Chuyển đổi số toàn dân, toàn diện, toàn trình: Hiện thực hóa khát vọng thịnh vượng dân tộcBài 2: Dữ liệu và định danh điện tử - Nền tảng phát triển Chính phủ số
Tiến trình xây dựng Chính phủ số tại Việt Nam những năm gần đây không chỉ đánh dấu bước chuyển quan trọng trong cách thức quản lý nhà nước, mà còn mở ra mô hình vận hành mới, nơi dữ liệu trở thành nền tảng, định danh số trở thành chìa khóa, còn người dân là trung tâm của mọi dịch vụ công.
Định danh số - "cửa ngõ" bước vào Chính phủ số
Việt Nam bước vào giai đoạn chuyển đổi số với tầm nhìn rõ ràng từ cấp cao nhất. Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhấn mạnh, "với mục tiêu trở thành nước công nghiệp hiện đại vào năm 2030 và nước phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, chúng ta phải coi khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là động lực chủ chốt. Đây chính là "chìa khóa vàng", là yếu tố sống còn để vượt qua bẫy thu nhập trung bình và nguy cơ tụt hậu, đồng thời hiện thực hóa khát vọng hùng cường và thịnh vượng của dân tộc ta".
Từ định hướng này, Chính phủ số được xác định không chỉ là ứng dụng công nghệ, mà là mô hình quản trị hoàn toàn mới của quốc gia - nơi các quyết định dựa trên dữ liệu, quy trình được xử lý trực tuyến và mọi giao dịch giữa người dân với Nhà nước được thực hiện nhanh gọn, minh bạch.
Trung tâm của mô hình ấy chính là Định danh điện tử VneID. Được kết nối với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư cùng nhiều cơ sở dữ liệu chuyên ngành, VneID trở thành "căn cước số" của mỗi công dân, cho phép thực hiện hàng loạt thủ tục: Cư trú, bảo hiểm, y tế, giáo dục, cấp phép xây dựng, khám, chữa bệnh không dùng giấy tờ… chỉ bằng một lần đăng nhập.
Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng đặt mục tiêu cụ thể: "Năm 2026, phấn đấu 100% người trưởng thành có danh tính số, tài khoản thanh toán và tài khoản dịch vụ công". Đây là bước đi mang ý nghĩa nền tảng - bởi chỉ khi toàn dân có danh tính số, Chính phủ số mới thực sự đi vào đời sống.
Song song với đó, các cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, đất đai, doanh nghiệp, tài chính… đang đóng vai trò "mạch máu thông tin" của bộ máy vận hành số. Khi kết nối với Cổng Dịch vụ công Quốc gia, tạo nên quy trình xuyên suốt từ trung ương đến địa phương, giảm chi phí, giảm thời gian và giảm tiếp xúc trực tiếp.
Để dữ liệu phát huy hiệu quả, "điểm nghẽn thể chế" phải được xử lý. Bộ Tư pháp đã sàng lọc 90 nội dung chồng chéo, chưa thống nhất về phân cấp - phân quyền; Chính phủ vừa ban hành Nghị định số 278/2025/NĐ-CP ngày 22/10/2025 quy định về kết nối, chia sẻ dữ liệu bắt buộc giữa các cơ quan thuộc hệ thống chính trị; Nghị định số 280/2025/NĐ-CP ngày 27/10/2025 sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 23/2015/NĐ-CP về cấp bản sao từ sổ gốc, chứng thực bản sao từ bản chính, chứng thực chữ ký và chứng thực hợp đồng, giao dịch, được sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định số 07/2025/NĐ-CP. Đây là những bước đi quan trọng để bảo đảm hành lang pháp lý vận hành trên môi trường số.
Trên nền tảng đó, những công cụ thông minh như Trợ lý AI Pháp Luật đang trở thành "cánh tay nối dài" của Chính phủ số, hỗ trợ người dân tiếp cận pháp luật thuận tiện, chính xác, kịp thời. Trong hệ sinh thái dữ liệu - định danh - thể chế đó, AI Pháp Luật đóng vai trò "trợ lý số" cho cả người dân và cơ quan công quyền. Công cụ này được huấn luyện trực tiếp từ hệ thống văn bản quy phạm pháp luật chính thống, tự động cập nhật khi có quy định mới.
Nhờ khả năng hiểu tiếng Việt đời thường, AI có thể trả lời tức thì những câu hỏi mà người dân trước đây ngại hỏi vì sợ "khó hiểu", ví dụ: "Sau sáp nhập, phường hay xã chứng thực giấy tờ?", "Hồ sơ cấp phép xây dựng gồm những giấy tờ gì?", "Làm căn cước mất bao lâu?". Chỉ trong vài giây, AI đưa ra câu trả lời kèm trích dẫn điều khoản, nghị định, văn bản gốc - điều không công cụ tìm kiếm nào làm được.
Sau gần 5 tháng vận hành, AI Pháp Luật đã xử lý hơn 140.000 câu hỏi, hỗ trợ tóm tắt văn bản dài và gợi ý nội dung trọng tâm. Tại bộ phận "một cửa", công cụ này giảm đáng kể sai sót trong hướng dẫn thủ tục; đối với người dân, giúp tiết kiệm thời gian và tiếp cận pháp luật dễ dàng hơn. Lãnh đạo Nhà nước đánh giá, đây là xu hướng tất yếu trong xây dựng Chính phủ số, giúp pháp luật trở nên gần gũi, dễ hiểu và minh bạch.
Hiệu quả từ mô hình chính quyền hai cấp
Nếu tầng trên là hạ tầng số, dữ liệu số và thể chế số, thì cấp cơ sở là nơi phản ánh trung thực nhất hiệu quả của Chính phủ số. Sau gần 4 tháng vận hành mô hình chính quyền địa phương hai cấp, các bộ, ngành trung ương và địa phương đã và đang tích cực triển khai đồng bộ nhiều giải pháp chỉ đạo, điều hành nhằm bảo đảm vận hành thông suốt, phục vụ tốt nhất cho nhân dân.
Chia sẻ tại Chương trình Chào mừng Ngày Chuyển đổi số Quốc gia năm 2025, Phó Chánh văn phòng UBND tỉnh Bắc Ninh, Giám đốc Trung tâm Phục vụ Hành chính công Nguyễn Ngọc Nam cho biết, từ góc độ chuyển đổi số, dễ dàng nhận thấy những ưu điểm nổi bật của mô hình 2 cấp; như giúp dễ dàng số hóa quy trình nội bộ trong quá trình tinh gọn bộ máy. Đồng thời, dễ triển khai các nền tảng số tập trung. Công tác chuyển đổi số cũng phù hợp với đô thị hóa và nhu cầu hiện đại hóa quản trị công, giúp tiết kiệm chi phí và nhân lực, phù hợp với mục tiêu số hóa đồng bộ.
Ngay khi Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 57, Thành ủy, HĐND và UBND TP. Hà Nội cũng như các cấp chính quyền của Thành phố xác định rằng đây là chiếc "chìa khóa vàng". Đặc biệt, trong thực hiện mô hình chính quyền 2 cấp nhằm bảo đảm hiệu quả, thông suốt, kinh nghiệm của Hà Nội được gói gọn trong 3 yếu tố: Đồng bộ; Dữ liệu và Chủ động.
"Chuyển đổi số là cách thức mới để làm mọi việc hiệu quả hơn, từ quản lý, sản xuất, kinh doanh đến giáo dục, y tế và văn hóa. Chính các chỉ số trên là thước đo rõ ràng nhất cho hiệu quả của tư duy "mặc định số", mọi quy trình đều được chuẩn hóa, công khai, minh bạch và lấy mức độ hài lòng của người dân, doanh nghiệp làm thước đo" - Phó Chủ tịch UBND TP. Hà Nội Trương Việt Dũnghấn mạnh.
Hà Nội cũng khẳng định vai trò tiên phong chuyển đổi số khi dẫn đầu bảng xếp hạng Chỉ số Chuyển đổi số (DTI) cấp tỉnh năm 2024 do Bộ Khoa học và Công nghệ công bố ngày 21/10 với 0,8241 điểm, xếp thứ nhất trên 34 tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương sau sáp nhập địa giới hành chính. Hà Nội được đánh giá cao về cả 4 chỉ số chính gồm: Nhận thức số, Thể chế số, Hoạt động Kinh tế số và Hoạt động Xã hội số. Tiếp theo là Thừa Thiên Huế, Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh và Thanh Hóa.
Với Tỉnh Tuyên Quang (trước kia là Tuyên Quang và Hà Giang), sau sáp nhập, địa phương thuộc khu vực Trung du - Miền núi phía Bắc được mở thêm không gian mới để phát triển toàn diện. Đến nay, toàn tỉnh có 2.984 vị trí trạm thu phát sóng di động (BTS) đang hoạt động; 100% các trung tâm xã, phường trên địa bàn tỉnh đã được phủ sóng băng rộng cáp quang; mạng truyền số liệu chuyên dùng tiếp tục được duy trì hoạt động ổn định tại 100% cơ quan nhà nước từ cấp tỉnh đến cấp xã. Các hệ thống dùng chung của tỉnh đã được điều chỉnh, cập nhật theo mô hình chính quyền địa phương 2 cấp và hợp nhất tỉnh. Cán bộ tại cơ sở đã được tập huấn, sớm có sự chuẩn bị, bảo đảm công tác triển khai không bị gián đoạn, ổn định, hiệu quả.
Tại Trung tâm Phục vụ hành chính công phường Minh Xuân, ông Hoàng Đức Chung (thôn 5) được đoàn viên thanh niên, cán bộ hướng dẫn kỹ lưỡng cách kê khai giấy tờ trên cổng dịch vụ công thông qua tài khoản VneID.
"Lúc đầu chúng tôi cũng khó khăn trong việc nắm bắt. Được hướng dẫn tận tình, chu đáo, tôi đã biết cách đăng nhập vào Cổng Dịch vụ công theo dõi quá trình tiếp nhận và thời gian trả kết quả. Chúng tôi rất tin tưởng vào bộ máy chính quyền sau sáp nhập của địa phương sẽ thực sự gần dân, phục vụ Nhân dân tốt nhất" - ông Chung phấn khởi chia sẻ.
Đến thời điểm hiện tại, hầu hết địa phương đã hoàn tất kết nối mạng truyền số liệu chuyên dùng đến cấp xã; phần mềm "một cửa điện tử" được đồng bộ, tích hợp với Cổng Dịch vụ công quốc gia.
.jpg)
Một số tỉnh như Lào Cai, Bắc Giang, Bà Rịa - Vũng Tàu… đã lưu trữ dữ liệu qua trung tâm điều hành hoặc ứng dụng điện toán đám mây, tỷ lệ số hóa hồ sơ đạt trên 90%. Một số tỉnh mạnh dạn tuyển dụng hoặc điều động cán bộ có chuyên môn công nghệ thông tin hỗ trợ cho các xã, phường mới sáp nhập, từng bước hình thành đội ngũ "công chức số" tại cơ sở.
Toàn bộ những thay đổi trên đang định hình Chính phủ số mà trong đó: Người dân có danh tính số, không phải mang nhiều giấy tờ; dữ liệu được liên thông, không phải khai đi khai lại; thủ tục được số hóa, không phải chờ đợi, không phát sinh chi phí không chính thức; AI hỗ trợ pháp lý, không còn rào cản khi tiếp cận văn bản pháp luật; bộ máy tinh gọn và vận hành hiệu quả nhờ dữ liệu và công nghệ.
Từ định danh số, dữ liệu quốc gia, nền tảng pháp lý đến trí tuệ nhân tạo, từng "mắt xích" đang kết nối để hình thành hệ sinh thái quản trị mới hiện đại hơn, minh bạch hơn và phục vụ người dân tốt hơn. Đây không còn là kỳ vọng hay lộ trình trên giấy, mà đang hiện diện rõ ràng trong từng giao dịch hành chính, từng thủ tục của người dân và từng quyết định quản lý ở cơ sở.
Theo Bộ Khoa học và Công nghệ, đến nay, tỷ lệ dịch vụ công trực tuyến được người dân sử dụng tăng cao, hồ sơ giải quyết trực tuyến toàn trình đạt gần 40%, tăng gấp 9 lần so với năm 2019. Xếp hạng Chính phủ số của Việt Nam theo đánh giá Liên Hợp Quốc cũng đã tăng 15 bậc so với kỳ công bố trước (năm 2022). Điều này cho thấy, các nỗ lực xây dựng Chính phủ điện tử, Chính phủ số đã mang lại hiệu quả bước đầu.