Malaysia: Làm thế nào để bảo vệ người cao tuổi trong kỷ nguyên số?

Khung pháp lý riêng biệt dành riêng cho người cao tuổi

Việc xây dựng Luật Người cao tuổi hướng tới mục tiêu bảo vệ quyền cơ bản và phúc lợi của người già, đặc biệt là trong những vấn đề liên quan đến ngược đãi, bỏ mặc và lừa đảo tài chính. Theo Thứ trưởng Bộ Phụ nữ, gia đình và phát triển cộng đồng, Tiến sĩ Noraini Ahmad, đây là bước đi quan trọng để bảo đảm người cao tuổi có thể sống độc lập, được tôn trọng và an toàn trong bối cảnh các vụ lừa đảo trực tuyến ngày càng gia tăng. Đây cũng là lần đầu tiên Malaysia chuẩn bị có một khung pháp lý riêng biệt dành riêng cho nhóm dân số đang già hóa nhanh chóng này.

Song song với việc soạn thảo luật, Bộ cũng đang rà soát Kế hoạch Hành động quốc gia về người cao tuổi nhằm bổ sung những nội dung mới gắn với thực tiễn, trong đó trọng tâm là bảo vệ người già trước các chiêu trò lừa đảo công nghệ cao. Thực tế cho thấy, từ năm 2021 đến 2023, nhóm người cao tuổi tại Malaysia đã mất hơn 552,5 triệu ringgit (khoảng 116 triệu USD) do các vụ gian lận trực tuyến. Cảnh sát Malaysia (Bukit Aman) cho biết, chỉ riêng trong năm 2024, tính đến tháng 8, đã có có 1.916 người cao tuổi (60 - 61 tuổi trở lên) trở thành nạn nhân của lừa đảo trực tuyến, với thiệt hại lên đến hơn 255 triệu ringgit (53,6 triệu USD). Những con số này cho thấy rõ sự cần thiết của một cơ chế bảo vệ chặt chẽ hơn.

Các biện pháp đang được triển khai không chỉ giới hạn ở khung pháp luật. Chính phủ, thông qua Sở Phúc lợi xã hội, đã xây dựng các chương trình hỗ trợ tại nhà và cộng đồng. Một trong số đó là dịch vụ “Home Help Services” (Hỗ trợ tại nhà), nơi các tình nguyện viên thường xuyên đến thăm những người già sống một mình, hỗ trợ công việc gia đình, chuẩn bị bữa ăn và trò chuyện, bầu bạn với họ để giảm sự cô đơn và cô lập xã hội. Bên cạnh đó, chương trình Unit Penyayang Warga Emas cũng được triển khai để đưa đón người cao tuổi đến bệnh viện hoặc phòng khám công, bảo đảm họ tiếp cận dịch vụ y tế mà không gặp trở ngại về di chuyển. Đây là những sáng kiến cộng đồng mang tính thiết thực, giúp người già có thể “già đi tại nơi sống”, giúp tiếp tục sống trong môi trường quen thuộc thay vì phải chuyển ngay vào viện dưỡng lão.

Ngoài ra, Bộ cũng đẩy mạnh các khóa đào tạo về xóa mù số công nghệ số, giúp người già nhận diện và phòng tránh lừa đảo trực tuyến. Các buổi tập huấn này không chỉ dừng lại ở việc dạy sử dụng điện thoại thông minh hay máy tính, mà tập trung vào cách phát hiện tin nhắn giả, website lừa đảo, mạo danh giọng nói hoặc tin nhắn trúng thưởng... Người cao tuổi không chỉ cần kỹ năng cơ bản, mà phải được trang bị kiến thức về cách xác minh thông tin, cách xử lý khi nghi ngờ bị lừa, cũng như thói quen tìm đến con cháu hoặc cộng đồng để xin lời khuyên trước khi đưa ra quyết định tài chính.

Chính phủ cũng kêu gọi sự phối hợp của các tổ chức phi chính phủ và các doanh nghiệp công nghệ trong việc phổ biến thông tin cảnh báo tới cộng đồng cao tuổi.

Thách thức bảo vệ thế hệ cao niên

Thực tế, người cao tuổi tại Malaysia hiện nay đối mặt với nhiều nguy cơ cùng lúc. Một mặt, sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số mở ra cơ hội kết nối, song cũng kéo theo các chiêu trò lừa đảo tinh vi. Nhiều người già chưa quen với công nghệ hoặc thiếu kỹ năng bảo mật thông tin cá nhân dễ dàng trở thành mục tiêu. Theo phân tích của cảnh sát, những hình thức lừa đảo phổ biến nhất đối với người già là giả danh cơ quan chức năng, lừa đảo qua điện thoại hoặc tin nhắn, phishing qua website giả, và lừa giải thưởng. Điểm đáng chú ý là mặc dù chỉ chiếm chưa tới 10% số nạn nhân, thiệt hại tài chính mà người già phải gánh chịu lại chiếm gần 30% tổng thiệt hại từ các vụ lừa đảo.

Bên cạnh đó, nhiều người cao tuổi sống một mình hoặc ít giao tiếp với cộng đồng, không có ai để tham khảo khi nghi ngờ bị lừa. Sự cô lập xã hội khiến họ trở thành mục tiêu dễ dàng hơn. Ngoài ra, tình trạng suy giảm trí nhớ hoặc các vấn đề nhận thức cũng khiến nhiều người khó nhận diện nguy cơ. Không ít trường hợp lạm dụng tài chính xảy ra ngay trong gia đình, khi con cái hoặc người thân lợi dụng sự phụ thuộc của cha mẹ để chiếm đoạt tài sản. Tuy nhiên, đa phần các vụ việc không được báo cáo vì người già ngại làm ảnh hưởng đến danh dự gia đình hoặc không biết kênh tố cáo nào phù hợp.

Chính vì vậy, nhiều chuyên gia kêu gọi rằng luật không chỉ dừng lại ở việc ghi nhận quyền của người cao tuổi, mà phải có chế tài rõ ràng xử lý hành vi bỏ mặc, ngược đãi hoặc chiếm đoạt tài sản của họ. Đồng thời, cần có cơ chế hỗ trợ pháp lý miễn phí cho những người cao tuổi bị hại, từ việc tư vấn đến đại diện pháp luật, để họ có thể tìm lại công lý. Cũng có đề xuất rằng luật nên bổ sung quy định bắt buộc về báo cáo khi nhân viên y tế, tình nguyện viên hoặc cộng đồng phát hiện dấu hiệu ngược đãi.

Trong bối cảnh dân số Malaysia đang già hóa nhanh, việc bảo vệ người cao tuổi không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước mà cần sự chung tay của toàn xã hội. Các doanh nghiệp viễn thông, ngân hàng và tổ chức tài chính cần phối hợp chặt chẽ để đưa ra cảnh báo kịp thời; các phương tiện truyền thông phải đẩy mạnh tuyên truyền dưới nhiều hình thức, từ truyền hình, phát thanh đến mạng xã hội. Quan trọng hơn, mỗi gia đình cần đóng vai trò là hàng rào bảo vệ đầu tiên, tạo sự gắn kết để người già không bị cô đơn, cô lập, từ đó giảm thiểu nguy cơ trở thành nạn nhân.

Linh Anh