Bản quyền - “trái tim” của hệ sinh thái sáng tạo
Bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ trong lĩnh vực văn hóa, sáng tạo tại Việt Nam đã có bước tiến đáng ghi nhận, song vẫn tồn tại nhiều khoảng trống; việc tăng cường hợp tác giữa các chủ thể sáng tạo, sản xuất và phân phối nội dung được kỳ vọng kiến tạo hệ sinh thái, nơi bản quyền được coi trọng.
Thách thức bảo vệ quyền của người sáng tạo
Cùng với quyền tác giả, các quyền liên quan gồm quyền của nghệ sĩ biểu diễn và quyền của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình - là ba trụ cột cấu thành hệ thống bảo vệ bản quyền trong lĩnh vực âm nhạc. NSND Thanh Hoa - Chủ tịch Hội Bảo vệ quyền của nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam (APPA) cho biết, trong khi quyền tác giả đã được đại diện bởi Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam (VCPMC), thì quyền của nghệ sĩ biểu diễn và nhà sản xuất âm nhạc mới chỉ bắt đầu được quan tâm những năm gần đây.
Khi một quốc gia bảo đảm đầy đủ 3 quyền cốt lõi trong lĩnh vực âm nhạc - quyền tác giả, quyền của nghệ sĩ biểu diễn và quyền của nhà sản xuất - thì bản quyền trong lĩnh vực âm nhạc mới thực sự được bảo vệ một cách toàn diện và bền vững.
Bởi vậy, cách đây 8 năm, APPA ra đời, kỳ vọng tạo bước ngoặt cho giới nghệ sĩ biểu diễn. “APPA dường như là hội sau cùng, sau 60 năm có Hội Nhạc sĩ Việt Nam. Dù nghệ sĩ sinh ra là để phục vụ khán giả, nhưng nghệ sĩ biểu diễn trên thế giới được hưởng quyền liên quan hàng trăm năm qua. Giờ đây, chúng tôi mới bắt đầu được hưởng quyền của nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam”, NSND Thanh Hoa chia sẻ.
NSND Thanh Hoa kỳ vọng nhận thức về quyền lợi chính đáng của nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam sẽ được lan tỏa rộng rãi. APPA cũng đẩy mạnh hợp tác với các đơn vị, nhằm nâng cao nhận thức về quyền sở hữu trí tuệ, mở ra cơ hội tiếp cận các công cụ bảo vệ bản quyền trên nền tảng số - nơi mà các sản phẩm âm nhạc đang được tiêu thụ và lan tỏa mạnh mẽ nhất.
Không chỉ trong lĩnh vực âm nhạc, vấn đề bản quyền trong các ngành sáng tạo khác cũng đang đối mặt với nhiều thách thức, đặc biệt là trên môi trường số. Theo khảo sát của Liên minh chống vi phạm bản quyền châu Á (CAP), Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ vi phạm bản quyền cao nhất khu vực, với 41% vi phạm qua mạng xã hội và ứng dụng nhắn tin, 19% qua các dịch vụ phát nội dung online.
Các hành vi phổ biến như livestream trái phép, sao chép, chỉnh sửa, đăng tải lại video mà không xin phép đang khiến ngành công nghiệp nội dung số thất thoát hàng trăm triệu USD mỗi năm. Năm 2022, Việt Nam ghi nhận 15,5 triệu người dùng trái phép, gây thiệt hại 348 triệu USD - tương đương 18% doanh thu ngành video hợp pháp. Nếu không có giải pháp kiểm soát, con số này có thể tăng lên 456 triệu USD vào năm 2027.
Trong không gian số, mỗi sản phẩm văn hóa, từ một bản nhạc, bộ phim, đến bức tranh… đều có thể bị sao chép và lan truyền chỉ trong vài giây. Sự tiện lợi đồng thời tạo ra thách thức bảo vệ giá trị, công sức và quyền sở hữu của người sáng tạo.
Trụ cột của công nghiệp văn hóa trong kỷ nguyên số
Sự bùng nổ của các nền tảng số như YouTube, TikTok, Spotify… đã làm thay đổi hoàn toàn cách thức sản xuất, phân phối và tiêu thụ sản phẩm văn hóa. Các nhà sản xuất nội dung buộc phải thay đổi tư duy, tạo ra sản phẩm linh hoạt, cá nhân hóa theo thị hiếu người dùng. Tuy nhiên, đi kèm với đó là yêu cầu cấp thiết về việc ứng dụng công nghệ để bảo vệ bản quyền; ông Vũ Kiêm Văn, Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hội Truyền thông số Việt Nam (VDCA) nhận định, việc bảo vệ bản quyền trong môi trường số vốn đã phức tạp, nhưng khi các sản phẩm số, tài sản số và nội dung số được phân phối trên các nền tảng xuyên biên giới, thách thức lại càng lớn hơn.
Sự đa dạng về hạ tầng công nghệ, khác biệt pháp lý giữa các quốc gia và tốc độ lan truyền của nội dung trên internet khiến cho việc kiểm soát và thực thi quyền sở hữu trí tuệ trở nên vô cùng khó khăn. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc ứng dụng công nghệ, và đẩy mạnh hợp tác để bảo vệ bản quyền.
Ngày 3/11 đã diễn ra Lễ ký kết hợp tác giữa các cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch, với 18 thỏa thuận được ký kết; theo ông Trần Hoàng, Cục trưởng Cục Bản quyền tác giả, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, đặc biệt là nghệ thuật biểu diễn mang tính đặc thù, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các chủ thể sáng tạo, sản xuất và quản lý.
Ông Trần Hoàng nhấn mạnh, bảo vệ bản quyền là yếu tố cốt lõi để phát triển công nghiệp văn hóa - một ngành kinh tế giàu tiềm năng, đóng góp thiết thực vào tăng trưởng kinh tế - xã hội. Lễ ký kết không chỉ dừng lại ở việc kết nối các đơn vị sản xuất trong lĩnh vực điện ảnh, nghệ thuật biểu diễn hay các ngành văn hóa khác, mà còn là dịp để khẳng định vai trò trung tâm của bản quyền trong toàn bộ chuỗi giá trị sáng tạo.
Đặc biệt, sự hiện diện của nhiều doanh nghiệp công nghệ, trong đó có các đơn vị có kinh nghiệm chuyên sâu trong việc bảo vệ bản quyền trên môi trường số, là tín hiệu tích cực cho thấy xu hướng ứng dụng khoa học - công nghệ vào công tác bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ. Sự bắt tay giữa các công ty công nghệ bảo vệ bản quyền chuyên nghiệp và các nhà sáng tạo, nhà sản xuất nội dung trong lĩnh vực văn hóa được kỳ vọng sẽ tạo ra bước đột phá bảo vệ tài sản trí tuệ trên không gian số. Qua đó, giúp các nghệ sĩ, nhà sản xuất có thể gìn giữ và phát huy giá trị của “đứa con tinh thần” mà họ đã dày công tạo dựng.