Phát triển trí tuệ nhân tạo có trách nhiệm, có kiểm soát, đạo đức và vì con người

Tiềm năng lớn, nhưng cần định hướng chiến lược dài hạn, toàn diện và đồng bộ

Phát biểu khai mạc hội thảo, Ủy viên Bộ Chính trị, Bộ trưởng Bộ Công an Đại tướng Lương Tam Quang nhấn mạnh: Đảng, Nhà nước ta đang quyết tâm thực hiện các chủ trương chiến lược, trong đó có Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia nhằm đưa đất nước vững bước vào kỷ nguyên phát triển giàu mạnh. Trí tuệ nhân tạo không còn là khái niệm viễn tưởng của tương lai, mà đã trở thành một phần hiện thực sống động, hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực của đời sống.

Sự xuất hiện ngày càng sâu rộng của AI đang định hình lại cấu trúc kinh tế, thay đổi cách con người lao động, sản xuất và quản lý xã hội, đồng thời đặt ra những yêu cầu mới trong bảo đảm an ninh toàn cầu. AI là một trong những trụ cột then chốt của Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư, mang lại tiềm năng tăng trưởng vượt trội nhờ khả năng tối ưu hóa sản xuất, mở rộng tri thức, nâng cao chất lượng giáo dục, y tế và hiệu quả quản trị nhà nước.

Tuy nhiên, Đại tướng Lương Tam Quang cho rằng, đi kèm với tiềm năng đó là những thách thức chưa từng có, không chỉ về mặt kỹ thuật hay đạo đức công nghệ, mà còn về pháp lý, an ninh, chủ quyền dữ liệu và nguy cơ gia tăng bất bình đẳng nếu không có định hướng phát triển đúng đắn. "Đặc biệt, trí tuệ nhân tạo có thể bị lợi dụng vào các hoạt động xâm phạm an ninh quốc gia, gây bất ổn xã hội, hoặc thậm chí dẫn tới các dạng chiến tranh phi truyền thống trong không gian mạng, thông tin và dư luận", Bộ trưởng, Đại tướng Lương Tam Quang nhấn mạnh.

“

Theo báo cáo Chỉ số sẵn sàng Trí tuệ nhân tạo của Chính phủ do Oxford Insights công bố, thứ hạng của Việt Nam đã được cải thiện đáng kể trong những năm gần đây. Năm 2024, Việt Nam xếp hạng 51/188 quốc gia và vùng lãnh thổ; trong khu vực Đông Á, Việt Nam đứng thứ 9 và xếp thứ 5 trong số 10 quốc gia ASEAN.

Theo Bộ trưởng Lương Tam Quang, thách thức đặt ra hiện nay không chỉ là phát triển nhanh, mà là phát triển an toàn, có kiểm soát, có đạo đức, vì con người. Để AI thực sự trở thành động lực phát triển bền vững, Việt Nam cần có những định hướng chiến lược dài hạn, toàn diện và đồng bộ. Từ chính sách, pháp luật đến hạ tầng dữ liệu, nhân lực và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, tất cả cần được định hình trên nền tảng giá trị nhân văn, vì mục tiêu xây dựng một hệ sinh thái AI phục vụ con người, bảo vệ quyền con người, đồng thời củng cố an ninh quốc gia trong môi trường số.

Phát triển trí tuệ nhân tạo trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa đổi mới và kỷ cương, giữa tốc độ và kiểm soát, giữa hội nhập và độc lập, tự chủ. Việc xây dựng một hệ sinh thái AI không thể tách rời yêu cầu bảo đảm chủ quyền công nghệ, an ninh dữ liệu và bảo vệ lợi ích quốc gia. AI không thể là công nghệ chỉ của thị trường, mà phải là một cấu phần trong chiến lược quốc gia về phát triển bền vững và an ninh toàn diện.

Phát biểu đề dẫn, Ủy viên Bộ Chính trị, Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, GS.TS Nguyễn Xuân Thắng cũng khẳng định, trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ Tư đang diễn ra mạnh mẽ, trí tuệ nhân tạo không chỉ là một công nghệ đột phá, mà đã và đang trở thành yếu tố định hình lại trật tự phát triển kinh tế - xã hội và an ninh toàn cầu. AI đang trở thành một lực lượng sản xuất mới của thời đại số - làm thay đổi căn bản phương thức lao động, cấu trúc kinh tế và bản chất của quá trình sản xuất trong xã hội hiện đại.

Tuy nhiên, theo GS.TS Nguyễn Xuân Thắng, AI cũng đặt ra những thách thức chưa từng có về đạo đức, an toàn và kiểm soát. Một trong những mối nguy lớn mất kiểm soát đối với các hệ thống AI tự học, tự thích nghi - đặc biệt khi chúng phát triển vượt ra ngoài tầm hiểu biết và giám sát của con người.

Xây dựng Luật AI và bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia

Mặc dù AI đã mang lại những tiến bộ đáng kể, song một số ý kiến băn khoăn chúng ta đang thiếu khung pháp lý chuyên biệt cho AI, nhất là trách nhiệm pháp lý khi xảy ra sự cố AI là một thách thức lớn. Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, Việt Nam đã ban hành Chiến lược AI lần đầu tiên vào năm 2021. Tuy nhiên, do AI là lĩnh vực thay đổi nhanh nên chiến lược này cần được cập nhật và hoàn thành việc xây dựng Luật AI. Đây không chỉ là khung pháp lý, mà còn là tuyên ngôn về tầm nhìn quốc gia, AI phải trở thành hạ tầng trí tuệ của đất nước, phục vụ nhân dân, phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, AI mở ra cơ hội lớn, nhưng cũng đặt ra nhiều vấn đề về đạo đức, việc làm và niềm tin xã hội. Vì vậy, chúng ta phải phát triển AI vừa nhanh, vừa an toàn, vừa nhân văn. Việt Nam sẽ ban hành Bộ quy tắc đạo đức AI quốc gia, hài hoà với chuẩn mực quốc tế nhưng được thiết kế phù hợp với thực tiễn Việt Nam và xây dựng Luật AI, chiến lược AI theo một số quan điểm cốt lõi, bao gồm: quản lý theo mức độ rủi ro; minh bạch và trách nhiệm giải trình; đặt con người vào vị trí trung tâm; khuyến khích phát triển AI trong nước, tự chủ về AI; lấy AI làm động lực tăng trưởng nhanh và bền vững; bảo vệ chủ quyền số.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ cho rằng, chúng ta phải xác định con đường phát triển AI Việt Nam. Cụ thể sẽ là toàn cầu và địa phương; hợp tác và tự chủ; Big Tech và Startup; công nghệ và ứng dụng; sử dụng và làm chủ; sáng tạo và kiểm soát; hạ tầng toàn cầu và hạ tầng quốc gia; dữ liệu mở và dữ liệu bảo vệ; AI nền tảng, đa năng và AI tuỳ biến cho từng lĩnh vực; AI lớn và AI nhỏ chuyên dụng cho từng nhiệm vụ, từng tổ chức; công nghệ mở và công nghệ đóng, vừa hội nhập để học hỏi và đóng góp, vừa tự chủ để làm chủ và bảo vệ lợi ích quốc gia.

“AI là cơ hội to lớn để Việt Nam vươn mình đứng dậy, trở thành nước phát triển có thu nhập cao, sánh vai cường quốc năm châu. Tất cả các nước đã "hóa rồng, hóa hổ" đều là các nước đã tận dụng được cơ hội của các cuộc cách mạng công nghiệp mới. Chúng ta tập trung mọi nguồn lực để AI hóa Việt Nam, để nhân đôi trí tuệ Việt Nam, tăng năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế hai con số, tăng năng lực cạnh tranh quốc gia, nâng cao năng lực quản trị quốc gia và bảo vệ Việt Nam tốt hơn. Tuyên ngôn về AI Việt Nam là: Nhân văn - An toàn - Tự chủ - Hợp tác - Bao trùm và Bền vững. AI là công cụ mạnh mẽ, nhưng con người mới là chủ thể ra quyết định cuối cùng, hãy để AI hỗ trợ, chứ không thay thế tư duy, giá trị và trách nhiệm của con người. AI là trợ lý giúp việc để giải phóng sức lao động của con người cho sáng tạo, cho những việc nhiều giá trị hơn", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh.

Bài và ảnh: Chí Tuấn