Tờ giấy và cánh rừng
Trong những dòng thư điện tử tưởng chừng chỉ để trao đổi công việc, đôi khi lại ẩn chứa một thông điệp sâu xa. Một công chức của Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã chọn cho mình một chuỗi hình ảnh ký hiệu giản dị đính kèm trong chữ ký thư điện tử: biểu tượng của rừng cây, rồi đến tờ giấy, chiếc máy in... và kết lại bằng lời nhắc nhở: “Bảo vệ cây, bảo vệ rừng - nghĩ kỹ trước khi in” (“Save trees – think twice before printing”).
Trong những dòng thư điện tử tưởng chừng chỉ để trao đổi công việc, đôi khi lại ẩn chứa một thông điệp sâu xa. Một công chức của Vụ Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã chọn cho mình một chuỗi hình ảnh ký hiệu giản dị đính kèm trong chữ ký thư điện tử: biểu tượng của rừng cây, rồi đến tờ giấy, chiếc máy in... và kết lại bằng lời nhắc nhở: “Bảo vệ cây, bảo vệ rừng - nghĩ kỹ trước khi in” (“Save trees – think twice before printing”).
Những ký hiệu giản đơn kia chính là câu chuyện lớn về môi trường, về trách nhiệm và về sự lựa chọn của mỗi chúng ta. Từ cánh rừng xanh đến trang giấy trắng, là một hành trình mà không mấy ai nghĩ tới khi ấn nút “In” (“Print”). Mỗi lần in ấn là một lần cây xanh bị tác động. Thông điệp ấy nhắc nhở ta rằng: trước khi in một văn bản, hãy nghĩ đến những cánh rừng, đến dòng sông, đến môi trường tự nhiên.
Chợt nhớ lại một buổi sáng, tình cờ thấy chị nhân viên văn phòng cặm cụi in ra hàng xấp tài liệu dày cộm. Chị cười: “In ra cho dễ đọc, chứ đọc trên màn hình lâu quá mỏi mắt!”.
Bâng khuâng nhìn từng tờ giấy trắng tinh rơi ra từ chiếc máy in. Tờ giấy ấy, với chị, chỉ là công cụ để tiện lợi hơn một chút. Nhưng nó còn là một câu chuyện dài, câu chuyện bắt đầu từ cánh rừng, đi qua nhà máy, nằm trên bàn làm việc, rồi kết thúc ở bãi rác.
Chúng ta thường nói “ứng dụng công nghệ số để hạn chế văn bản giấy”. Nghe qua, tưởng như đó là giải pháp xanh, nhưng có mấy ai chịu khó đi sâu vào câu chuyện phía sau một tờ giấy?
Giấy bắt đầu từ đâu?
Mỗi tờ giấy tưởng chừng vô tri kia, thật ra từng là một thân cây ngoài rừng. Có thể là cây keo, cây bạch đàn từ rừng trồng. Nhưng cũng có thể là một thân gỗ non từ rừng tự nhiên.
Để làm ra giấy, người ta phải chặt cây, nghiền gỗ thành bột, tẩy trắng bằng hóa chất, sấy khô bằng năng lượng, rồi mới ép thành tờ. Mỗi công đoạn ấy đều để lại một vết hằn môi trường: rừng thưa đi, nước thải đục đi, không khí nặng mùi hơn.
Vậy mà chúng ta, nhiều khi, cầm tờ giấy trên tay mà chẳng bao giờ nghĩ đến cái cây từng bị đốn hạ để tờ giấy ấy ra đời.
Giấy đi về đâu?
Xong việc, giấy không biến mất. Nó đi về đâu?
Một phần bị đốt, thải ra khói bụi và CO₂. Một phần bị chôn lấp, phân hủy sinh ra khí methane, loại khí nhà kính còn mạnh hơn CO₂ gấp nhiều lần. Một phần được tái chế, nhưng quá trình ấy cũng tiêu tốn không ít nước và năng lượng.
Hóa ra, vòng đời của một tờ giấy không ngắn ngủi như ta tưởng. Nó kéo dài, dai dẳng, và đi kèm với nhiều chi phí vô hình mà chúng ta, với sự tiện lợi quen thuộc, ít khi nhận ra.
Chúng ta mới chỉ đi từ ngọn
Nói đến “chuyển đổi số”, chúng ta thường chỉ nhấn mạnh: giảm bớt văn bản giấy, giảm bớt in ấn, giảm bớt kho lưu trữ. Đó là đúng, nhưng chỉ mới đi từ ngọn.
Nếu không tỉnh thức, chúng ta dễ sa vào cái bẫy: tưởng rằng giảm giấy nghĩa là bảo vệ môi trường. Trong khi, bảo vệ môi trường đòi hỏi nhìn sâu hơn: từ khâu trồng rừng, khai thác, sản xuất, tiêu dùng, đến xử lý sau sử dụng.
Một tờ giấy không chỉ là giấy. Nó là rừng, là sông, là bầu khí quyển, là chi phí xử lý môi trường.
Giống như trong nông nghiệp…
Câu chuyện giấy cũng giống như câu chuyện nông nghiệp. Chúng ta từng mải miết nói đến “tăng năng suất”, “tăng sản lượng”, mà ít để ý đến sức khỏe của đất, của nước, của rừng. Đến khi đất bạc màu, nước ô nhiễm, rừng bị chặt trụi, ta mới giật mình nhận ra rằng: cái giá của tăng trưởng ngắn hạn chính là sự đánh đổi môi trường dài hạn.
Nếu chỉ nói “giảm giấy” mà không thay đổi cả vòng tư duy, thì cũng như làm nông chỉ chăm chăm bón phân, phun thuốc để có nhiều lúa trong một mùa, nhưng đất thì kiệt sức dần.
Công nghệ số - không chỉ để “giảm giấy”, mà để “giảm tác động”
Chuyển đổi số sẽ chẳng có ý nghĩa gì nếu chỉ thay chồng giấy bằng chồng file lưu trên máy tính. Giá trị thật sự của công nghệ số là giúp ta giảm toàn bộ tác động của vòng đời giấy: giảm khai thác gỗ. Giảm năng lượng, nước, hóa chất trong sản xuất giấy. Giảm chất thải sau sử dụng. Tăng khả năng tái chế, tái sử dụng thông minh.
Công nghệ số không chỉ giúp công việc nhanh hơn, tiện lợi hơn mà còn phải giúp môi trường nhẹ gánh hơn.
Một phép thử cho sự tỉnh thức
Một tờ giấy mỏng manh có thể là phép thử cho tầm nhìn phát triển của chúng ta.
Nếu chỉ nhìn cái tiện lợi trước mắt, ta sẽ tiếp tục in ấn vô tội vạ, vứt bỏ dễ dãi, tiêu hủy tốn kém. Nhưng nếu chịu khó nhìn sâu hơn, ta sẽ thấy đằng sau tờ giấy ấy là cả một cánh rừng, một dòng sông, một bầu trời.
Vậy nên, mỗi lần đặt tay vào nút “In”, hãy tự hỏi: “có thật sự cần không?”.
Mỗi lần cầm tờ giấy, hãy nhớ rằng phía sau nó là bao giọt mồ hôi của công nhân, là bao giọt nước đã bị lấy đi từ con sông, là bao cây xanh đã ngã xuống.
Ở một góc nhìn rộng hơn, hành động ấy cũng gợi mở về tư duy quản lý và quản trị. Không chỉ ban hành chính sách, mà quan trọng hơn là chính sách ấy phải đến được với từng con người, chạm tới những hành vi nhỏ bé trong đời sống thường ngày. Giảm in ấn, tiết kiệm giấy, tưởng chừng nhỏ, nhưng lại là minh chứng cho một nền quản trị biết bắt đầu từ gốc rễ.
Thông điệp “Bảo vệ cây, bảo vệ rừng - nghĩ kỹ trước khi in” cũng là một lời nhắc nhở về nuôi dưỡng tri thức từ gốc. Phát triển nguồn nhân lực không chỉ chú ý đến chất lượng cao, mà còn phải vun đắp từ những kiến thức thường thức, những thói quen đời thường. Chính từ sự thay đổi nhỏ, kiên nhẫn và bền bỉ ấy, xã hội mới có thể tích lũy đủ “hành trang” để đi tới phát triển bền vững.
Có thể ai đó sẽ xem thông điệp ký hiệu bảo vệ môi trường chỉ là một phần nhỏ trong chữ ký thư điện tử của một công chức. Nhưng điều đó chính là khởi đầu của một hành trình rộng hơn, xa hơn, hành trình dung dị, gần gũi, nhưng đầy ắp trách nhiệm và khát vọng. Khi một công chức chọn gửi gắm thông điệp này, nghĩa là trong công việc hằng ngày, anh ấy, chị ấy đã đặt môi trường vào trong suy nghĩ, đặt tương lai vào trong hành động.
Tỉnh thức để đi từ gốc
Chuyển đổi số không chỉ là câu chuyện của công nghệ, mà còn là câu chuyện của tư duy.
Giảm giấy không chỉ là bớt in ấn, mà là bớt đi áp lực khai thác rừng, bớt đi ô nhiễm từ nhà máy, bớt đi chi phí xử lý rác thải.
Đằng sau một tờ giấy là cả hành trình môi trường.
Đằng sau một thói quen nhỏ là cả một triết lý phát triển.
Nếu nông nghiệp phải đổi mới tư duy để đi từ tăng trưởng sang phát triển, thì việc sử dụng giấy cũng phải đổi mới tư duy để đi từ tiện lợi sang bền vững.
Bởi lẽ, bảo vệ môi trường không chỉ bắt đầu từ việc lớn lao. Nó bắt đầu từ chính một tờ giấy mỏng manh trong tay chúng ta hôm nay.
.jpg)