Ý chí, bản lĩnh và khát vọng độc lập dân tộc Bài 3: "Đem sức ta mà tự giải phóng cho ta"
Chỉ trong vòng 2 tuần, từ 14 - 28/8/1945, với tinh thần cách mạng tiến công, với sức mạnh đoàn kết chiến đấu của cả dân tộc, Cách mạng tháng Tám đã diễn ra nhanh gọn, ít đổ máu, dưới nhiều hình thái sinh động và giành thắng lợi vẻ vang.
Sức mạnh toàn dân vì mục tiêu giành độc lập
Nắm bắt cơ hội “ngàn năm có một”, ngay trong đêm 13/8/1945, Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc đã gửi Quân lệnh số 1 cho đồng bào và chiến sĩ cả nước. “…Hỡi nhân dân toàn quốc! Dưới mệnh lệnh của Ủy ban khởi nghĩa, đồng bào hãy đem hết tâm lực ủng hộ đạo Quân giải phóng, sung vào bộ đội, xông ra mặt trận đánh đuổi quân thù. Chúng ta phải hành động cho nhanh, với một tinh thần vô cùng quả cảm, vô cùng thận trọng! Tổ quốc đang đòi hỏi những hy sinh lớn lao của các bạn! Cuộc thắng lợi hoàn toàn nhất định sẽ về ta!”.
Ngày 16/8/1945, Đại hội Quốc dân được tiến hành. Đại hội thông qua Mệnh lệnh khởi nghĩa của Tổng bộ Việt Minh, cử ra Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam. Với cương vị là Chủ tịch Ủy ban Dân tộc Giải phóng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi Thư kêu gọi đồng bào cả nước: “Giờ quyết định cho vận mệnh của dân tộc đã đến! Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta...”.
Theo PGS.TS. Nguyễn Văn Nhật, Viện Sử học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, hưởng ứng Lời kêu gọi của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân khắp mọi miền đất nước đã đứng dậy, và chỉ trong vòng hai tuần, Tổng khởi nghĩa đã diễn ra và thành công trên toàn quốc, lập ra chính quyền nhân dân, mở ra thời kỳ mới cho dân tộc Việt Nam. “Thành công này là kết quả của quá trình chuẩn bị mọi mặt của Đảng từ tổ chức, xây dựng lực lượng chính trị, vũ trang, đến chủ động đón thời cơ khi phát xít Nhật đầu hàng đồng minh, khi quân đội Pháp bạc nhược”.
Vào thời điểm năm 1945, Đảng Cộng sản Đông Dương mới có 5.000 đảng viên mà số đông trong đó còn nằm trong nhà tù, trại tập trung và bị đi đày biệt xứ. Lực lượng vũ trang cách mạng do Đảng lãnh đạo mới có khoảng 5.000 người. “Thực tế đó khẳng định việc tập hợp, huy động mọi lực lượng nhân dân thành sức mạnh tổng hợp đứng lên tổng khởi nghĩa là cần thiết và đúng đắn. Cuộc mít tinh, tuần hành rầm rộ đầu tiên biểu hiện sức mạnh của quần chúng nhân dân và mang tính quyết định đường lối và hình thức tổng khởi nghĩa của Đảng là ngày 17/8/1945 tại Quảng trường Nhà hát Lớn Hà Nội, giúp Đảng quyết định tổng khởi nghĩa với lực lượng quần chúng nhân dân là chủ yếu”, PGS.TS. Nguyễn Văn Nhật nhận định.
Với việc phát huy sức mạnh quần chúng nhân dân, ngày 19/8/1945, hơn 20 vạn nhân dân Hà Nội đã tham dự cuộc mít tinh và tuần hành khổng lồ, dùng áp lực quần chúng giành chính quyền thắng lợi. Ngày 23/8/1945, 15 vạn nhân dân TP. Huế và các huyện lân cận đã xuống đường tuần hành, buộc chính quyền địch phải đầu hàng, vua Bảo Đại thoái vị, đánh dấu sự sụp đổ của chế độ phong kiến ở Việt Nam. Tại Sài Gòn, ngày 25/8/1945, hơn 1 triệu nhân dân nội thành và vùng ven đã tổ chức mít tinh, lật đổ chính quyền tay sai Nhật, lập chính quyền cách mạng.
Chiến thắng vĩ đại, nhanh gọn, kịp thời
Nhìn lại diễn biến thời gian và căn cứ vào số lượng, tần suất khởi nghĩa ở các địa phương, Phó Viện trưởng Viện Lịch sử Đảng, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, PGS.TS. Trần Trọng Thơ cho rằng, Tổng khởi nghĩa diễn ra rất phong phú và sinh động, muôn màu, muôn vẻ với chuyển biến sôi động, dồn dập, theo hình thức làn sóng.
Trong 5 ngày đầu của tổng khởi nghĩa, từ 14 - 18/8/1945, khởi nghĩa chủ yếu nổ ra ở các huyện, châu của các tỉnh thuộc Khu giải phóng, một số tỉnh miền Bắc, một số tỉnh miền Trung để thăm dò phản ứng của Nhật, vừa tập dượt chuẩn bị lực lượng quần chúng tiến lên từ thấp đến cao, để cuối cùng kết thúc giành chính quyền ở tỉnh lỵ. Nhưng cũng có những địa phương như Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam và Mỹ Tho, do phong trào đã phát triển mạnh và có cơ hội, lãnh đạo địa phương đã táo bạo quyết định khởi nghĩa ở tỉnh lỵ, đánh dập đầu não của địch, rồi kết thúc khởi nghĩa ở các huyện. Cuộc khởi nghĩa ở 5 tỉnh nói trên diễn ra rất chủ động, sáng tạo, khôn khéo, phù hợp với chủ trương của Đảng và thể hiện tinh thần tấn công trong khởi nghĩa.
Sau khởi nghĩa ở Hà Nội, từ ngày 19 - 26/8/1945 là cao điểm của tổng khởi nghĩa. Trong vòng 7 ngày, có 56 trên 65 tỉnh, thành phố, đặc khu khởi nghĩa. Ngày 27 - 28/8/1945 là thời gian kết thúc của tổng khởi nghĩa, trong đó Hà Tiên là điểm nổ cuối cùng trên phạm vi cả nước. Trong tổng khởi nghĩa, đa số các tỉnh, lực lượng cách mạng đập tan bộ máy chính quyền cũ rồi mới tuyên bố thành lập chính quyền cách mạng của nhân dân. Riêng Hải Phòng, Nam Định, Sóc Trăng, Gia Lai, quần chúng cách mạng tiến hành mít tinh tuyên bố thành lập chính quyền của nhân dân trước khi chiếm các công sở chính quyền cũ.
PGS.TS. Trần Trọng Thơ đánh giá, từ hiện thực phong phú, sinh động, Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 thể hiện rõ hình thái khởi nghĩa chung nhất, mang tính bản chất là vừa nổi dậy đồng loạt ở cả nông thôn và thành thị, vừa tác động dây chuyền giữa các vùng, miền, tạo nên chiến thắng vĩ đại, gần như đồng thời trên khắp đất nước.
PGS.TS. Trần Trọng Thơ khẳng định, trên thực tiễn, phương thức tiến hành khởi nghĩa thực chất là phương thức sử dụng bạo lực cách mạng phong phú và hiệu quả, có kết hợp đấu tranh chính trị, phát huy cao độ tinh thần chủ động, sáng tạo của các Đảng bộ địa phương trong lãnh đạo, chỉ đạo phong trào cách mạng, do đó góp phần làm cho Tổng khởi nghĩa tháng Tám diễn ra nhanh gọn, kịp thời, ít đổ máu.