Nếu quyết định “nhờ” ChatGPT tư vấn sức khoẻ, hãy nhớ 5 nguyên tắc này
Chuyên gia khuyến nghị cách sử dụng trí tuệ nhân tạo trong chăm sóc sức khỏe một cách an toàn và hiệu quả.
Cùng với sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI), ngày càng nhiều người bắt đầu tìm đến các chatbot như ChatGPT để tra cứu thông tin và xin lời khuyên về sức khỏe. Theo khảo sát của tổ chức nghiên cứu y tế KFF, cứ sáu người trưởng thành thì có một người thường xuyên hỏi ý kiến chatbot về các vấn đề y khoa, và tỷ lệ này đang tiếp tục tăng lên.
Các nghiên cứu gần đây cho thấy ChatGPT có thể vượt qua kỳ thi cấp phép hành nghề y và thậm chí giải quyết các ca lâm sàng với độ chính xác cao hơn con người. Tuy nhiên, các chatbot AI cũng nổi tiếng vì có thể “bịa” thông tin và đôi khi đưa ra lời khuyên sai lệch, gây ảnh hưởng thực tế đến người dùng.
Những rủi ro đó, theo bác sĩ Ainsley MacLean, nguyên Giám đốc phụ trách AI của Tập đoàn Y khoa Mid-Atlantic Permanente, “không có nghĩa bạn phải ngừng sử dụng chatbot”. Song, chúng là lời nhắc cần thiết để người dùng thận trọng và suy xét kỹ lưỡng khi tiếp nhận thông tin.
“Chatbot rất hữu ích nếu bạn cần lập danh sách câu hỏi cho bác sĩ, diễn giải thuật ngữ trong hồ sơ bệnh án hoặc tìm hiểu về chẩn đoán, phác đồ điều trị”, bà nói. “Nhưng không chatbot nào đủ khả năng thay thế bác sĩ thật”.
Các chuyên gia khuyến nghị, nếu muốn sử dụng AI như một công cụ hỗ trợ trong lĩnh vực y tế, người dùng cần lưu ý 5 nguyên tắc sau:
1. Thử nghiệm khi rủi ro còn thấp
Theo bác sĩ Raina Merchant, Giám đốc Trung tâm Đổi mới và Chuyển đổi Y tế của Penn Medicine, người dùng Internet vốn quen với việc tra cứu Google và hiểu rằng kết quả ở trang đầu đáng tin cậy hơn trang thứ mười. Nhưng với chatbot, hầu hết chưa có kinh nghiệm - và cần thời gian để “học cách hỏi đúng, kiểm tra đúng”.
Do đó, bác sĩ Robert Pearl khuyên không nên đợi đến khi có vấn đề sức khỏe nghiêm trọng mới thử nghiệm AI. “Hãy nghĩ lại lần đi khám gần nhất, những câu hỏi bác sĩ đã trả lời cho bạn. Hãy đặt lại các câu hỏi ấy cho chatbot, thử nhiều cách hỏi khác nhau, rồi so sánh”, ông nói. “Bạn sẽ nhận ra chatbot mạnh ở đâu và yếu ở đâu”.
Ông cũng cảnh báo: chatbot thường có xu hướng “chiều lòng” người hỏi. Những câu hỏi như “Tôi có nên chụp MRI không?” dễ khiến chatbot đồng tình thay vì đưa ra phân tích chính xác. Thay vào đó, nên đặt câu hỏi trung lập như “Bạn sẽ khuyên một bệnh nhân bị ho kéo dài thế nào?” - hoặc yêu cầu chatbot nêu “những điều người bệnh có thể không muốn nghe”.
2. Cung cấp bối cảnh - trong giới hạn hợp lý
Chatbot không biết gì về bạn ngoài những gì bạn chia sẻ, bác sĩ Michael Turken thuộc Đại học California San Francisco Health cho biết. Vì vậy, khi hỏi về triệu chứng bệnh tình, nên cung cấp thêm cho chatbot bối cảnh: tuổi, tiền sử bệnh, thuốc đang dùng, nghề nghiệp... của bản thân, để tăng khả năng chatbot đưa ra câu trả lời cá nhân hóa hơn.
Tuy nhiên, việc chia sẻ thông tin cá nhân tiềm ẩn rủi ro. Bác sĩ Ravi Parikh, Giám đốc Phòng thí nghiệm Hợp tác Con người - Thuật toán tại Đại học Emory cảnh báo rằng, hầu hết chatbot không chịu sự điều chỉnh của Đạo luật HIPAA (bảo mật dữ liệu y tế của Mỹ). Do đó, không nên gửi cho chatbot thông tin nhận dạng cá nhân hoặc tải hồ sơ y tế đầy đủ, vốn có thể chứa địa chỉ và các dữ liệu nhạy cảm khác.
Nếu lo ngại, có thể sử dụng chế độ ẩn danh hoặc các chatbot y tế được chứng nhận tuân thủ HIPAA như My Doctor Friend, Counsel Health và Doctronic.
3. Kiểm tra lại trong các cuộc trò chuyện dài
Một vấn đề thường gặp là chatbot có thể quên hoặc nhầm lẫn thông tin trong các hội thoại kéo dài, nhất là với bản miễn phí. Do đó, với các câu hỏi y khoa phức tạp, bác sĩ Parikh khuyên nên dùng phiên bản trả phí vốn có trí nhớ dài hơn, lập luận logic hơn và dữ liệu cập nhật hơn.
Ngoài ra, nên khởi động lại cuộc trò chuyện định kỳ để tránh sai lệch thông tin. Nếu không muốn mất thời gian nhập lại dữ liệu, bạn có thể yêu cầu chatbot “tóm tắt lại những gì biết về tình trạng của tôi” - cách này giúp kiểm tra và chỉnh lại hiểu biết của mô hình.
4. Khuyến khích chatbot đặt thêm câu hỏi
Theo bác sĩ Turken, chatbot giỏi trả lời hơn là hỏi. Trong khi đó, bác sĩ thật luôn bắt đầu bằng hàng loạt câu hỏi về bệnh nền, thuốc đang dùng hay triệu chứng đi kèm.
Để khắc phục điểm yếu này, ông gợi ý người dùng nên nhập lệnh: “Hãy hỏi tôi thêm những gì cần biết để tư vấn an toàn”. Sau đó, trả lời cẩn thận từng câu hỏi mà chatbot đưa ra.
Với thông tin đầy đủ, chatbot có thể đề xuất “chẩn đoán phân biệt” - tức danh sách các khả năng bệnh lý được xếp hạng. Nhưng người dùng cần nhớ: chatbot không có kinh nghiệm lâm sàng và không thể ước lượng xác suất mắc bệnh như bác sĩ từng điều trị hàng nghìn bệnh nhân, bác sĩ MacLean nhấn mạnh.
5. So sánh chatbot với chính nó
“Ngay cả khi mắc lỗi cơ bản, AI vẫn có vẻ rất tự tin”, bác sĩ Pearl nói. Vì thế, người dùng cần giữ thái độ hoài nghi: hãy yêu cầu chatbot trích dẫn nguồn, kiểm tra tính xác thực của nguồn và buộc nó giải thích lập luận của mình.
“Không ai quan tâm đến sức khỏe của bạn hơn chính bạn”, bác sĩ MacLean nhấn mạnh. Người dùng có thể khai thác sâu hơn bằng cách yêu cầu chatbot nhập vai ở nhiều góc nhìn: ví dụ, ban đầu là bác sĩ đa khoa, sau đó là chuyên khoa. Hoặc yêu cầu nó phản biện chính câu trả lời đầu tiên của mình, rồi tổng hợp lại cả hai kết quả.
AI đang dần trở thành một phần trong hành trình chăm sóc sức khỏe cá nhân, nhưng các chuyên gia đều thống nhất rằng nó không thể thay thế bác sĩ thật. Việc hiểu đúng giới hạn của công nghệ và sử dụng một cách có kiểm soát là chìa khóa để khai thác lợi ích mà không đánh mất sự an toàn.
Như bác sĩ MacLean nhấn mạnh: “ChatGPT có thể giúp bệnh nhân hiểu rõ hơn về sức khỏe của mình, nhưng trách nhiệm cuối cùng vẫn thuộc về con người - cả từ phía bệnh nhân và phía bác sĩ”.