Ngành thủy sản xây dựng chiến lược riêng với thị trường nội địa
Thị trường nội địa với sức mua lớn từ hơn 100 triệu dân không phải là phương án tình thế, mà là hướng đi chiến lược dài hạn của ngành thủy sản; do đó, cần chủ động xây dựng chiến lược riêng cho thị trường nội địa từ khâu nuôi trồng, sản xuất, phân phối đến hậu kiểm; xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa nhà sản xuất - phân phối - người tiêu dùng.
Tỷ trọng thủy sản nội địa hiện chỉ chiếm khoảng 60 - 70%
Trong bối cảnh ngành thủy sản đang gặp nhiều khó khăn từ các thị trường xuất khẩu chủ lực như Mỹ, EU, Trung Quốc… do các yếu tố như rào cản kỹ thuật, thuế quan và nhu cầu tiêu dùng biến động, việc khai thác hiệu quả thị trường trong nước, với dân số hơn 100 triệu người được xem là chiến lược thiết yếu để bảo đảm đầu ra bền vững cho sản phẩm thủy sản.
Thị trường nội địa không chỉ có quy mô lớn mà còn đang chứng kiến sự gia tăng nhanh chóng của tầng lớp trung lưu - nhóm tiêu dùng có nhu cầu cao về sản phẩm chất lượng, an toàn và truy xuất được nguồn gốc.
Tuy nhiên, dù doanh số xuất khẩu thủy sản đạt hơn 10 tỷ USD/năm, chinh phục hơn 170 quốc gia và vùng lãnh thổ, nhưng sức tiêu thụ của thị trường trong nước 100 triệu dân với tầng lớp trung lưu đang tăng mạnh hiện vẫn chưa tương xứng với tiềm năng.
Theo số liệu thống kê từ Bộ Công Thương, tỷ trọng thủy sản nội địa hiện chỉ chiếm khoảng 60 - 70% tại thị trường nội địa, với các mặt hàng chủ lực bao gồm tôm, cá basa, mực, cá biển; thủy sản nhập khẩu vẫn chiếm từ 30 - 40%. Quy mô thị trường trong nước đạt khoảng 1 tỷ USD, nhưng thủy hải sản nhập khẩu đã chiếm 40%. Bình quân mỗi người Việt Nam chỉ tiêu thụ khoảng 40kg thủy sản/năm; trong khi các nước như Nhật Bản, Hàn Quốc hay Malaysia ở mức 60 - 70kg thủy sản/năm.
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) cho biết, lý do được nhiều doanh nghiệp thủy sản phản ánh là sản phẩm bán ở thị trường nội địa đạt chuẩn xuất khẩu thì giá cao hơn thông thường (khoảng hơn 20%) và không thể cạnh tranh với những sản phẩm khác, đặc biệt là ở chợ truyền thống.
Trong khi đó, thị trường thủy hải sản đang thiếu minh bạch về chất lượng khi nhiều nhà máy sản xuất nội địa đầu tư thấp, giá thành rẻ. Doanh nghiệp xuất khẩu làm bài bản, chi phí cao (do đầu tư nhà máy đạt chứng chỉ quốc tế, nhân công, thuế…) lại không thu hút được người tiêu dùng dù chất lượng vượt trội. Hơn hết, sự thiếu kết nối giữa sản xuất và phân phối cũng khiến chuỗi giá trị ngành hàng thủy hải sản trong nước rời rạc, đứt đoạn, không tận dụng triệt để lợi thế tại thị trường trong nước...
Đã có 30 năm kiên trì phát triển thị trường trong nước song song với xuất khẩu, tuy nhiên Công ty CP Thủy đặc sản Seaspimex Việt Nam cho hay, đến nay tỷ trọng nội địa mới chỉ đạt 30% tổng doanh thu. Thực tế, tâm lý người tiêu dùng trong nước vẫn chưa quen với sản phẩm đóng hộp và thường đánh giá thấp hàng nội địa so với hàng nhập khẩu, dù chất lượng đạt chuẩn quốc tế. Đơn cử như sản phẩm ghẹ đóng hộp của doanh nghiệp dù 95% xuất khẩu và được thị trường Mỹ ưa chuộng, nhưng lại khó tiêu thụ ở trong nước.
Cần các chính sách hỗ trợ cụ thể
VASEP nhấn mạnh, phát triển thị trường nội địa sẽ là một trong những định hướng trọng tâm của VASEP từ nay đến năm 2030. VASEP đã và đang triển khai nhiều hoạt động với mong muốn đưa những sản phẩm chất lượng quốc tế từ những doanh nghiệp có kinh nghiệm và năng lực xuất khẩu đến người tiêu dùng Việt Nam.
Hiệp hội đã thành lập Câu lạc bộ Doanh nghiệp cung cấp hàng thủy sản cho thị trường Nội địa từ năm 2011. Hiện Câu lạc bộ có 27 doanh nghiệp thành viên, cung cấp đa dạng sản phẩm tôm, cá tra, cá ngừ, mực, nước mắm, hàng chế biến sẵn phục vụ cả xuất khẩu và nội địa. Đặc biệt, Câu lạc bộ còn xây dựng website riêng tại địa chỉ với khẩu hiệu “Hàng xuất khẩu cho người Việt” để giới thiệu sản phẩm và kết nối doanh nghiệp với người tiêu dùng.
“Trong bối cảnh xuất khẩu gặp khó, thị trường nội địa đang trở thành cơ hội vàng cho doanh nghiệp thủy sản. Cơ quan chức năng cần siết chặt kiểm soát an toàn thực phẩm, tạo điều kiện để sản phẩm chất lượng cao tiếp cận người tiêu dùng trong nước. Cùng với đó, doanh nghiệp cũng cần xem lại chiến lược, đầu tư bài bản hơn cho thị trường nội địa, vượt qua rào cản về giá”, VASEP nhấn mạnh.
Tháng 8/2024, Thủ tướng đã ban hành Chỉ thị số 29/CT-TTg về việc kích cầu tiêu dùng, hỗ trợ sản xuất, kinh doanh và phát triển thị trường trong nước; chỉ đạo Bộ Công Thương xây dựng đề án kích cầu thị trường nội địa, trọng tâm là nâng cao tỷ trọng hàng Việt; trong đó có thủy hải sản vào các hệ thống phân phối, bán lẻ, các kênh tiêu thụ.
Hiện, Bộ Công Thương cũng đã triển khai nhiều chương trình hỗ trợ tiêu thụ sản phẩm nông, thủy sản trong nước thông qua các hoạt động sampling tại siêu thị, đẩy mạnh thương mại điện tử và hỗ trợ truyền thông cho doanh nghiệp.
Thời gian tới, Bộ Công Thương nhấn mạnh, các doanh nghiệp thủy sản cần thay đổi tư duy, không thể tiếp tục xem tiêu dùng trong nước là kênh phụ mà cần chủ động xây dựng chiến lược riêng cho thị trường này từ khâu nuôi trồng, sản xuất, phân phối đến hậu kiểm. Các doanh nghiệp cần tăng cường nghiên cứu thị hiếu, khẩu vị và xu hướng tiêu dùng mới, đa dạng hóa sản phẩm để tiếp cận rộng rãi hơn các nhóm khách hàng.
Đặc biệt, yếu tố cốt lõi là cần chú trong việc truy xuất nguồn gốc, xác thực chất lượng sản phẩm để bảo đảm tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng thủy sản, từ vùng nuôi, nơi khai thác đến siêu thị và bàn ăn của người tiêu dùng. Ngoài ra, đẩy mạnh đầu tư hạ tầng logistics và hệ thống phân phối hiện đại trong việc kết nối hiệu quả giữa nơi sản xuất và nơi tiêu dùng. Điều này sẽ giúp giảm chi phí trung gian, ổn định giá cả và nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm thủy sản trong nước. Với vai trò cầu nối giữa sản xuất và tiêu thụ, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục hỗ trợ các doanh nghiệp khai thác hiệu quả thị trường trong nước.
Về phía các doanh nghiệp thủy sản mong muốn Nhà nước có thêm các chính sách hỗ trợ cụ thể trong đầu tư hạ tầng phân phối, truyền thông nâng cao nhận thức người tiêu dùng và tạo môi trường kinh doanh bình đẳng giữa hàng nội địa và hàng nhập khẩu.