Tháo gỡ các điểm nghẽn để kinh tế tư nhân phát triển

Đây là thực trạng được các đại biểu chỉ ra tại Hội thảo Khoa học nhận diện các yếu tố cản trở và kiến nghị hoàn thiện thể chế, pháp luật để thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển, do Tạp chí Dân chủ và Pháp luật tổ chức ngày 11/9.

Chất lượng thể chế không tốt - giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp

Pháp luật là công cụ quản lý nhà nước ở mọi quốc gia. Hệ thống pháp luật thống nhất, chặt chẽ sẽ thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển và ngược lại. Theo ông Phan Đức Hiếu - Ủy viên là đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính, nếu thể chế pháp luật chất lượng không tốt sẽ có nguy cơ tạo ra 5 tác động bất lợi đến hoạt động sản xuất kinh doanh, làm suy giảm sức cạnh tranh và sự năng động của doanh nghiệp và nền kinh tế. Đó là, chi phí tuân thủ pháp luật lớn; tạo rủi ro, hạn chế sáng tạo, năng động; hạn chế hoặc làm méo mó cạnh tranh; tác động bất lợi đến doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Phân tích sâu về những tác động bất lợi của quy định pháp luật chất lượng không tốt làm tăng chi phí, theo ông Hiếu chi phí này thường được thể hiện dưới khái niệm chi phí tuân thủ pháp luật. Chi phí tuân thủ pháp luật bao gồm 5 loại chi phí mà doanh phải bỏ ra trong quá trình thực thi pháp luật: thời gian và chi phí thực hiện thủ tục hành chính, khoản phí hoặc lệ phí phải nộp, chi phí đầu tư để thay đổi quy trình sản xuất kinh doanh theo yêu cầu của pháp luật, chi phí cơ hội và chi phí phi chính thức. “Chi phí tuân thủ là nguyên nhân giảm năng lực cạnh tranh và hiệu quả sản xuất kinh doanh”, ông Hiếu nhấn mạnh.

Tác động bất lợi thứ hai, theo ông Hiếu là gây thêm rủi ro. Rủi ro này rất đa dạng, có thể là việc mất cơ hội kinh doanh, bị xử phạt, gây ra tranh chấp pháp lý... Rủi ro thường phát sinh từ quy định: không rõ ràng, không tương thích, không phù hợp, chậm chễ thực hiện thủ tục... Rủi ro thể chế có thể làm phá sản doanh nghiệp, phát triển không bền vững, suy giảm niềm tin và tinh thần kinh doanh.

Tác động bất lợi thứ ba, đó là hạn chế sáng tạo, năng động của doanh nghiệp và nền kinh tế. Thực tiễn ở nước ta đã cho thấy nhiều quy định cứng nhắc, áp đặt phương thức sản xuất kinh doanh đã tạo rào cản đổi mới, sáng tạo của doanh nghiệp, ví dụ: quy định về điều kiện kinh doanh thường yêu cầu văn phòng có diện tích tối thiểu, phải có tối thiểu máy móc...

Bất lợi thứ tư, rào cản hoặc làm méo mó cạnh tranh. Quy định phức tạp, khó tuân thủ… Điều này vô hình trung là rào cản gia nhập thị trường, bảo hộ “độc quyền” và làm méo mó cạnh tranh.

Cũng theo ông Hiếu, những quy định pháp luật chất lượng chưa tốt sẽ sẽ làm tăng chi phí tuân thủ, rủi ro và rào cản cạnh tranh, sẽ tác động ở mức độ khác nhau giữa các doanh nghiệp với quy mô, lĩnh vực hoạt động khác nhau và tạo nhiều bất lợi hơn cho doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc cũng chỉ rõ, liên quan phát triển doanh nghiệp tư nhân còn tồn tại nhiều điểm nghẽn. Đó là điểm nghẽn về thủ tục hành chính, một số văn bản pháp luật chưa đồng bộ, chính sách hỗ trợ chưa rõ, chưa có cơ chế cụ thể để doanh nghiệp tiếp cận dù nhu cầu rất lớn.

Nhìn nhận về những bất cập có tính rào cản đối với doanh nghiệp, Chủ tịch Hiệp hội Pháp chế doanh nghiệp Nguyễn Duy Lãm cho rằng, có 2 điểm nghẽn lớn nhất là cán bộ thực thi và bất cập của thể chế.

Trong khi đó, từ thực tế hoạt động của doanh nghiệp, ông Lê Hoàng, Chủ tịch HĐQT Công ty Cổ phần Nhựa Thăng Long cho rằng, vấn đề khó khăn lớn nhất đối với doanh nghiệp vừa và nhỏ chính là vấn đề quản trị - vấn đề này còn lớn hơn cả khó khăn trong tiếp cận đất đai, vốn – ông Lê Hoàng nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, ông Hoàng cũng cho rằng, hiện có tình trạng cổ phần hóa doanh nghiệp nhưng chưa thay đổi mô hình quản trị, đặc biệt khi nhà đầu tư Việt Nam mua lại thì rất khó khăn. Điều này vô hình trung gây cản trở lớn cho quá trình chuyển đổi. Do đó, Nhà nước cần có thêm chính sách đào tạo để hỗ trợ các nhà đầu tư, ông Hoàng đề nghị.

Đề nghị thành lập Ủy ban cải cách thể chế

Ông Phan Đức Hiếu cũng chỉ ra một thực tế, quy định pháp luật không rõ ràng, không phù hợp với thực tế sẽ khiến các doanh nghiệp phải tìm “một cách khác” để thực hiện các quy định pháp luật. Điều này dễ dẫn đến các tranh chấp, rủi ro. Khi quy định pháp luật không rõ ràng, cụ thể, doanh nghiệp thực hiện cũng không yên tâm, ông Hiếu nhấn mạnh.

Cũng theo ông Hiếu, Việt Nam đang thiếu một cơ quan độc lập giám sát và đóng góp chuyên môn về cải cách thể chế. Chia sẻ kinh nghiệm ở Canada gọi là Ủy ban đặc biệt thuộc Hội đồng Bộ trưởng; ở Hàn Quốc là Ủy ban tổng thống về cải cách thể chế, ở Anh là Hội đồng Chịu trách nhiệm thể chế... Cơ quan này là bước sàng lọc bổ sung cho Bộ Tư pháp, là cơ quan độc lập về mặt chuyên môn và không mang tính chất hành chính.

Thực tế cho thấy, các bộ, ngành sẽ khó phát hiện được bất cập của các quy định do mình ban hành. Do đó, về lâu dài, ông Hiếu đề nghị, Việt Nam cần có Ủy ban cải cách thể chế, cơ quan này thực hiện chuyên môn, chuyên nghiệp, độc lập, duy trì động lực cải cách thể chế lâu dài, bền vững. Ngoài ra ông Hiếu cũng cho rằng, các quy định pháp luật phải cụ thể để doanh nghiệp dễ tiếp cận.

Chủ tịch Hiệp hội Pháp chế doanh nghiệp Nguyễn Duy Lãm cho rằng, để tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong tiếp cận thì cần tiếp tục làm tốt công tác truyền thông; mở rộng phạm vi hỗ trợ, tiếp tục đơn giản các TTHC về chuyển đổi, thuế, mặt bằng, chính sách thuế cho doanh nghiệp, đặc biệt là tăng cường phối hợp bộ, ngành, địa phương, hiệp hội.

Có thể thấy, vẫn còn nhiều khó khăn đối với doanh nghiệp tư nhân, trong đó hạn chế về năng lực quản trị, trình độ hiểu biết pháp luật, thiếu nguồn lực, khả năng tiếp cận các nguồn lực còn hạn chế, liên kết hợp tác doanh nghiệp trong nước và nước ngoài vẫn chưa đạt được yêu cầu như mong muốn về chuyển giao công nghệ. Hiện nhu cầu của doanh nghiệp tư nhân rất nhiều, rất xác đáng như: nhu cầu hỗ trợ pháp lý, đào tạo nhân lực, hoàn thiện và có nhiều hơn các chính sách hỗ trợ về: vốn, nhân lực, khoa học công nghệ, tiếp cận thị trường; tạo môi trường kinh doanh bình đẳng…

Nghị quyết Số 68-NQ/TW nêu rõ một trong những nhiệm vụ giải pháp, đó là đẩy mạnh cải cách, hoàn thiện, nâng cao chất lượng thể chế, chính sách. Theo đó, trong năm 2025, hoàn thành việc rà soát, loại bỏ những điều kiện kinh doanh không cần thiết, quy định chồng chéo, không phù hợp, cản trở sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân; thực hiện cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí tuân thủ pháp luật, ít nhất 30% điều kiện kinh doanh và tiếp tục cắt giảm mạnh trong những năm tiếp theo. Do đó, Chính phủ và các bộ, ngành phải rà soát toàn diện hệ thống pháp luật, nhất là pháp luật liên quan đến doanh nghiệp tư nhân. Đẩy mạnh cắt giảm TTHC theo hướng thân thiện, đơn giản, thuận lợi cho người dân. Chỉ khi rào cản thủ tục hành chính được tháo gỡ, thông thoáng thì doanh nghiệp tư nhân mới có cơ hội để phát triển.

Song Hà