Dự thảo sửa đổi Luật Giá năm 2023Cần rà soát, sửa đổi những quy định chưa rõ ràng

Thứ nhất, về phạm vi điều chỉnh, dự thảo Luật “quy định về quyền và nghĩa vụ của cơ quan, tổ chức, cá nhân, người tiêu dùng trong lĩnh vực giá, thẩm định giá; hoạt động quản lý, điều tiết giá của Nhà nước; tổng hợp, phân tích, dự báo giá thị trường; cơ sở dữ liệu về giá, thẩm định giá; kiểm tra chuyên ngành về giá, thẩm định giá”.

Phạm vi điều chỉnh như vậy quá rộng và chưa rõ ràng, cụ thể. Vì lẽ, quy định mới dường như bao gồm cả hoạt động tổng hợp, phân tích, dự báo giá thị trường - vốn không thuộc chức năng quản lý nhà nước - của các cá nhân và đơn vị, doanh nghiệp nghiên cứu, tư vấn và các chuyên gia, các nhà khoa học trong hoạt động nghiên cứu, phân tích dự báo giá cả thị trường độc lập theo mục tiêu cá nhân hoặc kinh doanh đơn thuần của mình. Bởi vậy, cần bỏ cụm từ này hoặc diễn đạt lại sao cho rõ nghĩa, rõ phạm vi đối tượng áp dụng và đồng bộ, cân bằng với các luật khác…

Thứ hai, khoản 2 Điều 67 quy định, công tác kiểm tra chuyên ngành về giá, thẩm định giá phải bảo đảm các nguyên tắc: a) Thực hiện theo kế hoạch, chỉ đạo của cấp có thẩm quyền hoặc khi phát hiện vi phạm, dấu hiệu vi phạm; b) Không trùng lặp về phạm vi, thời gian với hoạt động thanh tra, kiểm toán nhà nước, kiểm tra cùng lĩnh vực đối với một đơn vị; c) Khách quan, công khai, minh bạch, đúng thẩm quyền, trình tự, thủ tục theo quy định của pháp luật; d) Không làm cản trở hoạt động bình thường của đối tượng được kiểm tra.

Điểm b) và d) có “thiện chí” giảm bớt cho đối tượng bị kiểm tra cả thời gian và chi phí cơ hội phát sinh từ công tác kiểm tra; nhưng quy định này lại có thể tạo cơ hội cho đơn vị dùng cớ “trùng lịch” để né các hoạt động kiểm tra chuyên ngành của cấp cao hơn. Trong thực tế đã xảy ra tình huống: có đơn vị kiểm tra cấp thấp “nhảy vào, tranh” kiểm tra đơn vị trước khi cơ quan kiểm tra cấp trên thực hiện hoạt động kiểm tra và vô hiệu hóa quyết định kiểm tra của đơn vị cấp cao hơn này.

Bởi vậy, cần quy định minh bạch và hài hòa hơn cả điểm b) và d) theo hướng cho phép cơ quan cấp trên vẫn được tiến hành kiểm tra, thanh tra, kiểm toán song song trong thời gian cấp dưới đang thực hiện; hoặc quy định rõ ràng việc kiểm toán phải được ưu tiên so với kiểm tra. Cách làm này sẽ tránh tình trạng đơn vị bị kiểm toán “chủ động đặt hàng” một cuộc kiểm tra cùng lĩnh vực từ cấp thấp hơn, nhằm kéo dài thời gian, xóa dấu vết vi phạm hoặc trì hoãn vô thời hạn kế hoạch kiểm toán nhà nước.

Thứ ba, Điều 69 quy định: “Thời hạn kiểm tra được xác định trong quyết định kiểm tra nhưng không quá 10 ngày và được tính từ ngày công bố quyết định kiểm tra. Trường hợp phạm vi kiểm tra lớn, nội dung phức tạp thì có thể gia hạn 1 lần nhưng không quá 10 ngày”.

Quy định tổng thời gian kiểm tra không quá 20 ngày bao gồm cả gia hạn như trên là tốt cho doanh nghiệp và ngăn ngừa hiện tượng vòi vĩnh, tiêu cực khi kiểm tra. Tuy nhiên, điểm hạn chế là mang tính cào bằng và thiếu linh hoạt trước vấn đề hay vụ việc cần kiểm tra có quy mô lớn, phạm vi rộng và nhiều vấn đề lớn, phức tạp…, khó hoàn thành trong vòng 20 ngày. Bởi vậy, cần bổ sung quy định linh hoạt hơn tổng lượng thời gian kiểm tra nhằm khắc phục hạn chế trên.

Ngoài ra, dự thảo Luật cần bổ sung quy định về kiểm tra giá và thẩm định giá nhằm phòng ngừa giá độc quyền hoặc chiết khấu cao bất thường với các hoạt động định giá, đăng ký giá của các đơn vị kinh doanh độc quyền trong một số lĩnh vực như vận tải hành khách bằng xe công nghệ, bán hàng đa cấp…

Dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Giá năm 2023 đã thể hiện tinh thần cầu thị, chuẩn bị công phu và nghiêm túc. Tuy nhiên, để văn bản pháp luật này thực sự đi vào cuộc sống, cần tiếp tục rà soát và sửa đổi những quy định còn thiếu rõ ràng, tránh tình trạng vừa tạo kẽ hở cho doanh nghiệp né tránh nghĩa vụ. Đồng thời, Luật cần thiết kế các nguyên tắc kiểm tra, giám sát vừa minh bạch, vừa linh hoạt, bảo đảm hài hòa giữa quyền quản lý của Nhà nước và quyền lợi chính đáng của doanh nghiệp.

TS. Nguyễn Minh Phong