Thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia

Xóa bỏ mọi tư tưởng, quan niệm, rào cản đang cản trở sự phát triển

Kể từ khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được thành lập đến nay, Đảng ta luôn xác định phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu, giữ vai trò then chốt trong sự nghiệp phát triển đất nước. Đặc biệt, 5 năm qua, dưới tác động nhanh chóng, sâu sắc, toàn diện của cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ tư, Đảng, Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Trong đó, ngày 22/12/2024, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, mở ra một kỷ nguyên mới với hệ thống quan điểm, mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp toàn diện, tạo đột phá để phát triển lĩnh vực này trở thành động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia; kịp thời tháo gỡ các điểm nghẽn, rào cản, giải phóng nguồn lực, tạo nguồn lực, không gian phát triển mới, đáp ứng yêu cầu đổi mới và hội nhập của đất nước, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Triển khai thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW, Đảng Đoàn Quốc hội đã giao Đảng ủy Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường tham mưu, xây dựng trình Đảng Đoàn Quốc hội (nay là Đảng ủy Quốc hội) ban hành Kế hoạch 3260/KH-ĐĐQH15 về triển khai thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW; phối hợp với các Ban Kinh tế Trung ương, Ban Cán sự đảng Chính phủ tổ chức Hội nghị toàn quốc về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia; ban hành Kế hoạch số 39-KH/ĐU ngày 7/7/2025 về triển khai phong trào “Bình dân học vụ số - Quốc hội số”, tổ chức Hội nghị chuyên đề “Bình dân học vụ số - Quốc hội số: Khung kiến thức, kỹ năng số cho Quốc hội hiện đại” để đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số, thúc đẩy chuyển đổi số trong hoạt động của Quốc hội.

Với vai trò cơ quan đầu mối thực hiện Nghị quyết 57-NQ/TW, Đảng ủy Ủy ban đã thể chế hóa kịp thời nhiều chủ trương đột phá thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia trong các dự án luật, nghị quyết của Quốc hội thuộc lĩnh vực được phân công chủ trì thẩm tra; trong các dự án luật, nghị quyết của Quốc hội được phân công tham gia phối hợp thẩm tra.

Đảng ủy Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã quán triệt sâu sắc việc thể hiện 5 quan điểm chỉ đạo, 7 nhiệm vụ, giải pháp cụ thể trong Nghị quyết số 57 trong các văn bản pháp luật được phân công phụ trách, tập trung vào 3 nhóm nội dung chính: khẩn trương, quyết liệt hoàn thiện thể chế; xóa bỏ mọi tư tưởng, quan niệm, rào cản đang cản trở sự phát triển; đưa thể chế thành một lợi thế cạnh tranh trong phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

Ngay từ đầu tháng 1/2025, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Thông tin và Truyền thông (trước đây) cùng các cơ quan hữu quan nghiên cứu, rà soát và tham mưu cho Đảng đoàn Quốc hội (nay là Đảng ủy Quốc hội) ban hành Kế hoạch số 3260-KH/ĐĐQH15 ngày 10/1/2025 của Đảng đoàn Quốc hội về triển khai Nghị quyết số 57-NQ/TW. Đồng thời, tiến hành rà soát các luật dự kiến trình Chính phủ đề xuất sửa đổi, bổ sung theo Nghị quyết số 03/NQ-CP ngày 9/1/2025 về Chương trình hành động của Chính phủ thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW. Ngày 11/2/2025, Thường trực Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đã hoàn thành “Báo cáo sơ bộ kết quả rà soát bước đầu những chính sách có liên quan đến khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đề nghị sửa đổi, bổ sung tại các dự án luật sẽ được ban hành trong năm 2025” để trình Lãnh đạo Quốc hội. Báo cáo đã chỉ rõ những điểm nghẽn về thể chế cần tháo gỡ, bổ sung đưa vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025 và kịp thời triển khai tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 (tháng 2/2025) và Kỳ họp thứ Chín (tháng 5/2025), trong đó có các dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Luật Công nghiệp công nghệ số, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân… Đồng thời xác định cụ thể các điều, khoản chồng chéo, mâu thuẫn cần sửa đổi trong 28/28 luật được Chính phủ đề xuất sửa đổi, bổ sung theo Nghị quyết số 03/NQ-CP.

Tính đến tháng 9/2025, cùng với Nghị quyết số 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia đã có Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo (được xem là đạo luật gốc về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo), 37 luật có liên quan trực tiếp đến lĩnh vực khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, 11 luật có liên quan trực tiếp đến lĩnh vực chuyển đổi số đã và đang được sửa đổi, bổ sung, ban hành mới.

Trong đó, đáng chú ý, để kịp thời đưa Nghị quyết 57-NQ/TW vào đời sống, tại Kỳ họp bất thường lần thứ 9 (tháng 2/2025), Quốc hội đã khẩn trương ban hành Nghị quyết 193/2025/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đối với chuyển đổi số quốc gia, thực hiện mục tiêu “từng bước làm chủ một số công nghệ chiến lược, công nghệ số… hình thành và phát triển một số doanh nghiệp công nghệ số chiến lược trong nước quy mô lớn để phát triển hạ tầng số, dẫn dắt chuyển đổi số quốc gia và đủ năng lực cạnh tranh quốc tế” tại Kỳ họp thứ Chín, Quốc hội Khóa XV đã ban hành Luật Công nghiệp công nghệ số điều chỉnh toàn diện các lĩnh vực công nghiệp công nghệ số, công nghiệp bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và tài sản số, tạo nền tảng pháp lý đồng bộ để phát triển các ngành công nghệ số mũi nhọn.

Tập trung nguồn lực hoàn thiện thể chế với một số vấn đề mới, có tính chất đột phá

Để tiếp tục thể chế hóa đầy đủ các chủ trương, chính sách nêu trong Nghị quyết và triển khai có hiệu quả Nghị quyết 57-NQ/TW, Đảng ủy Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường đề xuất, kiến nghị với Đảng ủy Quốc hội một số nội dung sau:

Một là, tăng cường vai trò lãnh đạo, chỉ đạo của Ban Thường vụ, Ban Chấp hành Đảng bộ Quốc hội, Đảng ủy Ủy ban trong tổ chức thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW; bảo đảm hoàn thành các mục tiêu, nhiệm vụ, giải pháp và khâu đột phá đã đề ra, gắn với việc triển khai đồng bộ các nghị quyết khác của Đảng để phục vụ sự nghiệp phát triển nhanh, bền vững đất nước trong giai đoạn mới.

Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo, tập trung nguồn lực cho hoàn thiện thể chế chính sách đối với một số vấn đề mới, có tính chất đột phá được xác định trong Nghị quyết 57-NQ/TW. Đây là những vấn đề mới, thực tiễn triển khai ở nước ta còn hạn chế, trong khi kinh nghiệm quốc tế rất đa dạng. Do đó cần tập trung nguồn lực nghiên cứu, học tập kinh nghiệm quốc tế, có quan điểm, cách tiếp cận phù hợp, kịp thời hoàn thiện khung khổ pháp lý, tạo đột phá thúc đẩy phát triển.

Hai là, tiếp tục nghiên cứu, rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật về chuyển đổi số, sớm hình thành hành lang pháp lý riêng cho lĩnh vực này. Lãnh đạo, chỉ đạo khẩn trương nghiên cứu, rà soát, hoàn thiện pháp luật có liên quan (về nguồn lực) giáo dục, giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp; pháp luật đầu tư, tài chính; pháp luật… bảo đảm đồng bộ, khả thi. Đồng thời, chú trọng hoàn thiện hành lang pháp lý cho công nghệ mới nổi như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, an toàn - an ninh mạng, công nghệ chuỗi khối, điện toán đám mây; hình thành cơ chế pháp lý cho quản trị dữ liệu quốc gia, bảo đảm chia sẻ, kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương…

Song song với đó, cần đẩy nhanh tiến độ xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết nhằm bảo đảm hiệu lực, hiệu quả, tính kịp thời của quy định pháp luật đã được Quốc hội ban hành. Theo tinh thần đổi mới tư duy lập pháp, bên cạnh một số bộ luật, luật quy định về quyền con người, quyền công dân, tố tụng tư pháp cần cụ thể, về cơ bản các luật khác, nhất là luật điều chỉnh các nội dung về kiến tạo phát triển chỉ quy định những vấn đề khung, những vấn đề có tính nguyên tắc thuộc thẩm quyền của Quốc hội, còn những vấn đề thực tiễn thường xuyên biến động thì giao Chính phủ, bộ, ngành, địa phương quy định để bảo đảm linh hoạt, phù hợp với thực tiễn. Do vậy, sau khi chủ trương, định hướng của Đảng được thể chế hóa thành luật, việc ban hành văn bản quy định chi tiết sẽ là “cầu nối” quan trọng, bảo đảm đưa chủ trương, chính sách của Đảng đi vào thực tiễn cuộc sống.

Ba là, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo công tác giám sát, trọng tâm là giám sát việc ban hành văn bản hướng dẫn và tổ chức thực hiện luật, nghị quyết. Giám sát tổ chức thực hiện luật tại các bộ, ngành, địa phương và cộng đồng doanh nghiệp, kịp thời phát hiện, tháo gỡ vướng mắc, khơi thông điểm nghẽn đưa các luật (đã thể chế hóa nghị quyết) thực sự đi vào cuộc sống. Xây dựng kế hoạch giám sát chuyên đề của Quốc hội về thực hiện chính sách, pháp luật thể chế hóa Nghị quyết số 57-NQ/TW trong năm 2026.

Bốn là, lãnh đạo, chỉ đạo nghiên cứu, hoàn thiện pháp luật thống kê, lựa chọn một số chỉ tiêu cốt lõi trong lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trở thành chỉ tiêu bắt buộc, thể hiện trong nghị quyết phát triển kinh tế - xã hội 5 năm và hằng năm nhằm khẳng định vai trò trụ cột khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, gắn kết với phát triển kinh tế, xã hội, tạo cơ sở pháp lý cho phân bổ nguồn lực, kiểm tra, giám sát thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW, chính sách, pháp luật có liên quan.

Năm là, tăng cường năng lực thực thi và tuân thủ pháp luật: Xây dựng các hướng dẫn chi tiết, dễ hiểu để các tổ chức, cá nhân, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, có thể dễ dàng hiểu và tuân thủ các quy định pháp luật mới. Đầu tư vào nguồn lực (tài chính, công nghệ, nhân lực) cho các cơ quan quản lý nhà nước để nâng cao năng lực thẩm định, giám sát và xử lý vi phạm trong môi trường số. Nâng cao nhận thức và kỹ năng số cho toàn xã hội, bao gồm cả cán bộ, công chức, viên chức và người dân, để thúc đẩy việc ứng dụng và tuân thủ pháp luật trong môi trường số.

Thể chế hóa đầy đủ, kịp thời chủ trương đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia thành pháp luật của Nhà nước chính là chìa khóa mở đường cho phát triển nhanh và bền vững đất nước. Đây vừa là yêu cầu tất yếu, vừa là nhiệm vụ trọng tâm của Đảng bộ Quốc hội trong nhiệm kỳ tới. Với quyết tâm chính trị cao, với tinh thần đổi mới, trách nhiệm và trí tuệ, chúng ta tin tưởng Quốc hội sẽ tiếp tục đóng vai trò trung tâm trong việc hoàn thiện pháp luật, tạo động lực phát triển mới cho đất nước ta trong thời kỳ mới.

Đảng ủy Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường