Thế giới tăng tốc giáo dục AI: Những bước đi khác biệt
Cuộc đua đưa trí tuệ nhân tạo (AI) vào giáo dục ở các quốc gia đang diễn ra hết sức sôi động, trong bối cảnh AI đang định hình lại giáo dục toàn cầu.

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) thâm nhập sâu rộng vào đời sống, các quốc gia hàng đầu thế giới đều coi trang bị kỹ năng AI cho công dân là ưu tiên chiến lược. Từ Mỹ cho tới Trung Quốc, Nhật Bản và châu Âu, tất cả đều đang tăng tốc. Tuy nhiên, cách tiếp cận giáo dục AI ở mỗi quốc gia lại không đồng nhất, phản ánh đặc thù về kinh tế, xã hội và định hướng phát triển của từng nước.
Mỹ: Đẩy mạnh nhưng còn phân tán
Tại Mỹ, chính phủ liên bang gần đây ban hành một sắc lệnh hành pháp nhằm mục đích tích hợp việc học AI vào toàn bộ hệ thống giáo dục từ mẫu giáo đến lớp 12. Chính sách này nhấn mạnh ba yếu tố: hướng dẫn kỹ thuật, lý luận đạo đức và tư duy phản biện, giúp học sinh chuẩn bị cho một xã hội gắn bó chặt chẽ với AI.
Một điểm nhấn là “Cam kết Giáo dục AI” do Nhà Trắng khởi xướng, quy tụ hơn 60 doanh nghiệp công nghệ lớn như Amazon, Google, Microsoft, Nvidia và OpenAI, cam kết cung cấp tài liệu giảng dạy AI trong lớp học trong bốn năm tới.

Tuy nhiên, chuyên gia Liu Haihao - nhà nghiên cứu học máy tại Algoverse, người sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Ternity Education - đã chỉ ra hạn chế cố hữu của hệ thống giáo dục Mỹ: tính phân tán. Khi quyền quyết định thuộc về từng bang, sự khác biệt giữa các bang, cũng như giữa trường công và trường tư, sẽ tạo ra khoảng cách lớn trong tiếp cận AI.
Trung Quốc: Tập trung và bắt buộc
Khác với Mỹ, Trung Quốc triển khai chính sách tập trung, bắt buộc và có tốc độ nhanh. Bắt đầu từ mùa thu năm nay, học sinh từ bậc trung học cơ sở sẽ được học tối thiểu 8 giờ AI mỗi năm. AI không chỉ hiện diện trong giờ học, mà còn được tích hợp vào sách giáo khoa và chương trình học quốc gia, nhằm hình thành năng lực số như một phần bản sắc công dân.
Theo ông Liu Haihao, Trung Quốc không quá chú trọng vào mục tiêu đạt “trí tuệ nhân tạo tổng quát” mà tập trung vào AI chuyên biệt, đặc biệt là thị giác máy tính, vốn gắn chặt với hệ thống giám sát. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo nguy cơ từ cơ chế phân cấp: việc phụ thuộc vào chính quyền địa phương có thể dẫn đến kém hiệu quả, chất lượng giáo dục không đồng đều và cả nguy cơ tham nhũng.

Nhật Bản: Bài toán dân số già và kỳ vọng vào AI
Nhật Bản đối mặt với thách thức nhân khẩu học khi gần một phần ba dân số đã từ 65 tuổi trở lên, trong khi con số này ở Trung Quốc chỉ khoảng 15%. Với lực lượng lao động suy giảm, quốc gia này đặt cược lớn vào AI.
Giáo dục AI ở Nhật Bản được định hướng bởi “Chiến lược AI 2022”, một tài liệu toàn diện được Nội các Nhật Bản ban hành, nhấn mạnh việc cải cách giáo dục để nâng cao kỹ năng toán học, khoa học dữ liệu và AI.

Theo đó, AI được đưa vào các môn học bắt buộc từ cấp tiểu học đến trung học. Học sinh Nhật Bản được tiếp cận kiến thức cơ bản về AI, giúp khơi dậy sự quan tâm từ sớm. Tại cấp tiểu học, chương trình tập trung vào giới thiệu cơ bản về AI, như cách AI hoạt động và ứng dụng đơn giản, thông qua các hoạt động thực hành như lập trình robot hoặc sử dụng phần mềm dữ liệu. Lên cấp trung học cơ sở và phổ thông, nội dung nâng cao hơn, bao gồm lập trình, học máy và ứng dụng AI trong đời sống hàng ngày.
Hướng dẫn từ Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa học và Công nghệ Nhật Bản năm 2023 nhấn mạnh việc sử dụng AI để học tiếng Anh và hoạt động nhóm, đồng thời dạy học sinh về lợi ích và rủi ro như rò rỉ thông tin cá nhân hoặc vi phạm bản quyền. Học sinh được hướng dẫn không nhập thông tin cá nhân vào AI và sử dụng thông tin sai lệch do AI tạo ra làm tài liệu dạy kiểm chứng sự thật.

Dù vậy, đầu tư của khu vực tư nhân vào AI vẫn ở mức thấp. Báo cáo Chỉ số AI 2025 của Đại học Stanford cho thấy năm 2024, Nhật Bản chỉ chi 0,93 tỷ USD cho AI, kém xa Mỹ (109,08 tỷ USD), Trung Quốc (9,29 tỷ USD), Anh (4,52 tỷ USD), thậm chí thấp hơn cả Hàn Quốc và Ấn Độ.
Để thu hẹp khoảng cách, tháng 5 vừa qua, Quốc hội Nhật Bản đã thông qua Luật Thúc đẩy Nghiên cứu, Phát triển và Ứng dụng Công nghệ AI, xác định AI là nền tảng cho tăng trưởng kinh tế và xã hội.
Châu Âu: Thận trọng nhưng không đứng ngoài cuộc
Trong khi Mỹ và Trung Quốc chiếm trọn dư luận, Liên minh châu Âu (EU) chọn cách tiếp cận thận trọng hơn. Năm 2024, Ủy ban châu Âu thông qua Đạo luật AI, yêu cầu tổ chức, doanh nghiệp đảm bảo nhân viên đạt trình độ hiểu biết AI cần thiết. Tuy nhiên, đạo luật không bắt buộc đo lường kiến thức AI của từng cá nhân.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nhấn mạnh tại Hội nghị Hành động AI hồi tháng 2 vừa qua: “Chúng tôi muốn châu Âu trở thành một trong những châu lục dẫn đầu về AI. Mỹ và Trung Quốc không hề ở quá xa phía trước. Sự thật là cuộc đua mới chỉ bắt đầu, và vị trí dẫn đầu toàn cầu vẫn còn bỏ ngỏ”.
Cuộc đua chưa ngã ngũ
AI đang mở ra một “mặt trận giáo dục” toàn cầu, nơi mỗi quốc gia lựa chọn con đường riêng phù hợp với lợi thế và điều kiện nội tại. Mỹ chú trọng sáng tạo từ cơ sở nhưng còn thiếu đồng bộ, Trung Quốc quyết liệt, tập trung nhưng đối diện rủi ro từ cơ chế triển khai, trong khi Nhật Bản nỗ lực vượt thách thức dân số già còn châu Âu chậm rãi nhưng thận trọng.
Dù khác biệt, điểm chung là tất cả đều nhìn nhận AI không chỉ là công nghệ, mà là yếu tố định hình tương lai phát triển. Cuộc đua giáo dục AI, vì thế, sẽ không chỉ quyết định sức mạnh kinh tế mà còn cả vị thế của mỗi quốc gia trong trật tự thế giới mới.