Đàm phán Gaza: Hướng đi mới, điều kiện cũ
Trong bối cảnh các cuộc đàm phán ngừng bắn giữa Israel và Hamas rơi vào bế tắc, một hướng tiếp cận mới đang được Mỹ và Israel đề xuất: một thỏa thuận toàn diện, thay vì phương án đàm phán theo từng giai đoạn như trước đây.
Ý tưởng này, được phía Mỹ gọi là thỏa thuận “có tất cả hoặc không gì cả”, đang thu hút sự quan tâm của dư luận khu vực và quốc tế, trong bối cảnh khủng hoảng nhân đạo tại Gaza ngày càng nghiêm trọng và áp lực đối với Chính phủ Israel gia tăng.
Sự chuyển hướng chiến lược
Trong nhiều tháng qua, Chính phủ Israel đã theo đuổi một kế hoạch đàm phán hai giai đoạn với lực lượng Hamas, bao gồm một lệnh ngừng bắn tạm thời kéo dài khoảng 60 ngày và trả tự do cho một số con tin đang bị giam giữ tại Gaza. Các điều khoản về việc chấm dứt xung đột vĩnh viễn và tương lai của dải Gaza sẽ được thảo luận ở giai đoạn tiếp theo.
Tuy nhiên, sau nhiều vòng đàm phán không mang lại kết quả cụ thể, giới chức Mỹ và Israel bắt đầu phát tín hiệu về việc theo đuổi một thỏa thuận toàn diện, nhằm giải quyết dứt điểm cuộc xung đột kéo dài từ tháng 10/2023; theo một số nguồn tin từ truyền thông Israel, Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu và Tổng thống Mỹ Donald Trump đang phối hợp xây dựng một đề xuất mang tính tối hậu: Hamas phải trả tự do cho tất cả con tin còn sống, đồng thời chấp nhận giải giáp để đổi lấy sự chấm dứt xung đột, hoặc đối mặt với việc Israel tiếp tục chiến dịch quân sự quy mô lớn.
Ông Steve Witkoff, đặc phái viên của Tổng thống Trump tại Trung Đông, trong cuộc gặp với các gia đình con tin Israel hôm 2/8, đã xác nhận sự chuyển hướng này; ông tuyên bố: “Không còn những thỏa thuận từng phần nữa, điều đó không hiệu quả; giờ đây, chúng tôi cho rằng cần chuyển hướng đàm phán theo hướng “có tất cả hoặc không gì cả” - mọi người đều phải được trở về. Chúng tôi đã có kế hoạch cho việc này.”
Tuy chưa có tuyên bố chính thức từ phía Nhà Trắng, nhưng động thái này cho thấy sự đồng thuận ngày càng tăng giữa các bên trung gian đàm phán, bao gồm Mỹ, Israel, Ai Cập và Qatar, về việc cần có cách tiếp cận mới nhằm phá vỡ thế bế tắc ở dải Gaza hiện nay.
Áp lực từ thực địa và chính trường
Sự thay đổi chiến lược của Israel không tách rời bối cảnh chính trị và nhân đạo phức tạp hiện nay. Tính đến đầu tháng 8 này, Israel ước tính còn khoảng 20 con tin đang sống sót tại Gaza, trong khi thi thể của khoảng 30 con tin khác vẫn chưa được tìm thấy. Những đoạn video được Hamas công bố gần đây cho thấy hai con tin trong tình trạng kiệt sức, gầy gò, đã làm dấy lên làn sóng phẫn nộ trong dư luận Israel. Các nhóm cử tri và gia đình con tin tiếp tục gây sức ép lên Chính phủ của Thủ tướng Netanyahu, yêu cầu hành động quyết đoán hơn để đưa các con tin được trở về và chấm dứt chiến sự.
Trong khi đó, áp lực quốc tế đối với Chính phủ Israel cũng đang gia tăng mạnh mẽ trước cuộc khủng hoảng đói nghèo đang lan rộng tại dải Gaza; sau gần 2 năm chiến sự, gần như toàn bộ cơ sở hạ tầng dân sự tại Gaza đã bị phá hủy; theo Bộ Y tế Gaza do Hamas kiểm soát, kể từ khi xung đột nổ ra, đã có hơn 60.000 người thiệt mạng, trong đó có hàng nghìn trẻ em.
Cùng với các cuộc tấn công, Israel cũng đã siết chặt kiểm soát việc tiếp nhận viện trợ nhân đạo vào vùng lãnh thổ này, khiến tình trạng thiếu lương thực và thuốc men ở đây trở nên nghiêm trọng. Theo Liên Hợp Quốc, hơn 2,1 triệu người Palestine hiện không tiếp cận được thực phẩm an toàn. Trong khi đó, số liệu từ Cơ quan y tế Gaza cho thấy khoảng 900.000 trẻ em đang chịu đói, trong đó 70.000 em suy dinh dưỡng.
Trước tình hình dải Gaza hiện nay, một loạt quốc gia phương Tây, trong đó có Pháp, Anh, Canada đã công khai tuyên bố sẽ công nhận Nhà nước Palestine vào tháng 9 tới. Theo các chuyên gia, đây không phải là bước đi chỉ mang tính biểu tượng, mà còn là đòn bẩy chiến lược nhằm gây sức ép với Israel để tìm lối thoát cho cuộc xung đột dai dẳng này.
Lập trường đối lập
Về phía Hamas, nhóm vũ trang này khẳng định chưa nhận được bất kỳ đề xuất chính thức nào từ Israel thông qua các bên trung gian; ông Mahmoud Mardawi, một quan chức cấp cao của Hamas cho biết, nhóm sẵn sàng ủng hộ một thỏa thuận toàn diện, nhưng sẽ không chấp nhận điều kiện giải giáp vũ trang - vốn là yêu cầu then chốt của phía Israel từ đầu xung đột.
“Yêu cầu của chúng tôi ngay từ đầu là chấm dứt xung đột, trả tự do cho tù nhân và đi tới các thỏa thuận sau đó về tương lai dải Gaza - một thỏa thuận rõ ràng và toàn diện”, ông Mardawi nêu rõ trong một cuộc phỏng vấn.
Tuy nhiên, triển vọng đạt được đồng thuận vẫn còn rất xa vời. Hamas tiếp tục yêu cầu thành lập một Nhà nước Palestine độc lập như một điều kiện để giải giáp, trong khi Chính phủ Israel bác bỏ hoàn toàn ý tưởng về nhà nước Palestine. Tuyên bố gần đây của Bộ trưởng An ninh Quốc gia Israel Itamar Ben-Gvir, kêu gọi chiếm đóng toàn bộ dải Gaza và “loại bỏ mọi phần tử Hamas” càng làm sâu sắc thêm bất đồng giữa hai bên.
Trong nội bộ Israel, nhiều người dân ủng hộ một thỏa thuận toàn diện nhằm đưa tất cả con tin trở về và chấm dứt xung đột kéo dài 21 tháng qua. Tuy nhiên, không ít người bày tỏ hoài nghi về khả năng thực hiện điều này, đặc biệt là khi chính phủ hiện nay do các đảng cánh hữu chi phối vẫn kiên định với mục đích tiêu diệt toàn bộ Hamas trước khi kết thúc chiến sự.
Bà Efrat Machikawa, thân nhân của một con tin từng được trả tự do cảnh báo rằng, các tuyên bố từ giới chức Israel có thể chỉ là sự “giương cao khẩu hiệu”. “Các điều kiện tiên quyết do Israel đặt ra là không thực tế và không thể thực hiện”, bà phát biểu trong một cuộc biểu tình tại Tel Aviv hôm 2/8.
Ông Ruby Chen, cha của binh sĩ Mỹ - Israel Itay Chen, người bị Hamas bắt cóc và hiện được cho là đã thiệt mạng cho biết, sau 6 tháng đàm phán không hiệu quả, giờ đây nhiều gia đình con tin tin rằng chỉ có một thỏa thuận toàn diện mới mang lại cơ hội thực sự. “Chúng tôi đã mất 6 tháng theo đuổi thỏa thuận đàm phán từng phần, và cuối cùng không mang lại kết quả nào”, ông nói.
Triển vọng mong manh
Dù một số nhà trung gian hy vọng chiến lược “có tất cả hoặc không gì cả” có thể tạo ra đột phá, nhiều nhà phân tích vẫn tỏ ra thận trọng; ông Ehud Yaari, chuyên gia phân tích chính trị tại Viện Chính sách Cận Đông Washington nhận định: “Hamas về cơ bản đang nói với Israel rằng: “Muốn cứu 20 con tin còn sống? Hãy trao cho chúng tôi một chiến thắng”. Theo ông Yaari, những yêu cầu của Hamas vượt xa những gì Thủ tướng Benjamin Netanyahu có thể chấp nhận. Tuy nhiên, nhà lãnh đạo Israel vẫn cần chứng minh với người dân và cử tri rằng ông đã nỗ lực hết sức, đồng thời trấn an các gia đình con tin.
Trong bối cảnh các điều kiện tiên quyết của Israel và Hamas gần như không có điểm chung, khả năng đạt được một thỏa thuận toàn diện vẫn còn là một ẩn số. Tuy nhiên, việc giới chức Mỹ và Israel công khai chuyển hướng đàm phán cho thấy một sự thừa nhận rõ ràng: những phương án từng phần, những cách tiếp cận cũ đã không còn hiệu quả, và nếu muốn đạt được hòa bình, cần có cách tiếp cận mới, dù đầy rủi ro và bất định.