Mua bán thuốc lá điện tử vẫn tràn lan trên chợ online
Mặc dù Quốc hội đã ban hành Nghị quyết số 173/2024/QH15 chính thức cấm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng từ ngày 1/1/2025, nhưng thực trạng buôn bán mặt hàng này trên các nền tảng trực tuyến vẫn diễn ra công khai, bất chấp lệnh cấm. Điều này đặt ra một thách thức lớn, đòi hỏi các cơ quan chức năng phải có giải pháp kiểm soát hiệu quả hơn nữa.
Thuốc lá điện tử vẫn được quảng cáo và bán công khai
Nếu gõ các từ khóa liên quan đến thuốc lá điện tử, thuốc lá thế hệ mới trên các trang mạng xã hội như Facebook, Zalo hay Telegram, người dùng dễ dàng tìm thấy thông tin thuốc lá điện tử được rao bán tràn lan trên các trang mạng xã hội. Hàng loạt hội nhóm công khai và các tài khoản cá nhân vẫn hoạt động tấp nập. Điển hình như nhóm "Vape và pod Việt Nam" với hơn 11.000 thành viên, liên tục xuất hiện các bài đăng bán sản phẩm. Người mua chỉ cần thực hiện một vài thao tác đơn giản là có thể dễ dàng có được sản phẩm mong muốn.
Để tránh bị các nền tảng quét và khóa nội dung vi phạm, người bán thường dùng các từ khóa "lách luật" như "Máy xông hoa quả", "V4pe thơm" hay "máy thở". Mọi giao dịch đều diễn ra bí mật qua tin nhắn riêng tư và được thanh toán bằng hình thức chuyển khoản. Sau đó, hàng được gửi qua các dịch vụ giao hàng nhanh, với thông tin gói hàng được ngụy trang thành những mặt hàng vô hại như "đồng hồ", "dầu tràm", "mỹ phẩm" hay "xịt khoáng". Theo các tài khoản rao bán, có hàng chục loại tinh dầu cho thuốc lá điện tử với giá từ 100.000 đồng/lọ 10ml đến 300.000 đồng/lọ 30ml, cùng với nhiều hương vị phong phú như việt quất, khoai môn, khế lạnh, cho thấy sự đa dạng và quy mô của thị trường ngầm này.
Phân tích nguyên nhân khiến thuốc lá điện tử vẫn tràn lan trên mạng xã hội, ông Phạm Bá Dục, Phó Chủ tịch Hội chống Hàng giả và Bảo vệ thương hiệu TP. Hà Nội nhận định, một trong những lỗ hổng lớn là việc chế tài xử phạt đối với người sử dụng; ông Dục cho biết, dù có lệnh cấm nhưng do nhu cầu tiêu thụ cao, thị trường vẫn tồn tại và hoạt động, bất chấp các biện pháp kiểm soát.
Về mặt pháp lý một số chuyên gia đã chỉ rõ, theo Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, người buôn bán thuốc lá điện tử, với danh nghĩa là hàng cấm, sẽ bị tịch thu hàng và có thể bị phạt từ 1 đến 100 triệu đồng. Tuy nhiên, Bộ luật Hình sự hiện hành lại chưa có tội danh nào đối với hành vi sử dụng. Người sử dụng chỉ có thể bị xử phạt hành chính theo Nghị định số 144/2021/NĐ-CP với mức phạt từ 1 đến 2 triệu đồng nếu có hành vi gây rối trật tự công cộng. Mức phạt này được đánh giá là chưa đủ sức răn đe để ngăn chặn hành vi sử dụng, từ đó không thể giải quyết triệt để vấn đề từ gốc rễ.
Tập trung ngăn chặn mua, bán thuốc lá điện tử
Theo thống kê của Bộ Y tế, tình hình sử dụng thuốc lá điện tử trong những năm qua gia tăng nhanh chóng ở các nhóm tuổi. Đặc biệt, xu hướng trẻ em gái sử dụng loại sản phẩm độc hại này càng nhiều. Theo Bộ Y tế, tỷ lệ hút thuốc lá điện tử ở người trưởng thành (15 tuổi trở lên) tăng 18 lần (từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% năm 2020); ở nhóm tuổi 13 - 15, tăng hơn gấp đôi từ 3,5% năm 2022 lên 8% năm 2023.
Đáng lo hơn, theo một số nghiên cứu đã chỉ ra thuốc lá điện tử thường được quảng cáo là giải pháp cho tình trạng sử dụng thuốc lá, ước tính cướp đi sinh mạng của 8 triệu người trên toàn thế giới mỗi năm.
Để đối phó với thực trạng này, các chuyên gia và cơ quan chức năng đã đưa ra nhiều giải pháp; ông Nguyễn Đăng Sinh, Chủ tịch Hiệp hội Chống hàng giả và Bảo vệ thương hiệu Việt Nam nhấn mạnh, bên cạnh việc tăng cường kiểm tra, xử lý các đường dây cung cấp trái phép, cần có sự phối hợp chặt chẽ với các nền tảng thương mại điện tử và mạng xã hội. Các nền tảng này cần có trách nhiệm chặn đứng các nội dung quảng bá, rao bán sản phẩm bị cấm.
Bộ Công Thương cũng đã có những động thái quyết liệt, trong đó Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) đã ban hành Công văn số 72/TTTN-NV gửi các Chi cục Quản lý thị trường trên toàn quốc, yêu cầu siết chặt kiểm tra và xử lý vi phạm liên quan đến thuốc lá điếu nhập lậu, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, đặc biệt là trên môi trường internet.
Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cũng yêu cầu các chi cục quản lý thị trường địa phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động các cá nhân, tổ chức kinh doanh cam kết không buôn bán, tàng trữ các sản phẩm này, nhằm nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật từ cả người bán và người tiêu dùng.
Những nỗ lực này cho thấy quyết tâm của Chính phủ trong việc thực thi lệnh cấm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả toàn diện, cần một sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý, các nền tảng công nghệ và ý thức của toàn xã hội.