Giáo viên - “Chìa khóa vàng” mở cánh cửa AI trong giáo dục
Để học sinh tiếp cận AI một cách an toàn và có trách nhiệm, điều quan trọng trước hết là trao quyền và bồi dưỡng năng lực cho giáo viên.
Sự phát triển nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo tạo sinh (Generative AI - GenAI) và các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) đang làm thay đổi căn bản môi trường giáo dục. Học sinh có thể dễ dàng tiếp cận và sử dụng các công cụ AI trong học tập, trong khi nhà trường và các hội đồng giáo dục lại đưa ra những cách tiếp cận khác nhau về quản lý và ứng dụng công nghệ. Trong bối cảnh đó, giáo viên chính là lực lượng tuyến đầu, vừa trực tiếp đáp ứng nhu cầu học tập của học sinh, vừa gánh trên vai kỳ vọng của toàn xã hội.
Thách thức từ công nghệ mới
Liên đoàn Giáo viên Canada đã nhiều lần cảnh báo về khoảng trống pháp lý trong việc sử dụng AI tại trường học. Liên đoàn kêu gọi Chính phủ liên bang và Hội đồng Bộ trưởng Giáo dục Canada phối hợp với các tỉnh bang để xây dựng chính sách mang tính ràng buộc, bảo vệ quyền riêng tư dữ liệu của học sinh, điều chỉnh cách ứng dụng AI trong lớp học, đồng thời thúc đẩy sử dụng có trách nhiệm và nhân văn công nghệ mới này.
AI có thể hỗ trợ đáng kể cho quá trình dạy và học. Tuy nhiên, đi kèm với đó là không ít rủi ro: nguy cơ rò rỉ dữ liệu, thiên lệch thuật toán, thông tin sai lệch, thậm chí nguy cơ làm suy giảm chất lượng giáo dục nếu thiếu định hướng đúng đắn. Trong bối cảnh này, giáo viên trở thành nhân tố then chốt, không chỉ truyền đạt tri thức, mà còn giúp học sinh hình thành kỹ năng ứng xử có trách nhiệm với AI.
Nhiều câu hỏi đặt ra cho ngành giáo dục
Sự hiện diện ngày càng lớn của AI khiến ngành giáo dục phải đối mặt với những câu hỏi căn bản: Làm thế nào để học sinh sử dụng công cụ AI an toàn, hiệu quả và đúng chuẩn mực đạo đức? Trường học cần chuẩn bị ra sao trong khi các tổ chức, doanh nghiệp còn đang loay hoay tìm cách thích ứng? Liệu việc khai thác AI có ảnh hưởng đến năng lực tư duy phản biện và các kỹ năng nhận thức khác của học sinh?
Chỉ riêng giáo viên sẽ khó có thể giải quyết trọn vẹn những vấn đề này. Họ cần được trang bị kiến thức nền tảng, kỹ năng ứng dụng và đặc biệt là sự hỗ trợ từ chính sách, hệ thống quản lý giáo dục và toàn xã hội.
Trao quyền và bồi dưỡng năng lực cho giáo viên
Trong bối cảnh hiện nay, quốc tế ngày càng có sự đồng thuận rõ ràng trong vấn đề này: giáo viên là lực lượng trọng yếu để xây dựng năng lực AI cho học sinh. Liên đoàn Giáo viên Canada nhấn mạnh cần coi trọng vai trò của giáo viên trong việc tạo dựng những lớp học nhân văn, lấy con người làm trung tâm, đồng thời đặt họ vào vị trí trung tâm của mọi chính sách AI trong giáo dục.
Để đạt được điều đó, cần một cách tiếp cận toàn diện:
Tạo diễn đàn thảo luận: Giáo viên cần có không gian để trao đổi về tác động xã hội của AI, từ vấn đề đạo đức, quyền riêng tư đến thông tin sai lệch, dịch chuyển lao động và ảnh hưởng của thuật toán.
Cung cấp kiến thức nền tảng: Giáo viên không cần trở thành nhà khoa học máy tính, nhưng cần hiểu cơ chế hoạt động, hạn chế và thiên lệch của AI để đưa ra lựa chọn sư phạm hợp lý.
Xây dựng chiến lược ứng dụng: Cần trang bị cho giáo viên kỹ năng xác định khi nào và vì sao nên đưa AI vào hoạt động học tập.
Khuyến khích học tập cộng đồng: AI thay đổi nhanh chóng, vì vậy giáo viên cần có các cộng đồng học tập nghề nghiệp để chia sẻ kinh nghiệm, thử nghiệm phương pháp mới và rút ra bài học thực tiễn.
Khoảng cách hiện nay giữa tốc độ phát triển công nghệ AI và năng lực của đội ngũ giáo viên là điều không thể duy trì lâu dài. Nếu không có sự bồi dưỡng, khoảng cách đó sẽ tạo ra thách thức lớn cho cả chất lượng giảng dạy và công bằng giáo dục.
Trách nhiệm chung của toàn hệ thống
Rõ ràng, giáo viên không thể đơn độc trong quá trình này. Việc tích hợp AI vào giáo dục cần sự chung tay của chính phủ, các cơ quan quản lý, hội đồng trường, lãnh đạo nhà trường, giới nghiên cứu và toàn xã hội. Các bên cần xây dựng chiến lược rõ ràng, bảo đảm nguồn lực tài chính, cung cấp công cụ cần thiết, đào tạo toàn diện và mở rộng không gian đổi mới.
Song song với đó, việc nghiên cứu tác động của AI đối với tư duy phản biện, kỹ năng nhận thức hay nguy cơ lệ thuộc công nghệ cũng phải được đẩy mạnh. Quá trình triển khai phải tính đến khối lượng công việc và sức ép nghề nghiệp hiện có của giáo viên, để tránh tình trạng kiệt sức và giảm hiệu quả giảng dạy.
Đầu tư cho giáo viên - đầu tư cho tương lai
Nhiều hình thức bồi dưỡng nghề nghiệp về AI đã được triển khai tại Canada và nhiều quốc gia khác, từ các sáng kiến cho đến chương trình đào tạo của trường đại học, viện nghiên cứu và tổ chức phi lợi nhuận. Đây là nền tảng quan trọng để mở rộng, nhân rộng và hỗ trợ có mục tiêu cho đội ngũ giáo viên.
Đã đến lúc các nhà hoạch định chính sách nhìn nhận một thực tế: đầu tư cho giáo viên chính là một trong những cách đầu tư hiệu quả nhất cho học sinh và cho tương lai. Bởi lẽ, chỉ khi giáo viên được trang bị đầy đủ năng lực, học sinh mới có thể trưởng thành với năng lực AI cần thiết, trở thành những công dân sáng tạo, có trách nhiệm trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo.