Hợp tác xã điện tử thúc đẩy chuyển đổi số trong hợp tác xã

Nhìn từ kinh nghiệm các nước trên thế giới

Theo ông Nguyễn Văn Khương - Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục và môi trường, hiện nay, khối doanh nghiệp tư nhân chưa đến 1 triệu doanh nghiệp, trong khi đó Chính phủ và Nhà nước yêu cầu mục tiêu đến năm 2030, con số doanh nghiệp sẽ cán đích 2 triệu doanh nghiệp.

Chính vì vậy, với Nghị quyết số 57 và Nghị quyết số 68, Hội đồng khoa học Viện, Hội đồng dự án xác định xây dựng, nghiên cứu nhằm đưa ra đề xuất mô hình Hợp tác xã điện tử (HTXĐT).

Ông Khương cho biết, qua nghiên cứu một vài mô hình hỗ trợ kinh doanh các nước trên thế giới có thể thấy, chẳng hạn Nhật Bản với mô hình Trung tâm xúc tiến thương mại địa phương, thì tập trung ở cấp địa phương, sát nhu cầu thực tế. Hỗ trợ toàn diện, “một cửa" cho mọi vấn đề của hộ kinh doanh. Trong khi đó, Hàn Quốc đưa ra mô hình Cơ quan phát triển doanh nghiệp nhỏ, Nhà nước thành lập cơ quan chuyên trách phát triển hộ kinh doanh và doanh nghiệp siêu nhỏ.

Tại Singapore đưa ra mô hình Trung tâm SME một cửa, thành lập các trung tâm hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và hộ kinh doanh cho chính phủ và hiệp hội doanh nghiệp quản lý chung. Ở Mỹ đưa ra mô hình Trung tâm phát triển doanh nghiệp nhỏ, đặt tại các trường đại học hoặc viện nghiên cứu, do chính phủ liên bang và tiểu bang tài trợ.

Có thể nói, với tất cả mô hình trên của các quốc gia ứng dụng sẽ thiếu sự gắn kết, đây vẫn là các hoạt động độc lập của chính phủ, của cơ quan nhà nước với các doanh nghiệp. Đồng thời, gần như chỉ mang tính chất hỗ trợ chính sách, không mang tính chất gắn kết quyền lợi trong quá trình kinh doanh dẫn tới việc các tổ chức mặc dù tốt nhưng không có gắn kết quyền lợi.

Ông Khương lấy ví dụ, Liên minh hợp tác xã cũng là một tổ chức, được Nhà nước thành lập hỗ trợ phát triển giúp cho cộng đồng hợp tác xã. Nhưng đâu đấy, chúng ta nhìn thấy không có sự gắn kết quyền lợi, bởi Liên minh hợp tác xã làm theo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước, còn doanh nghiệp, hợp tác xã phải tự lo.

Chính vì vậy, Hội đồng dự án đã đưa ra mô hình căn cứ vào chính trị - pháp lý, với mục tiêu tổng quát, thí điểm mô hình tổ chức trung gian HTXĐT để hỗ trợ hộ cá thể minh bạch hóa hoạt động, từng bước tiếp cận hệ thống pháp lý – tài chính số góp phần chuyển dịch từ phi chính thức sang chính thức.

Hiện nay, cộng đồng kinh doanh cá thể có khoảng gần 5 triệu hộ hoạt động trên lĩnh vực phi chính thức. HTXĐT nằm ở một tổ chức hoạt động cao hơn tổ chức hội kinh doanh cá thể và đứng trung gian hỗ trợ cho cộng đồng các hộ kinh doanh cá thể.

Thử nghiệm cơ chế “liên kết pháp nhân mềm”

Chia sẻ rõ hơn, ông Nguyễn Văn Khương - Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục và môi trường cho biết, HTXĐT sử dụng nền tảng công nghệ như sử dụng kiến trúc multi-tenant cho phép nhiều HTX cùng dùng chung nền tảng nhưng tách biệt dữ liệu. Tích hợp API với hệ thống thuế, bảo hiểm, ngân hàng; áp dụng AI hỗ trợ nhận diện sản phẩm, tạo mô tả sản phẩm thương mại điện tử, tự động hóa báo cáo thuế, sổ sách; sử dụng công nghệ Blockchain hóa truy xuất nguồn gốc.

Khi đưa ứng dụng công nghệ số để xây dựng mô hình HTXĐT, thì mô hình sẽ hỗ trợ cho hợp tác xã đang hoạt động nhỏ lẻ, thiếu nguồn nhân lực, thiếu công nghệ; tập hợp lượng hộ kinh doanh cá thể tham gia vào mô hình.

Cụ thể, thành phần mô hình tham gia HTXĐT bao gồm:

- Hộ cá thể thành viên: Tham gia hoạt động kinh doanh thông qua HTX.

- HTXĐT: Là chủ thể phát hành hóa đơn, đứng tên pháp nhân, đại diện pháp lý.

- Nền tảng công nghệ (Super App): Quản trị toàn bộ quy trình số, chia tầng các -tiện ích: ví điện tử, giao dịch, hóa đơn, sổ sách, truy xuất…

- Tổ chức tài chính – ngân hàng: Liên kết cấp tín dụng, chấm điểm tín dụng, mở tài khoản HTX – hộ kinh doanh.

- Cơ quan quản lý nhà nước: Quản lý hoạt động HTXĐT thông qua cơ chế giám sát số (dashboard theo thời gian thực).

Viện trưởng Viện Khoa học giáo dục và môi trường Nguyễn Văn Khương chia sẻ, lộ trình triển khai dự kiến quý 3-4/2025, ban hành đề án, thiết kế mô hình mẫu, xây dựng Super App bản đầu. Tiếp quý 1-2/2026, vận hành thí điểm tại 2–3 tỉnh (Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh, Quảng Ninh). Quý III-IV/2026 mở rộng mô hình đến 9 tỉnh - đại diện vùng

Đến năm 2027, tổng kết mô hình, đề xuất chính sách mở rộng trên toàn quốc nếu thấy mô hình hỗ trợ phát triển tốt cho hộ kinh doanh các thể và cộng đồng hợp tác xã.

Về thể chế, đây là thử nghiệm cơ chế “liên kết pháp nhân mềm”, bổ sung cấp độ pháp lý trung gian cho chuyển đổi hộ kinh doanh, doanh nghiệp, hợp tác xã. Giảm áp lực cải cách thể chế đột ngột, giảm tốn kém thành lập doanh nghiệp.

Chẳng hạn, 5 triệu hộ kinh doanh cá thể vì áp lực phát triển trở thành doanh nghiệp mà đăng ký kinh doanh hay lập doanh nghiệp, trong khi nhân lực, kế toán về vấn đề tài chính, nền tảng công nghệ yếu kém sẽ rất khó khăn. Vì vậy, nếu mô hình HTXĐT được triển khai thì sẽ là tổ chức hỗ trợ cộng đồng hộ kinh doanh cá thể trong việc phát triển.

“HTXĐT là mô hình hợp tác số - một tổ chức đại diện pháp lý trung gian hỗ trợ cho cộng đồng cá thể trong tất cả hoạt động từ hỗ trợ pháp lý, đào tạo, phát triển nhân lực, nâng cao ứng dụng chuyển đổi số, hỗ trợ kinh doanh, thương mại sản phẩm, dịch vụ mà hộ kinh doanh sản xuất, kinh doanh cả trong nước và quốc tế”, ông Khương nhấn mạnh.

Xuân Quý