Ủy ban Văn hóa và Xã hội lấy ý kiến đối với dự án Luật Dân số

Cục trưởng Cục Dân số, Bộ Y tế Lê Thanh Dũng cho biết, công tác dân số nước ta trong những năm qua đã đạt được những kết quả quan trọng. Chính sách, pháp luật về dân số từng bước được hoàn thiện.

Theo đó, từ năm 2006 - 2021, nước ta đã đạt và duy trì mức sinh thay thế, duy trì mức độ gia tăng dân số phù hợp, quy mô dân số năm 2024 đạt 101,1 triệu người; Việt Nam đang ở thời kỳ dân số vàng, tạo ra những lợi thế to lớn cho quá trình phát triển kinh tế - xã hội; chất lượng dân số, chỉ số phát triển con người của nước ta không ngừng tăng lên; tuổi thọ bình quân người Việt Nam ngày càng được nâng cao.

"Những kết quả trên là tiền đề quan trọng để chuyển chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển. Tuy nhiên, qua tổng kết cho thấy, công tác dân số đang có các khó khăn, tồn tại cần phải giải quyết", Cục trưởng Cục Dân số cho biết.

Cụ thể, một số quy định của pháp luật về dân số không còn phù hợp với tình hình thực tiễn và chưa đáp ứng được yêu cầu về công tác dân số trong tình hình mới. Thực trạng dân số Việt Nam hiện nảy sinh những vấn đề cần phải kịp thời giải quyết như: mức sinh trên toàn quốc đang có xu hướng giảm thấp dưới mức sinh thay thế; mất cân bằng giới tính khi sinh hiện vẫn ở mức cao so với ngưỡng cân bằng tự nhiên; chất lượng dân số chưa đáp ứng yêu cầu.

Cùng với đó, tình trạng sinh con muộn, sinh ít hoặc không sinh con cùng với sức ép về kinh tế trong việc sinh, nuôi dạy con cũng là nguyên nhân làm ảnh hưởng tới mức sinh.

Từ thực tiễn đó, Bộ Y tế đã có Tờ trình số 506/TTr-BYT gửi Chính phủ về Đề nghị xây dựng Luật Dân số. Ngày 3/6/2025, Chính phủ ban hành Nghị quyết số 158/NQ-CP về phiên họp chuyên đề về xây dựng pháp luật tháng 5/2025. Theo đó, Chính phủ đồng ý với 4 Chính sách trong hồ sơ Luật Dân số bao gồm: duy trì mức sinh thay thế; giảm thiểu mất cân bằng giới tính khi sinh và đưa tỷ số giới tính khi sinh về mức cân bằng tự nhiên; thích ứng với già hoá dân số, dân số già; nâng cao chất lượng dân số.

Dự án Luật Dân số gồm 8 chương, 28 điều. Trong đó có một số nội dung mới so với Tờ trình số 994/TTr-BYT ngày 22/7/2025 là mở rộng đối tượng thụ hưởng chính sách duy trì mức sinh thay thế, nâng cao chất lượng dân số; bổ sung nội dung ưu tiên truyền thông về khuyến khích kết hôn, sinh con để duy trì mức sinh thay thế và chuẩn bị cho tuổi già khi còn trẻ để thích ứng với già hoá dân số, dân số già…

Cho ý kiến tại hội nghị, các đại biểu cơ bản đồng tình dự thảo Luật Dân số đã có những điểm mới, nhiều chính sách quan trọng, mang tính đột phá để tập trung giải quyết toàn diện, đồng bộ các vấn đề dân số mới phát sinh trên các mặt quy mô dân số, cơ cấu dân số, phân bố dân cư và chất lượng dân số.

Theo ĐBQH Nguyễn Thiện Nhân (TP. Hồ Chí Minh), qua nghiên cứu tình hình một số quốc gia cho thấy, nếu tăng trưởng kinh tế cao nhưng không dựa trên nền tảng phát triển bền vững về con người, thì chỉ sau 30 - 40 năm, thành quả có thể bị suy giảm nghiêm trọng.

Đơn cử, Nhật Bản từ năm 1962-1995, đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế trung bình 13%/năm. Nhưng từ năm 1996 đến nay, tức đã 30 năm, kinh tế Nhật Bản hầu như đi ngang và suy giảm. Tương tự, Hàn Quốc từ năm 1975-2018, tăng trưởng kinh tế bình quân đạt 9%/năm, nhưng 6 năm gần đây kinh tế gần như đi ngang.

Điểm chung của Hàn Quốc và Nhật Bản đều có tỷ lệ sinh thấp, lần lượt là 0,95 con/phụ nữ và 1,15 con/phụ nữ trong khi mức cần thiết để duy trì dân số là 2 con/phụ nữ.

"Như vậy, tăng trưởng kinh tế cao không có ý nghĩa nếu dân số và nguồn nhân lực không được duy trì. Do đó, cần bảo đảm tăng trưởng kinh tế đi đôi với phát triển bền vững, đặc biệt là vấn đề dân số", ĐBQH Nguyễn Thiện Nhân nhận định.

Đánh giá cao dự thảo Luật khi có quy định về việc phát huy vai trò và sự tham gia của nam giới trong xóa bỏ định kiến giới, song Trưởng nhóm dân số và phát triển, Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam Phạm Thị Lan cho rằng, dự thảo Luật lại chưa có quy định về việc cần huy động nam giới tham gia cùng giải quyết những chuẩn mực và thực hành giới có hại liên quan đến tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh.

Để giảm tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, Trưởng nhóm dân số và phát triển của Quỹ Dân số Liên Hợp Quốc tại Việt Nam cho rằng, cần giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của tư tưởng ưa thích con trai, hướng tới thúc đẩy bình đẳng giới; giải quyết tình trạng phân biệt đối xử trên cơ sở giới thông qua các chiến lược truyền thông khuyến khích nam giới và trẻ em trai trở thành tác nhân thay đổi; triển khai các chiến dịch nhấn mạnh giá trị như nhau của trẻ em gái và trẻ em trai; xóa bỏ các niềm tin truyền thống lạc hậu; nâng cao nhận thức cộng đồng về vấn đề này.

Đồng thời, trao quyền cho phụ nữ và trẻ em gái - giúp phụ nữ được trao quyền về kinh tế thông qua giáo dục, đào tạo nghề và tiếp cận nguồn lực; đưa nội dung giáo dục về tầm quan trọng của bình đẳng giới và tác hại của lựa chọn giới tính khi sinh vào chương trình học cho học sinh; tăng cường các lựa chọn có thông tin đầy đủ về kế hoạch hóa gia đình; áp dụng các biện pháp phòng ngừa và xử lý tất cả các hình thức bạo lực trên cơ sở giới, bao gồm bạo lực gia đình và các tập quán truyền thống có hại.

Về kiểm soát tình trạng mất cân bằng giới tính khi sinh, Chi cục trưởng Chi cục Dân số, Sở Y tế tỉnh Vĩnh Long Lê Thị Thuỷ cho rằng, việc tiếp tục chú trọng công tác tuyên truyền vận động, truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức về bình đẳng giới, không lựa chọn giới tính thai nhi rất quan trọng.

Đồng thời, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm, đặc biệt việc sửa đổi, tăng các chế tài xử lý vi phạm hành chính đối với một số hành vi vi phạm quy định nghiêm cấm các hành vi lựa chọn giới tính thai nhi cũng là một trong những chính sách đúng đắn trong bối cảnh hiện nay.

Cơ bản đồng tình với các nội dung mới của dự thảo Luật Dân số, song ĐBQH hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Thị Mai Thoa cũng đặt vấn đề về việc luật hóa chính sách phá thai. Theo đó, trước đây nội dung này mâu thuẫn với Pháp lệnh Dân số, song đối với thực tiễn phát triển hiện nay, nhất là khi việc hạn chế số lượng con đã được gỡ bỏ, cần cân nhắc đến việc luật hóa chính sách này. Đây là nội dung được nhiều quốc gia trên thế giới đã triển khai nhiều năm nay, ở Việt Nam nhiều chuyên gia cũng đã đề cập đến.

Phát biểu kết luận, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội Nguyễn Hoàng Mai ghi nhận và đánh giá các ý kiến tại hội nghị là nguồn tư liệu quan trọng giúp quá trình thẩm tra dự án Luật của Ủy ban Văn hóa và Xã hội.

Nhấn mạnh, đây là dự án Luật rất khó, được thực hiện với tinh thần quyết tâm cao, theo quy trình một kỳ họp, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Nguyễn Hoàng Mai mong muốn các đại biểu, chuyên gia, báo cáo viên tiếp tục nghiên cứu, góp ý nhằm hoàn thiện dự thảo Luật Dân số với chất lượng cao nhất để trình Quốc hội.

Hoa Lê