Khu lưu niệm Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn: Sức sống mới cho quần thể di sản Ứng Thiên
Khu lưu niệm Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn không chỉ có ý nghĩa tri ân một danh nhân ưu tú, mà còn tạo sự gắn kết, đem đến sức sống mới cho quần thể di sản, kiến trúc trên mảnh đất Ứng Thiên khoa bảng, văn hiến.
Cùng mạch đất thiêng
Là một xã ngoại thành nằm ở phía nam, cách trung tâm Hà Nội khoảng 40km, Ứng Thiên được biết đến là vùng đất có bề dày văn hóa mang đặc trưng của vùng đồng bằng sông Hồng. Từ ngày 1/7/2025, khi các xã Sơn Miêng, Quảng Phú Cầu, Trường Thịnh, Liên Bạt, Hoa Viên hợp nhất, người dân và chính quyền đã đồng thuận chọn lại tên gọi xưa, Ứng Thiên, để gợi nhớ về Phủ Ứng Thiên xưa. Đó là một địa danh cổ kính, chứa đựng niềm tự hào về cội nguồn, về sự kết nối giữa truyền thống và hiện tại.
Ứng Thiên theo nghĩa Hán Nôm là “thuận theo mệnh trời”, không chỉ đẹp về nghĩa mà còn thấm đẫm tinh thần gốc rễ. Đó là niềm tin rằng vùng đất này sinh ra để gánh vác trọng trách, dù là trong chiến tranh dựng nước hay công cuộc phát triển thời đại mới. Còn thế đất nơi đây thường được người dân địa phương mô tả là “địa linh”, với những con đường uốn lượn được gọi là “đường nghinh thần” (đường nghênh đón thần linh).
Bí thư Chi bộ thôn Bặt Chùa Bùi Văn Kiến cho biết, các cụ còn lưu truyền vùng đất này mang mạch nguồn phong thủy “Tam thai ngũ nhạc” - một thế đất thiêng trong khái niệm văn hóa tín ngưỡng dân gian, hun đúc nên truyền thống hiếu học, rạng danh dòng họ. Bởi vậy, việc xây dựng Khu lưu niệm Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn trên chính mảnh đất Ứng Thiên được ví như đường dẫn lịch sử, gìn giữ ký ức cộng đồng.
Đặc biệt hơn, vị trí Khu lưu niệm có sự liên kết tâm linh trực tiếp với các di sản làng. Theo ông Bùi Văn Kiến, ngay khi có chủ trương xây dựng Khu lưu niệm tri ân những đóng góp của cụ Bùi Bằng Đoàn, chính quyền địa phương, cán bộ và nhân dân thôn Bặt Chùa đã đồng tâm nhất trí chọn khu đất ruộng, hay còn gọi là đất thắp hương của chùa Vĩnh Khánh (thôn Bặt Chùa) làm địa điểm xây dựng.
“Việc lựa chọn mảnh đất thiêng của nhà chùa để xây dựng khu lưu niệm, với sự ủng hộ của nhà chùa và nhân dân địa phương không chỉ đơn thuần giải quyết bài toán mặt bằng. Nó còn tạo ra một sự kết nối mang tính biểu tượng: Cụ Bùi Bằng Đoàn - người con ưu tú của quê hương nay được tưởng niệm ngay trên mảnh đất tâm linh của làng, gắn với quần thể di sản kiến trúc tâm linh, trung tâm tín ngưỡng của cộng đồng”, ông Bùi Văn Kiến giải thích.
Kết nối không gian, kiến trúc
Dự án xây dựng Khu lưu niệm Trưởng ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn được triển khai tại thôn Bặt Chùa, xã Ứng Thiên với tổng diện tích khoảng 972m2. Dự án thuộc nhóm C, do UBND thành phố Hà Nội quyết định chủ trương đầu tư, UBND xã Ứng Thiên làm chủ đầu tư, với tổng mức đầu tư dự kiến hơn 37,5 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách Thành phố. Dự án nhấn mạnh, Khu lưu niệm được thiết kế theo phong cách truyền thống, trang nghiêm, hài hòa với cảnh quan văn hóa của làng Bặt Chùa và các không gian làng xã xung quanh.
Đối sánh không gian di sản từng là biểu tượng văn hóa của làng Liên Bạt trước đây (nay thuộc xã Ứng Thiên), ông Bùi Văn Kiến mô tả quần thể di sản gồm miếu mạo, chùa làng, đình các thôn (Bặt Ngõ, Bặt Chùa, Bặt Trung), đình ba thôn… Giờ đây, Khu lưu niệm Trưởng Ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn với kiến trúc truyền thống, như một thành tố mới hài hòa trong quần thể đậm chất văn hóa làng Bắc Bộ.
Khu lưu niệm cách nhà thờ Thiệu Đức Đường không xa cũng tăng thêm gắn kết không gian văn hóa. Theo ông Trương Thế Hữu, Giám đốc Trung tâm Văn hóa, Thông tin và Thể thao xã Ứng Thiên, Thiệu Đức Đường chính là nơi thờ các cụ tổ tiên của dòng họ Bùi, trong đó có thờ cụ Bùi Bằng Đoàn. Ngôi nhà thờ hơn 100 tuổi, với nét cổ kính đang lưu giữ nhiều tư liệu, hiện vật gốc về cuộc đời, sự nghiệp của cụ Bùi Bằng Đoàn cũng như những dấu ấn nổi bật của gia tộc Bùi.
Chính sự hài hòa, gắn kết không gian của Khu lưu niệm với quần thể di sản xung quanh là tiền đề để xã Ứng Thiên tạo ra cảnh quan môi trường, định hình trục kết nối du lịch di sản, kiến trúc, tâm linh. Theo lời Bí thư Đảng ủy xã Ứng Thiên Nguyễn Chí Viễn: “Việc xây dựng Khu lưu niệm Trưởng ban Thường trực Quốc hội Bùi Bằng Đoàn đã tiếp thêm động lực để Ứng Thiên xâu chuỗi lại toàn bộ tài nguyên di sản, biến mảnh đất khoa bảng, địa linh trở thành địa chỉ đỏ về giáo dục truyền thống và điểm đến du lịch văn hóa hấp dẫn của Thủ đô”.