Xây dựng chiến lược toàn diện phát triển nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng
Phát triển văn hóa không thể chỉ giới hạn ở bảo tồn hay phục hưng truyền thống, mà cần chiến lược toàn diện nhằm xây dựng những hệ giá trị chung trên tinh thần "thống nhất trong đa dạng".
Đây là nhận định chung của các nhà khoa học tại Hội thảo "Xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng giai đoạn 1975 - 2025" do Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức ngày 30/9.
Công ước 2005 về Bảo vệ và phát huy sự đa dạng của các biểu đạt văn hóa đã khẳng định: "Đa dạng văn hóa tạo nên một thế giới giàu có và đa dạng, một thế giới làm tăng sự lựa chọn và nuôi dưỡng khả năng và giá trị của con người, và đó là nguồn suối của sự phát triển bền vững cho các cộng đồng, con người và dân tộc".
Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc, nơi hội tụ và giao thoa của nhiều truyền thống, bản sắc văn hóa. Tính đa dạng của văn hóa Việt Nam thể hiện rõ nét qua sự phong phú của các hình thức biểu đạt như lối sống, phong tục, tín ngưỡng, nghệ thuật, ẩm thực, tri thức bản địa... Văn hóa không chỉ góp phần làm giàu cho đời sống tinh thần của cộng đồng mà còn là nền tảng cốt lõi nuôi dưỡng bản sắc dân tộc và những giá trị nhân văn sâu sắc của từng tộc người.
Trong suốt chiều dài lịch sử, các dân tộc và vùng miền ở Việt Nam, dù có sự khác biệt về điều kiện tự nhiên và môi trường sống nhưng cùng chung một tiến trình lịch sử dựng nước và giữ nước, cùng nhau chia sẻ những biến thiên của thời cuộc, những khó khăn, thử thách và cả những thành tựu trong phát triển kinh tế - xã hội. Chính sự tương tác, gắn bó, kết nối giữa các điều kiện tự nhiên, lịch sử và xã hội đó đã hình thành nên một nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng - một chỉnh thể văn hóa vừa mang tính toàn diện, vừa giàu bản sắc tộc người.
Từ năm 1975, khi đất nước thống nhất, Đảng, Nhà nước luôn đặc biệt quan tâm xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng nhằm tăng cường sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, tập hợp mọi nguồn lực cho công cuộc đổi mới, phát triển đất nước.
Phát biểu khai mạc, đề dẫn hội thảo, PGS. TS. Nguyễn Duy Bắc, Phó Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh cho rằng, 50 năm xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng là một hành trình bền bỉ, có định hướng chiến lược, có bước đi phù hợp với bối cảnh lịch sử và đã thu được những thành tựu to lớn.
"Văn hóa trở thành "sức mạnh mềm" góp phần tạo dựng vị thế, thương hiệu quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế", PGS. TS. Nguyễn Duy Bắc nhấn mạnh.
Tuy nhiên, trong bối cảnh đổi mới và hội nhập quốc tế mạnh mẽ, các nhà khoa học cho rằng bản sắc văn hóa các dân tộc ở Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, có nguy cơ bị mai một, biến dạng. Bên cạnh đó, chính sách và việc triển khai chính sách liên quan đến xây dựng nền văn hóa thống nhất trong đa dạng chưa được quan tâm thỏa đáng, thiếu kết nối và chưa đồng bộ với hệ thống chính sách văn hóa, chính sách phát triển chung, cũng đang là một rào cản trong quá trình xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng.
Theo PGS. TS. Bùi Hoài Sơn, đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội, nền văn hóa Việt Nam đang đối mặt với những thách thức nghiêm trọng: tình trạng hình thức hóa, thiếu chiều sâu; khung pháp lý chồng chéo, thiếu đồng bộ; đầu tư dàn trải, chú trọng cơ sở vật chất hơn là con người; sự cạnh tranh yếu thế của nội dung bản địa trong kỷ nguyên số.
Để khắc phục những hạn chế này, PGS. TS. Bùi Hoài Sơn đề nghị có các giải pháp chiến lược bao gồm: trao quyền cho cộng đồng để họ trở thành chủ thể văn hóa thực sự; đầu tư có trọng tâm vào các nghệ nhân và thế hệ kế cận; tận dụng sức mạnh công nghệ để lan tỏa giá trị truyền thống, đẩy mạnh giáo dục văn hóa từ sớm để thế hệ trẻ yêu và tiếp nối di sản.
Cùng quan điểm trên, PGS. TS. Phạm Duy Đức (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) nhấn mạnh yêu cầu cấp bách về một chính sách văn hóa toàn diện, linh hoạt, có khả năng bảo vệ bản sắc các dân tộc; đồng thời chống lại các xu hướng tiêu cực đang làm biến dạng giá trị truyền thống. Hai xu hướng bị phê phán mạnh mẽ là "văn hóa bán" (đo lường thành công văn hóa bằng chỉ số kinh tế) và "văn hóa diễn" (biến văn hóa thành các màn trình diễn hình thức, bỏ qua sự thụ hưởng thực chất của người dân).
Văn hóa không chỉ là di sản của quá khứ mà còn là cách chúng ta sống hôm nay và kiến tạo cho ngày mai. Việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng không chỉ là nhiệm vụ phát triển kinh tế-xã hội, mà còn là một "lựa chọn văn minh, một cam kết nhân văn cho tương lai của đất nước". Điều này đòi hỏi sự chung sức của toàn xã hội, từ nhà hoạch định chính sách đến cộng đồng, từ các chuyên gia đến thế hệ trẻ, để biến những tiềm năng văn hóa to lớn thành sức mạnh nội sinh bền vững.