Đề xuất lập Quỹ bảo hiểm rủi ro thương mại quốc tế

Quỹ bảo hiểm giúp doanh nghiệp tự tin khai phá thị trường

Để bảo đảm mục tiêu tăng trưởng năm nay đạt 8,3 - 8,5%, tốc độ tăng tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa cả năm phải đạt 12%, theo Nghị quyết số 226/NQ-CP ngày 5/8/2025 của Chính phủ. Muốn vậy, một trong những giải pháp là phải khai thác hiệu quả các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký kết; triển khai ngay đàm phán, sớm ký kết các FTA mới; chủ động triển khai các giải pháp xúc tiến thương mại, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận và đẩy mạnh xuất khẩu…

Hiện, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu đang xây dựng kế hoạch tìm kiếm thị trường mới để ứng phó với rủi ro thuế quan và những bất định của kinh tế toàn cầu. Theo TS. Hoàng Ngọc Thuận, Phó trưởng Ban Quản lý Chương trình WTO Chair, Trường Đại học Ngoại thương, trong thương mại quốc tế, những rủi ro về tranh chấp hợp đồng, thanh toán luôn hiện hữu, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ và vừa, bởi các doanh nghiệp này rất thiếu hụt nguồn lực, kể cả nguồn lực kiểm tra đối tác ở các thị trường mới. Bất kỳ rủi ro nào trong xuất nhập khẩu đều có thể ảnh hưởng lớn tới doanh nghiệp, thậm chí là phá sản.

Tại Diễn đàn kinh doanh 2025 chủ đề “Giải pháp đột phá hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận thị trường mới" do Tạp chí Diễn đàn Doanh nghiệp tổ chức mới đây, Chủ tịch Hanel PT NextTech., JSC Trần Thị Thu Trang đề xuất, để hạn chế rủi ro trong thương mại quốc tế, cần thành lập Quỹ bảo hiểm rủi ro thương mại quốc tế (gọi tắt là Quỹ) theo mô hình công - tư. Cơ chế hoạt động của Quỹ là doanh nghiệp đóng phí bảo hiểm (có thể 0,5 - 1% giá trị hợp đồng), khi rủi ro xảy ra, quỹ bồi thường phần lớn thiệt hại. Nhà nước sẽ hỗ trợ một phần phí cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khi mở thị trường mới, giúp doanh nghiệp yên tâm khai phá thị trường rủi ro cao mà không lo mất vốn, qua đó giúp tăng tốc mở rộng xuất khẩu.

Tán thành với đề xuất này, Tổng thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên cho rằng, đây là cơ chế cần thiết và có thể mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp vừa và nhỏ, giúp giảm thiểu rủi ro khi tham gia vào thị trường quốc tế, như: rủi ro tài chính (khách hàng không thanh toán hoặc phá sản); rủi ro chính trị; rủi ro tỷ giá hối đoái..

“Việc có quỹ bảo hiểm sẽ giúp các doanh nghiệp tự tin hơn khi mở rộng thị trường, tăng cường năng lực cạnh tranh và thúc đẩy xuất khẩu”, ông Nguyên nhìn nhận.

Tham khảo quốc tế để có cách làm phù hợp

Trên thực tế, nhiều quốc gia đã thành lập các tổ chức tương tự để hỗ trợ xuất khẩu. Bà Trần Thị Thu Trang dẫn chứng, tại Nhật Bản có NEXI (Nippon Export and Investment Insurance) bảo hiểm cho doanh nghiệp trong trường hợp đối tác phá sản, không thanh toán, hoặc gặp rủi ro chính trị ở hơn 100 thị trường. Tại EU có Euler Hermes/Allianz Trade bảo hiểm xuất khẩu cho doanh nghiệp ở hơn 50 quốc gia, kết hợp dữ liệu rủi ro toàn cầu, mức hỗ trợ bồi thường lên tới 80 - 90% tổn thất…

Hay tại Mỹ, ông Đặng Phúc Nguyên cho biết, có Export-Import Bank (EXIM) cung cấp nhiều dịch vụ, bao gồm bảo hiểm tín dụng xuất khẩu, giúp các doanh nghiệp Mỹ giảm rủi ro khi bán hàng ra nước ngoài… “Các tổ chức này thường hoạt động theo nguyên tắc tự chủ tài chính, sử dụng nguồn thu từ phí bảo hiểm và đầu tư để duy trì hoạt động, đồng thời nhận sự hỗ trợ từ Chính phủ khi cần thiết”, ông Nguyên thông tin.

Về mô hình hoạt động, ông Nguyên đề xuất, Quỹ nên được thành lập dưới dạng một tổ chức độc lập, có thể là công ty bảo hiểm nhà nước hoặc công ty cổ phần có sự tham gia của Nhà nước và các doanh nghiệp lớn. Một ban quản lý chuyên nghiệp sẽ chịu trách nhiệm vận hành. Doanh nghiệp sẽ đóng phí bảo hiểm dựa trên giá trị hợp đồng, loại hình rủi ro và thị trường mục tiêu; trong khi đó, Nhà nước cung cấp hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, đặc biệt khi họ thâm nhập thị trường mới và hỗ trợ này có thể dưới dạng giảm phí bảo hiểm hoặc trợ cấp trực tiếp.

Đối với công tác thẩm định và bồi thường, Quỹ cần có quy trình thẩm định rủi ro rõ ràng trước khi chấp nhận bảo hiểm. Khi rủi ro xảy ra, doanh nghiệp nộp hồ sơ yêu cầu bồi thường; Quỹ sẽ kiểm tra và bồi thường theo tỷ lệ đã thỏa thuận (chẳng hạn là 80 - 90% giá trị thiệt hại).

Còn theo TS. Hoàng Ngọc Thuận, việc lựa chọn mô hình nào cần có nghiên cứu, đánh giá kỹ. Ông Thuận thiên về mô hình công - tư, tức có sự tham gia của cả Nhà nước lẫn doanh nghiệp; khi Nhà nước góp vốn thì cần có một cơ quan cụ thể để điều hành, chịu trách nhiệm về quỹ này, có thể giao cho Bộ Công Thương hoặc Ngân hàng Nhà nước. Ngoài ra, Quỹ này cũng có thể thu hút các doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm cùng góp vốn, đánh giá rủi ro các thương vụ.

Dù khẳng định sự cần thiết của Quỹ song chuyên gia của Trường Đại học Ngoại thương tỏ ý băn khoăn nếu lập quỹ hoặc một chương trình hỗ trợ xuất khẩu sẽ có rủi ro pháp lý liên quan trợ cấp và các biện pháp đối kháng của WTO hoặc các tổ chức quốc tế. Do đó, cần tham khảo kinh nghiệm quốc tế, nghiên cứu kỹ để có cách làm phù hợp.

Minh Châu