Hoạt động giám sát của Quốc hội:Toàn diện, trọng tâm, trọng điểm, bám sát thực tiễn
Tại Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát, các đại biểu đề nghị, cần tăng cường xem xét các kiến nghị giám sát chưa được thực hiện, coi đây là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội.
Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Lâm Văn Mẫn: Bổ sung quy định giám sát liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy
Để tiếp tục hoàn thiện pháp luật và tăng cường hiệu quả thi hành pháp luật về hoạt động giám sát của Quốc hội, trong thời gian tới, cần tập trung thực hiện một số giải pháp. Trước hết, cần bảo đảm sự lãnh đạo toàn diện, trực tiếp của Đảng trong công tác xây dựng pháp luật và thi hành pháp luật; xác định xây dựng, hoàn thiện thể chế, pháp luật và kiểm tra, giám sát việc tổ chức thi hành pháp luật nói chung và pháp luật về hoạt động giám sát nói riêng là nhiệm vụ trọng tâm, xuyên suốt, thường xuyên.
Xác định tiếp tục đổi mới và đẩy mạnh công tác giám sát là khâu trọng tâm, then chốt để nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Quốc hội. Giám sát toàn diện nhưng có trọng tâm, trọng điểm, bám sát thực tiễn; bảo đảm gắn kết giữa hoạt động giám sát với việc hoàn thiện chính sách, pháp luật, quyết định các vấn đề quan trọng của đất nước, của địa phương.
Đáng lưu ý, cần nghiên cứu, rà soát, sửa đổi toàn diện các quy định của pháp luật về hoạt động giám sát của Quốc hội, trọng tâm là sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND. Theo đó, cần tập trung nghiên cứu để xác định rõ hơn phạm vi, đối tượng, phương pháp, hình thức giám sát tối cao của Quốc hội phù hợp thực tiễn; quy định rõ quyền, trách nhiệm của chủ thể giám sát, của cơ quan, tổ chức, cá nhân chịu sự giám sát, trong đó cần quy định rõ trách nhiệm giải trình và chế tài đối với cơ quan, cá nhân chịu sự giám sát nếu không thực hiện kiến nghị giám sát.
Rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định về giám sát của Quốc hội có liên quan đến sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy, tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp; việc ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số trong hoạt động giám sát…
Việc sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND cần quán triệt theo tinh thần đổi mới trong xây dựng pháp luật, đó là luật chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, quy định những vấn đề mang tính ổn định, lâu dài, có tính nguyên tắc trong hoạt động giám sát; đồng thời, bảo đảm đồng bộ, thống nhất với các luật, các văn bản quy phạm pháp luật hiện hành trong hệ thống pháp luật.
Cùng với đó, chú trọng giám sát việc thực hiện các nghị quyết của Quốc hội, UBTVQH về giám sát chuyên đề, hoạt động chất vấn; tăng cường xem xét các kiến nghị giám sát chưa được thực hiện, coi đây là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội. Đẩy mạnh công tác giám sát văn bản quy phạm pháp luật theo hướng tập trung vào hệ thống văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành luật, pháp lệnh, nghị quyết của Quốc hội. Tăng cường hoạt động giám sát của ĐBQH bảo đảm chất lượng, khả thi, hiệu quả, tránh hình thức, phù hợp với khả năng, nguồn lực.
Tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật nói chung và pháp luật về hoạt động giám sát nói riêng nhằm đưa pháp luật vào cuộc sống; cung cấp đầy đủ thông tin pháp luật, nhất là các văn bản pháp luật mới được ban hành, nâng cao nhận thức pháp luật của người dân trong việc theo dõi, giám sát việc thi hành pháp luật về hoạt động giám sát.
Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II, TS. Lê Đình Thăng: Kiến tạo nền ngân sách lành mạnh, tuân thủ, kỷ cương và minh bạch hơn
Chúng ta đã có bước chuyển rất lớn từ ngân sách bí mật sang công khai, minh bạch; kỷ cương ngân sách cũng đã được thiết lập. Tuy nhiên, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước (NSNN) năm 2023 vừa qua cho thấy, tỷ lệ vượt dự toán cao và tình trạng vượt dự toán đã liên tục diễn ra nhiều năm. Điều này đặt ra vấn đề về hiệu lực của các Nghị quyết của Quốc hội và HĐND về dự toán.
Liệu trong cơ chế điều hành quản lý ngân sách có vấn đề gì mà liên tục vượt dự toán như vậy? Chúng ta năm nào cũng giám sát từ dự toán đến quyết toán nhưng vẫn không khắc phục được vấn đề này - mấu chốt là gì. Đây là vấn đề cần đặt ra với hoạt động giám sát để kiến tạo một nền ngân sách lành mạnh hơn, tuân thủ hơn và kỷ cương, minh bạch hơn.
Chúng ta không nên quan niệm rằng, việc dự toán vượt trần ngân sách là điều đương nhiên. Về nguyên tắc, Quốc hội đưa ra trần dự toán thì không được phép đội trần.
Đồng thời, cũng cần đặt ra vấn đề, liệu các chính sách có tạo điều kiện để kiến tạo, phát triển không? Đơn cử như thuế nhà đất, một căn nhà của người dân 30m2 - 50m2, hàng năm vẫn thu thuế sử dụng đất. Tuy nhiên, có những dự án hàng nghìn ha nhưng 20 năm không triển khai, từ một nhà đầu tư trở thành một nhà đầu cơ, nhưng Nhà nước không thu được thuế (?).
Dạo quanh Hà Nội hoặc TP. Hồ Chí Minh, chúng ta sẽ thấy có những dự án cỏ mọc tốt, 20 năm nay hoặc thậm chí hơn không triển khai, nhưng đất đó Nhà nước đã giao rồi. Cách đây 20 năm chỉ mấy nghìn tỷ đồng, đến nay đã lên đến hàng trăm tỷ đồng, nhưng Nhà nước không có quyền lợi nào (?). Quyền lợi của Nhà nước có chăng khi chủ đầu tư xây dựng giao dịch làm gia tăng giá giao dịch và người mua nhà phải nộp thêm thuế. Điều này lại góp phần làm gia tăng giá nhà, tạo ra một vòng luẩn quẩn.
Từ thực tế này, với chính sách thuế, đề nghị cần xác định giám sát sâu chứ không thể nói chung chung. Giám sát của Quốc hội phải đi sâu để kiến tạo và mở đường cho chính sách thì mới sát thực hơn.
Nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Đình Quyền: Giải trình cần gắn với giải quyết khiếu nại, tố cáo
Để đổi mới hoạt động giải trình của Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội, sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND, trước hết, hoạt động giải trình ở Hội đồng Dân tộc, các Ủy ban của Quốc hội cần đáp ứng các yêu cầu tất yếu, khách quan của cuộc sống. Khi sửa đổi Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND cần bổ sung quy định: “Trong những trường hợp cụ thể, khi hội đủ những yếu tố, những tiêu chí, các cơ quan của Quốc hội phải tổ chức các hoạt động giải trình”.
Thứ hai, cần đổi mới công tác chuẩn bị - yếu tố quyết định phần lớn sự thành bại của hoạt động giải trình. Theo đó, các cơ quan cần tiếp cận, thu thập và yêu cầu cung cấp thông tin qua rất nhiều kênh (từ các báo cáo của Chính phủ, cơ quan hữu quan, việc xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo, giám sát chuyên đề, giám sát của HĐND hoặc của MTTQ…) làm cơ sở cho việc xây dựng những câu hỏi phản biện, đối thoại và tranh luận, phục vụ cho phiên giải trình.
Thứ ba, hoạt động giải trình cần được thực hiện cả theo kế hoạch hàng năm và đột xuất để đáp ứng yêu cầu thực tiễn.
Thứ tư, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND cần quy định chi tiết hơn về trình tự, thủ tục, phạm vi, nội dung, trách nhiệm của các bên và hậu quả pháp lý của hoạt động này.
Thứ năm, để bảo đảm tính khách quan, công khai, minh bạch, đúng đắn trong hoạt động giải trình, Luật cần quy định rõ và cụ thể hơn trách nhiệm của cơ quan giải trình. Đặc biệt là trách nhiệm báo cáo kịp thời, trung thực, đầy đủ các nội dung theo yêu cầu của cơ quan tiến hành giải trình, nhất là những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân.
Thứ sáu, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND cần bổ sung các tiêu chí lựa chọn chủ thể giải trình để xác định chủ đề bảo đảm tính trọng tâm, trọng điểm.
Thứ bảy, hoạt động giải trình phải được gắn kết với các phương thức giám sát khác, nhất là phương thức giám sát về giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân.
Thứ tám, Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND cần bổ sung nguyên tắc bình đẳng và dân chủ trong quá trình giải trình. Không nên coi đối tượng giải trình là cấp dưới của mình, các bên thực hiện chức năng, nhiệm vụ theo luật định, phải bình đẳng, dân chủ trong quá trình tiến hành giải trình và trả lời giải trình.
Thứ chín, cần phát huy vai trò của các phương tiện thông tin đại chúng để truyền đạt đầy đủ, trung thực nội dung giải trình để nhân dân có điều kiện giám sát đối với hoạt động của các cơ quan phải giải trình.