Phát triển bền vững ngành thủ công mỹ nghệCần cú hích từ thiết kế, sáng tạo

Chưa phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại

Hơn 1.800 làng nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống là minh chứng sống động cho kho tàng di sản văn hóa khổng lồ của Việt Nam. Những đôi bàn tay tài hoa của người thợ gửi gắm vào từng sản phẩm không chỉ kỹ thuật tinh xảo mà còn cả câu chuyện về văn hóa, lịch sử.

Tại Diễn đàn "Sản phẩm thủ công mỹ nghệ Hà Nội - Cơ hội và thách thức" chiều 1/8, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam Trịnh Quốc Đạt cho biết, thủ công mỹ nghệ được coi là ngành mũi nhọn trong các ngành công nghiệp văn hóa Việt Nam. Những năm gần đây, sản xuất thủ công mỹ nghệ của nước ta liên tục phát triển. Năm 2023, xuất khẩu thủ công mỹ nghệ của Việt Nam đạt khoảng 3,5 tỷ USD, mục tiêu 2025 đạt khoảng 4 tỷ USD.

Theo Chủ tịch Hội đồng cố vấn Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ làng nghề Hà Nội Vũ Hy Thiều, nghề thủ công mỹ nghệ được thừa hưởng truyền thống quý báu hàng nghìn năm, để lại hàng vạn mẫu hàng tiêu biểu. Từ những tác phẩm nghệ thuật cao cấp như trống đồng, điêu khắc gỗ đá, sơn mài, đồ gốm đang được lưu giữ tại các đình, chùa, bảo tàng, cho đến những sản phẩm tiêu dùng hàng ngày, tất cả đều mang đậm dấu ấn bàn tay thợ thủ công Việt. Trên cơ sở đó, nghệ nhân sáng tạo ra sản phẩm mới đặc sắc, mang đậm chất Việt Nam và thích ứng với đời sống mới. Bởi thế, hàng thủ công mỹ nghệ là mặt hàng đầu tiên của Việt Nam được xuất khẩu và qua các năm lượng xuất khẩu ngày càng nhiều.

Trong bối cảnh hội nhập, thị hiếu của người tiêu dùng, đặc biệt là khách hàng quốc tế, đã thay đổi đáng kể. Một sản phẩm chỉ có giá trị sử dụng là chưa đủ. Thiết kế đẹp mắt, hài hòa về màu sắc và kiểu dáng sẽ thu hút người mua, khiến họ sẵn sàng chi trả cao hơn. Tuy nhiên, phần lớn sản phẩm thủ công mỹ nghệ của Việt Nam còn đơn giản, thiếu ý tưởng thiết kế sáng tạo, chưa phù hợp với xu hướng tiêu dùng hiện đại.

Ông Vũ Hy Thiều cũng chỉ ra một loạt điểm yếu của các nghề thủ công Việt Nam về thẩm mỹ, thiết kế, thiếu hiểu biết về thị trường, giải pháp kỹ thuật mới... Vì thế, tuy phong phú, nhưng sản phẩm thủ công của Việt Nam hầu như chưa được đánh giá cao, rất khó bán và luôn bị hạn chế trong tầng giá trị thấp.

Tạo dấu ấn Việt qua thiết kế hiện đại

Đây là lúc ngành thủ công mỹ nghệ Việt Nam cần cú hích mạnh mẽ từ thiết kế. Thiết kế không đơn thuần là tạo ra hình dáng đẹp mắt, mà còn là quá trình nghiên cứu thị trường, hiểu rõ nhu cầu khách hàng, kết hợp kỹ thuật truyền thống với các yếu tố hiện đại để có những sản phẩm độc đáo, đem lại giá trị kinh tế cao.

PGS.TS. Đặng Mai Anh, Trường Đại học Mỹ thuật Công nghiệp, nhấn mạnh, xác định xu hướng thiết kế mẫu mã sản phẩm là một trong những hướng đi quan trọng để nâng cao giá trị sản phẩm thủ công mỹ nghệ Việt Nam. Các xu hướng thiết kế toàn cầu như tính bền vững, thân thiện với môi trường, kết hợp kỹ thuật truyền thống với yếu tố hiện đại, tôn vinh văn hóa truyền thống và cá nhân hóa… sẽ là kim chỉ nam cho sự phát triển của ngành.

Chủ tịch Hiệp hội Thủ công mỹ nghệ và làng nghề Hà Nội Hà Thị Vinh cho rằng, để làng nghề thủ công mỹ nghệ tăng tốc phát triển và đổi mới sáng tạo hơn nữa, cần xây dựng các trung tâm thiết kế, đổi mới sáng tạo chuyên ngành, từ đó tạo ra những ý tưởng độc đáo, khác biệt, giúp làng nghề nâng cao giá trị sản phẩm.

Khẳng định phát triển nguồn nhân lực sáng tạo và truyền nghề là một trong những giải pháp phát triển ngành thủ công mỹ nghệ, TS. Đỗ Thị Liên Vân, Phó Trưởng phòng Nghiên cứu văn hóa xã hội, Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế - xã hội Hà Nội đề xuất, cần có các chương trình đào tạo kép, kết hợp truyền nghề với đào tạo thiết kế, kinh doanh, truyền thông và chuyển đổi số. Việc hợp tác giữa các trường đại học với các làng nghề sẽ giúp hình thành môi trường học tập và sáng tạo năng động, khuyến khích khởi nghiệp sáng tạo tại làng nghề thông qua các cuộc thi thiết kế, chương trình ươm mầm doanh nghiệp trẻ… TS. Đỗ Thị Liên Vân cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc đầu tư vào nghiên cứu thiết kế, ứng dụng công nghệ để tạo ra những sản phẩm đa dạng, độc đáo và đáp ứng thị hiếu người tiêu dùng…

"Nghệ nhân là người nắm giữ linh hồn của nghề thủ công mỹ nghệ. Chừng nào nghệ nhân còn sáng tạo thì nghề thủ công Việt Nam còn phát triển" - ông Vũ Hy Thiều khẳng định. Vì thế, để duy trì và phát triển ngành, cần có chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho nghệ nhân phát huy tài năng. Tổ chức các chương trình tư vấn chuyên sâu, chọn chuyên gia phù hợp với từng nghề, thiết lập mục tiêu và chương trình cụ thể để giúp nghệ nhân nâng cao năng lực sáng tạo và thiết kế sản phẩm mới theo yêu cầu thị trường. Đồng thời, khuyến khích sự hợp tác giữa nghệ nhân với nhà thiết kế trẻ, để giá trị truyền thống được kết hợp hài hòa với hơi thở thời đại.

Sự kết hợp hài hòa giữa kỹ thuật tinh xảo của nghệ nhân và tư duy thiết kế hiện đại chính là con đường bứt phá cho thủ công mỹ nghệ Việt Nam. Khi đó, mỗi sản phẩm thủ công sẽ không chỉ là món quà lưu niệm, mà còn là một tác phẩm nghệ thuật, một câu chuyện văn hóa, một đại sứ của Việt Nam vươn ra thế giới.

Thảo Nguyên