Phân loại rác tại nguồn: Giải pháp then chốt cho quản lý chất thải bền vững

Còn nhiều bất cập

Chất thải rắn sinh hoạt là một trong những vấn đề môi trường nóng bỏng hiện nay, liên quan trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, phát triển kinh tế và mục tiêu xây dựng môi trường xanh - sạch - bền vững.

Sau 5 năm thực thi Luật Bảo vệ môi trường 2020, tỷ lệ thu gom và xử lý rác đã có bước tiến rõ rệt. Các công nghệ hiện đại được áp dụng, giảm dần tỷ lệ chôn lấp, tăng cường tái chế và sử dụng để sản xuất năng lượng.

Tuy vậy, phương pháp chôn lấp trực tiếp vẫn còn chiếm tỷ lệ cao, cho thấy công tác quản lý chất thải rắn vẫn còn nhiều khó khăn và bất cập.

Tại Tọa đàm “Các giải pháp tổng thể quản lý chất thải rắn sinh hoạt” do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức ngày 23/9, Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn cho rằng, việc phân loại rác tại nguồn dù là chủ trương đúng đắn và đã có cơ sở pháp lý nhưng triển khai chưa hiệu quả.

Theo Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn, có ba nhóm rào cản chính dẫn đến tình trạng này. Thứ nhất là thói quen và nhận thức của người dân. Phần lớn người dân vẫn coi rác là “thứ bỏ đi”, chưa coi là “tài nguyên” có thể tái chế, tái sử dụng. Công tác tuyên truyền về điều này đã triển khai nhưng thiếu đồng bộ, chưa tạo được sức lan tỏa rộng rãi.

Thứ hai là sự thiếu đồng bộ giữa hạ tầng và dịch vụ thu gom. Có nơi người dân phân loại rác nhưng khi được thu gom lại bị trộn lẫn, gây tâm lý hoài nghi, mất niềm tin.

Thứ ba là cơ chế khuyến khích và chế tài chưa rõ ràng, chưa áp dụng rộng rãi thu phí theo khối lượng hay loại rác, thiếu chế tài xử phạt nên người dân chưa thấy lợi ích thiết thực khi tham gia.

Giải pháp thúc đẩy phân loại tại nguồn

Để khắc phục tình trạng này, Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn nhấn mạnh cần có sự kết hợp đồng bộ giữa truyền thông, hạ tầng và chính sách. Trước hết, truyền thông thay đổi hành vi phải được thực hiện thường xuyên, đa dạng và sáng tạo, không chỉ dừng ở khẩu hiệu. Các hình thức có thể gồm clip ngắn, câu chuyện trực quan tại cộng đồng hoặc lồng ghép hoạt động tuyên truyền trong trường học, khu dân cư, tổ dân phố sẽ giúp người dân hiểu rõ lợi ích và dần hình thành thói quen phân loại rác ngay tại nguồn.

Song song với đó, khâu thu gom và xử lý phải minh bạch. Người dân cần thấy rằng nỗ lực phân loại của mình được thực hiện nghiêm túc và hiệu quả, từ đó củng cố niềm tin xã hội.

Ngoài ra, cần có cơ chế khuyến khích và giám sát phải cụ thể, công bằng, minh bạch. Các hộ gia đình phân loại tốt có thể được giảm phí vệ sinh, được công nhận là “gia đình xanh” hoặc nhận ưu đãi trong cộng đồng. Ngược lại, những trường hợp không tuân thủ cần có chế tài xử phạt nghiêm minh.

Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn nhấn mạnh, phân loại rác tại nguồn không chỉ góp phần giảm gánh nặng cho hệ thống xử lý, mà còn mở ra giá trị kinh tế lớn từ việc tái chế, tái sử dụng nguyên liệu. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam tiến tới mô hình kinh tế tuần hoàn, giảm thiểu ô nhiễm, tiết kiệm tài nguyên và nâng cao chất lượng sống của người dân.

Vai trò của người dân

Theo Phó Chủ tịch Hội Nước và Môi trường Việt Nam Nguyễn Văn Toàn, người dân là trung tâm quyết định sự thành bại của chính sách phân loại rác. Chỉ khi họ chủ động phân loại rác và hiểu rõ lợi ích, các giải pháp quản lý chất thải mới thực sự hiệu quả.

Bởi vậy, công tác tuyên truyền là yếu tố tiên quyết để thay đổi hành vi, cần liên tục, gần gũi, sáng tạo và thể hiện lợi ích thiết thực như tiết kiệm chi phí, bảo vệ môi trường, thậm chí tạo ra giá trị kinh tế từ rác tái chế. Quá trình thu gom cũng phải minh bạch để không làm mất động lực của người dân.

Việc đưa phân loại rác vào trường học, khu dân cư, tổ dân phố và áp dụng cơ chế thưởng - phạt rõ ràng sẽ giúp biến thói quen này thành nếp sống thường ngày. Khi người dân thấy được lợi ích của việc phân loại rác, tin rằng công sức của mình có giá trị thì chính sách mới đi vào thực chất.

Mạnh Hưng