Luật Thúc đẩy năng lượng tái tạo 2023 của Pháp:Chia sẻ giá trị - khi chuyển đổi xanh gắn với công bằng xã hội

Hỗ trợ người dân, chia sẻ lợi ích

Luật đặt ra cơ chế chia sẻ giá trị do các dự án năng lượng tái tạo tạo ra. Theo đó, những doanh nghiệp thắng thầu phải đóng góp vào hai quỹ: Quỹ quốc gia và địa phương để tài trợ cho các dự án chuyển đổi năng lượng hoặc hỗ trợ người dân nghèo năng lượng; Quỹ bảo tồn đa dạng sinh học thông qua Văn phòng Đa dạng sinh học Pháp.

Việc chia sẻ giá trị nhằm mục tiêu gia tăng sự chấp thuận xã hội đối với các công trình năng lượng tái tạo - một yếu tố thường bị bỏ qua trong các kế hoạch kỹ thuật. Đây được coi là bước đi chiến lược nhằm tránh tình trạng “phản đối từ cộng đồng địa phương” vốn thường làm chậm hoặc đình trệ các dự án lớn.

Một ví dụ cụ thể là dự án điện gió tại Aveyron, một tỉnh miền Nam nước Pháp, nơi cộng đồng địa phương được chia 3% doanh thu hàng năm từ trang trại gió. Khoản tiền này được chính quyền địa phương sử dụng để cải thiện hạ tầng giao thông và hỗ trợ các hộ nghèo thanh toán hóa đơn điện.

Hạ viện Pháp cũng bổ sung quy định cho phép giảm hóa đơn năng lượng đối với người tiêu dùng sống gần các công trình điện tái tạo, ví dụ như trang trại điện gió hay khu vực có hệ thống điện mặt trời công suất lớn. Điều này không chỉ tạo ra lợi ích trực tiếp về tài chính cho người dân, mà còn góp phần thay đổi nhận thức, từ phản đối sang đồng thuận và ủng hộ chuyển đổi năng lượng.

Mô hình “năng lượng của dân, do dân”

Một trong những điểm tiến bộ của Luật là việc mở rộng quyền tham gia của chính quyền địa phương và cộng đồng vào các dự án năng lượng tái tạo, cho phép chính quyền địa phương, hợp tác xã và thậm chí là các nhóm công dân có thể trở thành nhà đầu tư hoặc đồng chủ sở hữu trong các dự án sản xuất điện sạch.

Việc trao quyền cho cộng đồng giúp tạo ra mô hình “năng lượng của dân, do dân, vì dân”, nâng cao tính sở hữu địa phương và khuyến khích lối sống bền vững. Đây cũng là mô hình đã chứng minh tính hiệu quả tại nhiều quốc gia Bắc Âu như Đan Mạch, Đức - nơi người dân có quyền lợi tài chính trực tiếp từ các tua-bin gió hoặc hệ thống pin mặt trời lắp đặt trong khu vực mình sinh sống.

Tại vùng Brittany, hợp tác xã năng lượng "Énergie Partagée" đã triển khai thành công hơn 200 dự án điện mặt trời và thủy điện nhỏ, với sự đầu tư của hàng ngàn người dân địa phương. Mô hình này không chỉ mang lại lợi tức đều đặn 4-6% mỗi năm cho các thành viên mà còn giúp tăng tính minh bạch, gắn kết cộng đồng.

Ngoài ra, luật cũng hỗ trợ các hợp tác xã năng lượng thông qua cơ chế ưu đãi tài chính, miễn giảm thuế và đơn giản hóa thủ tục pháp lý. Chính phủ Pháp cam kết tạo ra khung thể chế thuận lợi để các sáng kiến cộng đồng có thể dễ dàng tiếp cận nguồn vốn và thị trường năng lượng.

Mở rộng thị trường thông qua hợp đồng mua bán trực tiếp

Luật mới cho phép ký kết Hợp đồng Mua bán điện trực tiếp (PPA) giữa nhà sản xuất và người tiêu dùng lớn, một cơ chế từng bị ràng buộc bởi nhiều quy định phức tạp trước kia. PPA giúp doanh nghiệp, đặc biệt là trong các ngành sản xuất công nghiệp hoặc bán lẻ, có thể ổn định chi phí năng lượng trong dài hạn, đồng thời thúc đẩy đầu tư vào sản xuất điện sạch.

Việc mở rộng PPA được kỳ vọng sẽ tạo ra làn sóng đầu tư mới vào năng lượng tái tạo tư nhân, giảm gánh nặng cho ngân sách nhà nước và thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh trong lĩnh vực điện lực. Các công ty lớn như Carrefour, L’Oréal hay Saint-Gobain đã bắt đầu lên kế hoạch triển khai các hợp đồng năng lượng xanh dài hạn.

Một nghiên cứu của hiệp hội France Energie Eolienne cho thấy việc áp dụng PPA có thể giúp giảm tới 15% chi phí điện trung bình cho các nhà máy quy mô lớn, đồng thời tạo thêm động lực để nhà sản xuất phát triển công nghệ lưu trữ năng lượng và điều độ linh hoạt.

Hỗ trợ nhóm dễ tổn thương, bảo đảm công bằng năng lượng

Khái niệm "nghèo năng lượng" (energy poverty) - chỉ tình trạng các hộ gia đình không đủ khả năng chi trả cho nhu cầu năng lượng thiết yếu, ngày càng được công nhận như một vấn đề xã hội nghiêm trọng tại Pháp. Theo thống kê năm 2022, khoảng 12 triệu người Pháp sống trong các hộ gia đình có nguy cơ cao về nghèo năng lượng.

Luật mới bổ sung các cơ chế tài trợ, hỗ trợ cải tạo nhà ở, lắp đặt thiết bị năng lượng hiệu quả và phát triển hệ thống vi mô (microgrid) tại các khu vực nông thôn, miền núi hoặc hải đảo - nơi tiếp cận hạ tầng điện lưới quốc gia còn hạn chế. Đồng thời, chính phủ khuyến khích các sáng kiến "năng lượng đoàn kết" (solidarity energy) như chia sẻ điện dư thừa từ người sản xuất sang hộ tiêu dùng có thu nhập thấp.

Tại đảo La Réunion, chính quyền đang triển khai chương trình hỗ trợ lắp đặt pin mặt trời miễn phí cho 1.500 hộ dân thu nhập thấp, đi kèm với thiết bị điều khiển thông minh để giảm tiêu thụ vào giờ cao điểm. Kết quả ban đầu cho thấy hóa đơn điện trung bình giảm tới 40% sau 6 tháng.

Đảm bảo công bằng trong không gian và tài nguyên

Một khía cạnh quan trọng khác là việc phân bổ công bằng không gian phát triển năng lượng tái tạo. Pháp cam kết không để tình trạng “đô thị xanh, nông thôn gánh vác”, nghĩa là các khu vực nông thôn phải chịu đựng tác động cảnh quan, tiếng ồn, hoặc mất đất nông nghiệp trong khi phần lớn điện lại tiêu thụ tại thành phố. Chính vì vậy, luật yêu cầu đánh giá toàn diện tác động môi trường - xã hội và quy hoạch hài hòa giữa phát triển năng lượng và duy trì bản sắc văn hóa địa phương.

Đặc biệt, Bộ Chuyển đổi năng lượng Pháp yêu cầu các dự án điện gió ngoài khơi phải thiết kế lộ trình tham vấn bắt buộc với cộng đồng ngư dân, đảm bảo không xung đột lợi ích khai thác biển. Các dự án không đáp ứng điều kiện này sẽ không được cấp phép.

Luật Thúc đẩy năng lượng tái tạo năm 2023 được đánh giá là bước ngoặt quan trọng trong chính sách năng lượng của Pháp, không chỉ ở khía cạnh kỹ thuật mà cả về triết lý phát triển: chuyển đổi xanh phải đi đôi với công bằng xã hội. Mục tiêu không chỉ là đạt được 40GW điện gió ngoài khơi hay nhân 10 công suất điện mặt trời, mà còn là xây dựng một xã hội mà ở đó, mọi người dân đều có quyền tiếp cận, tham gia và hưởng lợi từ nguồn năng lượng sạch.

Đạt Quốc