"Vàng ngọt" trên vùng đất xám

Trước đây, như bao gia đình khác trong bản, thu nhập của gia đình anh Sùng A Hù, ở bản Pu Lau, xã Mường Nhà, tỉnh Điện Biên, hoàn toàn phụ thuộc vào cây lúa nương, cuộc sống quanh năm thiếu thốn. Từ năm 2016, gia đình anh Sùng A Hù quyết tâm chuyển đổi gần 3.000m2 đất nương bạc màu sang hướng trồng cây dứa mật.

Kết quả vượt ngoài mong đợi. Vùng đất cằn cỗi ngày nào dần cho thu hoạch đều đặn, mỗi vụ mang về cho gia đình anh Sùng A Hù nguồn thu nhập từ 70 - 90 triệu đồng. Số tiền này không chỉ giúp gia đình anh thoát khỏi danh sách hộ nghèo mà còn tạo dựng được một cuộc sống ổn định, có của ăn của để.

Cũng như anh Hù, nhiều bà con ở Pu Lau cùng truyền tai nhau mạnh dạn chuyển đổi loại cây trồng truyền thống sang trồng dứa mật, góp phần mở rộng diện tích vùng trồng dứa tại bản Pu Lau đến nay lên đến hơn 70ha. Cây dứa mật sinh trưởng phát triển tốt trên điều kiện đất, khí hậu địa phương. Bà con nhờ vậy có nguồn thu nhập chính ổn định, nhiều hộ vươn lên thoát được nghèo.

Thành công của bà con Pu Lau không phải là ngẫu nhiên. Cây dứa mật vốn có nguồn gốc từ Lào, được du nhập vào Pu Lau từ những năm 2000. Tuy nhiên, bấy giờ, trong suy nghĩ của bà con nương rẫy phải trồng cây lương thực mới có cái ăn, mới nuôi sống được gia đình, nên diện tích đất phần lớn dùng để trồng ngô, sắn, lúa nương… dù hiệu quả kinh tế rất thấp.

Phải đến nhiều năm sau, khi chính quyền đẩy mạnh khuyến khích, vận động người dân chuyển đổi đất trồng ngô, lúa sang trồng giống dứa mật, bà con mới học hỏi và làm theo. Thành công của bà con Pu Lau đã thuyết phục các hộ còn lại ở xã Mường Nhà, Mường Chà… cùng chuyển đổi sang giống cây trồng mới.

Theo kinh nghiệm của bà con, cây dứa mật không chỉ sống được trên đất dốc mà dường như được sinh ra để chinh phục những sườn đồi cằn cỗi, biến điểm yếu về địa hình vùng cao Tây Bắc thành lợi thế canh tác. Cây được trồng trên các sườn đồi cho quả to, ngọt và nhiều nước hơn các loại dứa bình thường. Không chỉ vậy, so với nhiều cây trồng khác, dứa là loại cây "dễ tính", cần ít phân bón, rất ít sâu bệnh, chỉ cần trồng một lần nhưng có thể cho thu hoạch ổn định từ năm thứ đến 3 đến năm thứ 7, giúp giảm thiểu chi phí đầu tư giống và công lao động.

Sự chuyển đổi cây trồng không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn là bước ngoặt trong tư duy sản xuất: từ chỗ chỉ biết trồng cây lương thực để tự cung tự cấp sang sản xuất hàng hóa, chủ động tham gia vào nền kinh tế thị trường. Hiện nay, ở khu vực miền núi phía Bắc, mô hình trồng dứa mật đã lan rộng ở nhiều tỉnh như Phú Thọ, Sơn La, một phần của tỉnh Cao Bằng, Lai Châu…, hình thành vùng sản xuất tập trung ở những địa hình đồi dốc.

Thực tế chỉ ra tận dụng điều kiện đất đai là một phần nhưng để nâng cao hiệu quả trồng trọt, yếu tố quyết định nằm ở phương thức tổ chức sản xuất. Nhiều năm qua, chính quyền các địa phương tích cực khuyến khích bà con chuyển đổi mô hình cây trồng từ truyền thống sang trồng cây dứa mật, đồng thời liên kết tạo đầu ra cho sản phẩm.

Như vùng trồng dứa Mường Nhà hình thành Hợp tác xã dứa Mường Nhà - đầu mối tập hợp các hộ nông dân, tổ chức tập huấn kỹ thuật để bảo đảm sản phẩm làm ra đồng đều về chất lượng. Hợp tác xã đứng ra kết nối với các thương lái, công ty để giải quyết triệt để bài toán đầu ra. Ngoài nguồn thu từ dứa quả, các sản phẩm khác từ cây dứa cũng được tận dụng. Như lá dứa tươi (khoảng 1.000 - 2000 đồng/kg) làm nguyên liệu thô cùng với sợi gai xanh sử dụng trong ngành dệt may. Hay mầm dứa (2.000 - 3.000 đồng/kg) được tách bán giống cũng mang lại thu nhập không nhỏ… Đặc biệt, hiện nay dứa Mường Nhà đã được cấp mã số vùng trồng, nhằm đáp ứng tiêu chuẩn của những thị trường khó tính, tiến tới xuất khẩu chính ngạch, mang lại lợi ích bền vững cho người nông dân.

Có thể thấy, cây dứa mật không chỉ là câu trả lời cho bài toán giảm nghèo hôm nay. Nó đang vẽ nên một hình mẫu về cách xây dựng hệ sinh thái kinh tế nông nghiệp hoàn chỉnh và bền vững cho cả một vùng. Từ đó, mở đường cho những cây trồng giá trị cao khác trong tương lai, thắp sáng hy vọng về miền núi phía Bắc ấm no và trù phú.

Hải Đường