Hợp tác Anh - Nhật: Cái bắt tay của các cường quốc tầm trung
Trước hàng loạt cú sốc địa chính trị và kinh tế toàn cầu như đại dịch Covid-19, chiến sự Nga-Ukraine và chính sách thuế "có đi có lại" của Tổng thống Mỹ Donald Trump, Anh và Nhật Bản đã liên tục thúc đẩy một loạt sáng kiến chiến lược mang tính đột phá. Những bước đi này không chỉ củng cố vị thế của mỗi nước, mà còn góp phần duy trì xu hướng hợp tác trong bối cảnh nhiều nước ngày càng đi theo hướng tách rời.
Từ Hiệp định Hiroshima đến CPTPP
Một loạt các thỏa thuận chiến lược đã minh chứng cho sự mở rộng nhanh chóng trong quan hệ Anh quốc-Nhật Bản. Từ Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện (2021), Hiệp định Tiếp cận lẫn nhau (2023), đến Thỏa thuận Hiroshima cùng năm, hai quốc gia đã cam kết phát triển một quan hệ đối tác chiến lược toàn cầu.
Đặc biệt, chương trình hợp tác quốc phòng ba bên Anh-Nhật-Italy mang tên “Chương trình Máy bay chiến đấu toàn cầu” (Global Combat Air Programme) là lần đầu tiên Nhật Bản bắt tay với một đối tác ngoài Mỹ trong lĩnh vực phát triển năng lực quốc phòng chủ chốt. Đây là bước ngoặt mang tính lịch sử, phản ánh sự thay đổi trong nhận thức chiến lược của Tokyo giữa bối cảnh châu Á-Thái Bình Dương ngày càng bất ổn.
Tháng 3/2025, cuộc họp bộ trưởng kinh tế song phương đầu tiên theo hình thức “2+2” giữa Anh và Nhật diễn ra. Đây cũng là lần đầu tiên Nhật tổ chức định dạng này với một quốc gia không phải Mỹ. Nội dung cuộc họp bao trùm các vấn đề an ninh kinh tế, thúc đẩy thương mại tự do, an ninh năng lượng và mở rộng tiếp cận với “Phương Nam toàn cầu”. Mục tiêu cốt lõi là cụ thể hóa Tuyên bố Hiroshima và thiết lập hướng đi chiến lược dài hạn cho quan hệ song phương.
Việc Anh chính thức gia nhập Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) vào cuối năm 2024 đã bổ sung thêm trụ cột kinh tế cho sự hiện diện chiến lược của London tại khu vực. Nhật Bản, với vai trò là nền kinh tế lớn nhất trong CPTPP, đã ủng hộ mạnh mẽ nỗ lực gia nhập của Anh. Sự hiện diện của Anh không chỉ nâng cao tiêu chuẩn công nghiệp và thương mại trong khối mà còn mang lại chiều sâu chiến lược trong các lĩnh vực dịch vụ và sở hữu trí tuệ.
Tầm vóc của hai nền kinh tế lớn nhất CPTPP là Anh và Nhật sẽ trở thành nhân tố then chốt giúp khối này trở thành một quyền lực quan trọng.
Hợp tác AUKUS và vai trò tiềm năng của Nhật Bản
Với việc Anh là thành viên của AUKUS, một thỏa thuận an ninh giữa Australia, Anh và Mỹ, tiềm năng hợp tác với Nhật Bản trong các trụ cột phi hạt nhân như công nghệ lượng tử, vũ khí siêu thanh và năng lực đối phó cũng được mở ra. Mặc dù Nhật Bản chưa chính thức là thành viên AUKUS, năng lực công nghệ của Tokyo đủ sức giúp nước này đóng vai trò trong các chương trình hợp tác tương lai.
Trong khi đó, việc CPTPP nhấn mạnh đến tiêu chuẩn công nghiệp và thương mại cao là yếu tố cốt lõi giúp Nhật kiểm soát ảnh hưởng kinh tế của Bắc Kinh tại Đông Á. Sự thoái trào của Mỹ dưới chính sách “biệt lập” của Trump càng đẩy CPTPP lên vị trí then chốt trong việc duy trì trật tự thương mại toàn cầu mở và dựa trên luật lệ.
Vượt lên những nghi ngại nội tại
Một số ý kiến hoài nghi vẫn đặt câu hỏi về khả năng hai quốc gia có thể đóng vai trò chiến lược giữa bối cảnh tài khóa eo hẹp, lạm phát cao và thâm hụt ngân sách kéo dài. Quyết định cắt giảm viện trợ nước ngoài để tăng ngân sách quốc phòng của London là một ví dụ điển hình.
Tuy nhiên, năng lực bổ trợ lẫn nhau trong các lĩnh vực công nghệ, thương mại và an ninh đã tạo nên nền tảng vững chắc cho quan hệ Anh quốc - Nhật Bản. Vương quốc Anh dẫn đầu trong trí tuệ nhân tạo (AI) và thiết kế bán dẫn, trong khi Nhật Bản có lợi thế vượt trội về điện toán lượng tử và sản xuất chip. Chính sự bổ sung lẫn nhau này đã tạo nên một hệ sinh thái công nghệ chiến lược, mang lại lợi ích cho cả hai quốc gia trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu về công nghệ ngày càng khốc liệt. Cả hai quốc gia đều có “quyền lực triệu tập”, nghĩa là khả năng dẫn dắt các cuộc đối thoại chiến lược và kinh tế toàn cầu, điều mà ít đối tác nào có thể thay thế.
Quan hệ song phương này càng trở nên quan trọng trong bối cảnh thế giới chịu tác động từ chính sách xoay trục của chính quyền Tổng thống Donald Trump. Nhật Bản đã chủ động mở rộng hợp tác an ninh với các nước ngoài Mỹ, nổi bật là quan hệ ngày càng sâu sắc với NATO. Đây là minh chứng rõ ràng cho mong muốn tăng vai trò độc lập và chủ động trong mạng lưới an ninh khu vực.
Sự phối hợp giữa hai cường quốc tầm trung lưu Anh và Nhật Bản là phản ứng hợp lý trước thực tế rằng các cường quốc đang muốn viết lại luật chơi theo hướng có lợi cho riêng mình. Trong bối cảnh hệ thống luật lệ quốc tế bị thử thách nghiêm trọng, việc duy trì các nguyên tắc chung chỉ có thể đạt được nếu các quốc gia cùng chí hướng sát cánh bên nhau.
Sự tin cậy chính trị cao giữa Tokyo và London là hy vọng cho một trật tự khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương công bằng, cởi mở và bền vững hơn. Khi các đại cường bắt đầu quay lưng lại với nguyên tắc, chính các quốc gia trung lưu có trách nhiệm duy trì cán cân quốc tế và mối quan hệ Anh-Nhật đang chứng minh họ có thể làm được điều đó.