị, việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm không chỉ dừng ở chỉnh lý kỹ thuật, mà cần được coi là bước hoàn thiện thể chế quan trọng để khắc phục những bất cập của thị trường bảo hiểm thời gian qua.
ĐBQH Lê Thu Hà (Lào Cai) chỉ rõ, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung quy định hiện hành để thuận lợi cho doanh nghiệp và đại lý, nhưng vẫn để ngỏ ba vấn đề quan trọng. Trong đó, Điều 3A và Điều 65 của dự thảo Luật mở rộng đối tượng được phép góp vốn, thành lập doanh nghiệp bảo hiểm nhưng không định nghĩa kiểm soát doanh nghiệp bảo hiểm. “Trong bối cảnh sở hữu chéo phức tạp, nếu không làm rõ tiêu chí kiểm soát trực tiếp, gián tiếp hoặc thông qua người có liên quan thì các điều kiện về nhà đầu tư sẽ khó thực thi”, đại biểu lưu ý.
Hay như, Điều 127 được sửa đổi, bổ sung để tạo thuận lợi hơn cho đại lý trong phân phối sản phẩm nhưng chưa có cơ chế kiểm soát xung đột lợi ích, nơi phát sinh tranh chấp nhiều nhất, đặc biệt trong kênh phân phối bảo hiểm qua ngân hàng, khi đại lý và ngân hàng dễ chạy theo hoa hồng. Khoản 3a, Điều 138 chỉ cấm doanh nghiệp môi giới đầu tư vào cổ đông hoặc người góp vốn, nhưng chưa làm rõ đầu tư gián tiếp, đầu tư qua quỹ hoặc công ty liên kết. Đây là kẽ hở thực tế có thể khiến quy định bị vô hiệu hóa.
Do vậy, đại biểu Lê Thu Hà kiến nghị bổ sung giải thích kiểm soát doanh nghiệp bảo hiểm ngay sau Điều 3A và giao Chính phủ quy định tiêu chí nhận diện sở hữu chéo. Với Điều 127, đại biểu đề nghị cần yêu cầu công khai chính sách hoa hồng, lưu vết tư vấn và quy trách nhiệm liên đới của doanh nghiệp khi đại lý tư vấn sai. Với Điều 138 cần mở rộng phạm vi cấm sang cả đầu tư gián tiếp, đầu tư qua bên liên quan để tránh lách luật.
Cùng quan điểm trên, ĐBQH Hà Sỹ Đồng (Quảng Trị) nhận thấy, Điều 73 Luật hiện hành được sửa đổi, bổ sung để chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm” trong xác định điều kiện và thời hạn chính thức hoạt động kinh doanh bảo hiểm. Cho rằng, việc chuyển sang hậu kiểm là phù hợp, song đại biểu lưu ý, dự thảo Luật hiện chưa làm rõ nội dung hậu kiểm, chưa xác định rõ trách nhiệm của cơ quan quản lý và chưa lượng hóa những điều kiện doanh nghiệp phải đáp ứng trước khi chính thức hoạt động.
“Điều này có thể dẫn đến rủi ro vì lĩnh vực bảo hiểm huy động tiền của người dân và doanh nghiệp”, đại biểu nhấn mạnh và đề nghị, Bộ Tài chính rà soát kỹ các quy định về kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ, quản trị rủi ro, ký quỹ, thu hồi giấy phép để bảo đảm sự chuyển đổi sang hậu kiểm vừa thông thoáng nhưng vẫn chặt chẽ.
Bên cạnh đó, để tạo đột phá về bảo vệ quyền lợi bên mua bảo hiểm - là chủ thể yếu thế nhất, đại biểu Lê Thu Hà đề nghị, cần chuẩn hóa mẫu hợp đồng, bản tóm tắt quyền lợi và điều khoản loại trừ bằng ngôn ngữ dễ hiểu. Xác lập nguyên tắc doanh nghiệp bảo hiểm phải chứng minh đã tư vấn đầy đủ, trung thực thay vì đặt gánh nặng chứng minh mình bị lừa dối lên người mua. Giao Chính phủ xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp bao gồm hòa giải bắt buộc trước tố tụng. “Như vậy, chúng ta không làm thay Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng nhưng sẽ đặt ra những chốt chặn thiết yếu ngay trong luật chuyên ngành”, đại biểu nhấn mạnh.
Quy định rõ mốc thực hiện, tránh đến hạn lại xin lùi
Một sửa đổi đáng chú ý của dự thảo Luật là mô hình vốn trên cơ sở rủi ro (RBC) được đề xuất áp dụng đầy đủ từ ngày 1/1/2031 (Điều 156) thay vì năm 2028 như quy định tại Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện hành. Đồng thời, cho phép áp dụng song song hai mô hình vốn trên cơ sở rủi ro và biên khả năng thanh toán một để doanh nghiệp có thời gian chuẩn bị nguồn lực và nâng cấp hệ thống công nghệ thông tin.
Đại biểu Lê Thu Hà nhận thấy, quy định tại Điều 156 về lộ trình áp dụng RBC và IFRS 17 (chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế về hợp đồng bảo hiểm) hiện đang quá phân mảnh. Trong khi RBC tính vốn theo rủi ro và IFRS 17 yêu cầu ghi nhận dự phòng và lợi nhuận theo giá trị hiện tại và mức độ rủi ro thực tế. Hai chuẩn này gắn chặt và phải triển khai song hành. Do vậy, theo đại biểu, lộ trình cần ít mốc thực hiện hơn, nhưng phải rõ ràng, gắn với mức độ sẵn sàng về dữ liệu, hệ thống công nghệ thông tin và chuẩn mực kế toán đồng bộ cho cả cơ quan quản lý và doanh nghiệp. “Nếu không thì sẽ dễ lặp lại tình trạng đến hạn lại xin lùi”, đại biểu nhấn mạnh.
Ngoài ra, đại biểu đề nghị, sửa đổi Điều 63 về sản phẩm bảo hiểm ngắn hạn cần gắn chặt với Điều 101, tách bạch nguồn vốn chủ sở hữu và nguồn phí bảo hiểm và Điều 156 về lộ trình áp dụng mô hình vốn trên cơ sở rủi ro (RBC). Bởi, nếu mở rộng biên độ sản phẩm, đặc biệt các sản phẩm có yếu tố rủi ro cao hoặc yếu tố đầu tư mà thiếu tiêu chí quản lý rủi ro cụ thể thì RBC “chỉ tồn tại trên giấy”.
Đồng thời, cần bổ sung một điều mang tính nguyên tắc về phát triển sản phẩm mới. Mọi sản phẩm có yếu tố đầu tư, công nghệ mới (InsTech), rủi ro khí hậu phải trải qua đánh giá tác động rủi ro độc lập, không chỉ dựa vào thẩm định của doanh nghiệp. Theo đại biểu, những bổ sung này sẽ không mở rộng thêm thủ tục, nhưng định vị rõ nguyên tắc để bảo đảm tất cả các văn bản dưới luật đều bám sát mục tiêu quản trị theo mô hình RBC.
Mặt khác, một số đại biểu cho rằng, cần cân nhắc quy định ngay trong dự thảo Luật về việc cho phép áp dụng song song mô hình vốn trên cơ sở rủi ro và biên khả năng thanh toán một. Bởi thực tế, để triển khai mô hình vốn trên cơ sở rủi ro trong kinh doanh bảo hiểm, một số quốc gia đã phải thử nghiệm trong 10 năm, hay như Trung Quốc cần thử nghiệm trong 4 năm, Thái Lan, Singapore là 2 năm… sau đó mới áp dụng đồng loạt.
Hơn nữa, khi sửa đổi Luật Kinh doanh bảo hiểm trong năm 2022, Quốc hội đã quy định sẽ áp dụng ổn định mô hình vốn trên cơ sở rủi ro từ năm 2028. Do vậy, các ý kiến này đề nghị, khi mô hình này còn chưa được thực thi thì không nên sửa đổi quy định pháp luật liên quan. Thay vào đó, có thể bằng nghị quyết của Chính phủ hoặc ban hành nghị quyết của Quốc hội về thí điểm để áp dụng mô hình RBC ở một số đơn vị, trong một giới hạn nào đó. Với các quy định này, mô hình quản lý rủi ro dựa trên biên khả năng thanh toán một đang áp dụng hiện nay sẽ được tiếp tục triển khai. Chỉ sau khi tổng kết thực hiện thí điểm mô hình RBC mới đưa vào sửa đổi toàn diện Luật Kinh doanh bảo hiểm, tạo sự ổn định hoạt động cho doanh nghiệp bảo hiểm.
"Dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Kinh doanh bảo hiểm dù được trình Quốc hội xem xét, thông qua theo trình tự rút gọn. Nhưng, đây là cơ hội quan trọng để lành mạnh hóa thị trường, tăng mức bảo vệ người dân, nâng cao kỷ cương và hiệu lực giám sát, củng cố niềm tin vào hệ thống tài chính và bảo hiểm".
Do vậy, các ĐBQH đề nghị, cơ quan soạn thảo và cơ quan thẩm tra phối hợp chặt chẽ, tiếp tục hoàn thiện dự thảo Luật, nhất là những quy định về hợp đồng bảo hiểm, mô hình quản lý, thanh tra chuyên ngành, để luật khi ban hành thật sự khả thi và bảo đảm an toàn cho thị trường cũng như người tham gia bảo hiểm.